Aleksytymia - analfabetyzm emocjonalny

Spis treści:

Aleksytymia - charakterystyka ślepoty uczuciowej

Pojęcie aleksytymii jest powszechnie mało znane, choć sam stan kryjący się pod tym określeniem może dotykać wiele osób wśród nas. Aleksytymia co to oznacza? Słowo aleksytymia (alexitimia) wywodzi się z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza “brak słów dla uczuć”. W języku psychologii aleksytymia określana jest również często jako ślepota emocjonalna czy analfabetyzm emocjonalny.

Aleksytymia odnosi się do stanu, w którym dana osoba nie rozumie i nie potrafi odróżnić własnych stanów emocjonalnych. Nie rozumie przy tym ani własnych emocji, ani też emocji innych osób. Ma problem z odróżnieniem w sobie odczuwanych emocji, a także nie umie ich prawidłowo odczytywać u innych.

Aleksytymia co to oznacza? Początkowo aleksytymia używana była przez psychologów do określania zaburzeń w ekspresji i odczuwaniu emocji u osób ze zdiagnozowanymi chorobami przewlekłymi, a także zaburzeniami psychosomatycznymi.

Osoby dotknięte aleksytymią wykazują znaczną trudność w uświadamianiu sobie i rozpoznawaniu własnych stanów emocjonalnych. Rodzaj zaburzenia emocjonalnego jakie występuje w aleksytymii można połączyć również z zaburzeniem procesów poznawczych odnośnie wyrażania emocji.

Zaburzenia procesów poznawczych występujące w przebiegu aleksytymii charakteryzują się problemami w identyfikowaniu, werbalizowaniu czy też analizowaniu własnych emocji. W wymiarze emocjonalnym osoby z aleksytymią nie potrafią wyobrażać sobie własnych przeżyć emocjonalnych, a także mają słabą pobudliwość emocjonalną, deficyty w procesach regulacji emocji. Inteligencja emocjonalna jest u nich również osłabiona.

Analfabetyzm emocjonalny charakteryzuje się brakiem wglądu we własne przeżycia emocjonalne zarówno na przestrzeni poznawczej reprezentacji emocji, ale również przejawia się w obszarze behawioralnym i fizjologicznym. Aleksytymia bowiem prowadzi do nieumiejętności w obszarze rozpoznawania, identyfikowania i nazywania własnych stanów emocjonalnych i poszczególnych emocji. Osoba z aleksytymią doświadcza emocji, natomiast często nie potrafi za pomocą słów i mowy opisać tychże uczuć.

aleksytymia ślepota emocjonalna

Do jakich jeszcze trudności prowadzi aleksytymia? Osoba doświadcza emocji, w tym również emocji negatywnych, natomiast ma problem przy opisywaniu własnych emocji i trudność rozpoznawania emocji na podstawie ich objawów fizycznych pochodzących z ciała. Zaburzona zostaje tu zdolność identyfikowania i wnioskowania na temat przeżywanych emocji na podstawie doznań cielesnych i zmian fizjologicznych. Osoba z aleksytymią ma problem z utożsamianiem konkretnych emocji z ich wrażeniami fizycznymi, zwłaszcza w somatycznych objawach emocji.

Osoby z aleksytymią charakteryzują się umiejętnością do maskowania zaburzeń psychicznych, zwłaszcza tych o podłożu emocjonalnym oraz odgrywania emocji jakie powinny czuć, przez co chronią się tym samym przed lękiem i umożliwiają lepsze przystosowanie społeczne.

Jednakże skutki społeczne aleksytymii pokazują, że u niektórych osób aleksytymia może być znaczną przeszkodą w nawiązywaniu kontaktów i utrzymaniu satysfakcjonujących relacji. Jak wskazują badania osoby z aleksytymią mają problem z nawiązywaniem głębokich więzi społecznych i nie poszukują wsparcia społecznego w przypadku trudnych sytuacji. Chociaż odczuwają emocje to mają problem z wyrażeniem przeżywanego stanu emocjonalnego, zwłaszcza w kwestii negatywnych emocji.

Wyróżnić możemy 3 różne rodzaje aleksytymii, jakie mogą zostać rozpoznane:

Aleksytymia typu 1 – dana osoba nie potrafi uświadomić sobie własnych emocji oraz nie jest w stanie wyrażać emocji, które przeżywa; nie potrafi nazwać tego co czuje ani też odróżnić emocji od pobudzenia fizjologicznego,

Aleksytymia typu 2 – osoba ma pełną zdolność doznawania emocji, jest świadoma wyrażania własnych emocji i potrafi je rozróżnić na podstawie pobudzenia fizjologicznego; jednakże osoby z tym typem aleksytymii odczuwają problem z analizowaniem swoich emocji oraz zaburzone zostaje nazywanie emocji , pojawiają się również problemy z ich nazywaniem oraz analizowaniem odczuwanych stanów,

Aleksytymia typu 3 – nazywana jest również jako pseudo aleksytymią; dotknięta osoba aleksytymią wykazuje rozumienie emocji, potrafi je nazwać czy rozróżniać, natomiast nie posiada umiejętności ich identyfikowania, analizowania i wyciągania wniosków z przeżywanych emocji.

Przyczyny aleksytymii

Aleksytymia przyczyny zakładają, że w rozwoju aleksytymii udział bierze neurobiologia aleksytymii i podłoże neurofizjologiczne. Według tej koncepcji przyczyny aleksytymii rozumie się zaburzony transfer informacji pomiędzy półkulami mózgu, przez co utrudnione zostaje pełne reprezentowanie emocji, ich werbalizacja, ekspresja konkretnych stanów emocjonalnych oraz tworzenie i kontrolowanie pamięciowych reprezentacji doświadczeń emocjonalnych.

Aleksytymia przyczyny rozwoju zaburzenia mają też bezpośredni związek z przeżyciem traumy wczesnodziecięcej. Nie mamy tu na myśli tylko katastroficznych doświadczeń, ale również przeżycie traumy relacyjnej, w której dziecko doświadcza emocjonalnego zaniedbania ze strony rodziców czy opiekunów.

Aleksytymia i dysocjacja to często właśnie następstwa traumy przeżytej w pierwszych latach życia, które przekładają się na zaburzenia prawidłowego rozwoju emocjonalnego u dziecka. Aleksytymia u dzieci może objawiać się właśnie nieprawidłowościach w rozwoju emocjonalnym, kiedy dziecko nie ma adekwatnego odzwierciedlenia emocjonalnego w postaci rodzica. Zaniedbanie emocjonalne, okazywanie dziecku uczuć, czułości, ciepła, brak nazywania emocji i dostarczanie maluchowi stresu oraz lęku może prowadzić do rozwoju takich zaburzeń jak aleksytymia i dysocjacja.

Aleksytymia, czyli ślepota emocjonalna uznawana jest jako jeden z deficytów osobowości, które mogą zwiększać ryzyko zachorowalności na zaburzenia psychiczne takie jak zaburzenia lękowe, ataki paniki, depresja, trauma czy PTSD.

Występująca tutaj osłabiona zdolność do ekspresji reakcji emocjonalnych co może być rozumiane jako element nieadaptacyjnego stylu radzenia sobie ze stresem. Co więcej nieumiejętność ekspresji własnych stanów emocjonalnych może wiązać się z tłumieniem czy nawet zaprzeczeniem odczuwania konkretnych emocji.

aleksytymia przyczyny

Objawy analfabetyzmu emocjonalnego - objawy aleksytymii

Aleksytymia objawy ślepota emocjonalna nie bez powodu nazywana jest zaburzeniami rozpoznawania emocji. U większości osób emocje stanowią naturalny proces, w którym za ich pomocą możemy okazywać innym co czujemy, a także rozumieć i rozróżniać to co dociera z otoczenia i wpływa na nas.

W życiu emocjonalnym człowieka, w jego przeżywaniu emocji kluczowe jest zrozumienie co się czuje, dlaczego i jak może sobie z tym poradzić. Osoby z aleksytymią często nie rozumieją w sobie odczuwanych emocji.

Jak podają badania osoby z wysokim poziomem aleksytymii o wiele częściej wykazują tendencje lękowe, napięcie, stosują strategię radzenia sobie skoncentrowaną na unikaniu oraz wyrażanie emocji jaką jest złość w sposób pozawerbalny.

Co więcej zauważono również, że niechętnie przyznają się do tego, że posiadają potrzebę zależności od innych. Trudności w obszarze rozpoznawania i przetwarzania emocji mogą objawiać się również tym, że osoby z aleksytymią o wiele gorzej rozpoznają werbalne bodźce emocjonalne, co może znacznie pogarszać ich zdolność do empatii.

Dodatkowo brak rozumienia własnych emocji oraz ich pełnego przeżywania przekłada się na to, iż stosują oni nieadaptacyjne i wręcz prymitywne mechanizmy obronne takie jak: projekcja, dysocjacja, zaprzeczanie, acting-out, zachowania bierno-agresywne czy nawet pojawienie się hipochondrii.

Z jakimi zaburzeniami występuje aleksytymia?

Tłumienie emocji oraz problemy w ich rozumieniu mogą przejawiać się w postaci różnych zaburzeń psychosomatycznych jak i chorób somatycznych. Aleksytymia występuje często z negatywną oceną własnego stanu zdrowia fizycznego oraz dolegliwościami takimi jak:

przewlekłe bóle,
problemy z układem oddechowym,
problemy z układem pokarmowym w postaci wrzodów żołądka,
nadciśnienie tętnicze,
choroba niedokrwienna serca,
choroby nowotworowe.

W przypadku zaburzeń psychicznych aleksytymia najczęściej wiążę się z zaburzeniami lękowymi, depresją, schizofrenią, zespołem stresu pourazowego oraz zaburzeniami odżywiania. Dodatkowo aleksytymia występuje bardzo często z otyłością.

Aleksytymia objawy które możemy wymienić w tym zaburzeniu to:

brak wglądu we własne emocje,
nieumiejętność rozpoznawania własnych emocji,
problemy z odczytywaniem emocji innych,
niska empatia,
dolegliwości psychosomatyczne,
silna somatyzacja odczuwanych uczuć i emocji,
trudności w mówieniu o swoich uczuciach i emocjach,
kłopoty w relacjach z bliskimi osobami,
problemy z kontrolowaniem swoich emocji,
impulsywność,
zachowania agresywne.

W badaniach dotyczących związku pomiędzy stylami więzi, a aleksytymią wykazano, że najsilniejszy związek skłonności do agresywnych zachowań występuje wtedy, gdy mamy do czynienia z wysokim poziomem unikania relacji, czyli lękiem przed bliskością, i z wysokim poziomem lęku przed odrzuceniem.

Aleksytymia, a miłość - w niektórych przypadkach aleksytymia stanowi poważnych problem w związkach miłosnych. Osoby z aleksytymią nie potrafią dokonać prawidłowej oceny swojego stanu emocjonalnego i są pozbawione elastyczności w korzystaniu z technik kontroli i regulacji emocji, co staje się dodatkowym źródłem emocji negatywnych.

Aleksytymia w związku może być często powodem poważnych konfliktów, braku zrozumienia oraz nawet przyczyniać się do jego rozpadu. Diagnoza aleksytymii najczęściej dotyczy mężczyzn, którzy nie umieją opisać swojego przeżywanego stanu emocjonalnego, co spotyka się z niezrozumieniem ze strony partnera. Aleksytymia w związku może wiązać się właśnie z wykazywaniem unikowego czy lękowego stylu przywiązania, który przekładać będzie się na kłopoty w komunikacji i wzajemnym zaspokajaniu swoich potrzeb. Warto zaznaczyć, że aleksytymicy również potrafią kochać, jednakże często mają problem z uświadomieniem sobie uczucia do drugiej osoby oraz z wyrażeniem go.

Aleksytymia u dzieci może objawiać się właśnie napadami płaczu czy agresji, kiedy dziecko nie potrafi rozpoznawać własnych stanów emocjonalnych i nie ma nikogo dorosłego, kto pomógłby mu w jego rozwoju emocjonalnym. Aleksytymia u dzieci może pozornie wyglądać jak brak emocji, jednakże również u najmłodszych może manifestować się w postaci zaburzeń psychosomatycznych. Dziecko nie umiejąc radzić sobie z nadmiarem pobudzenia zaczyna wypierać niechciane emocje, których nie rozumie i somatyzować je w postaci różnych chorób.

Leczenie aleksytymii

Jak wygląda leczenie aleksytymii? Głównie wiąże się ono z podjęciem procesu psychoterapii. Jeśli aleksytymia jest wynikiem traumy to w pierwszej kolejności należy skupić się na terapii traumy, która pomoże opanować podstawowe przyczyny aleksytymii.

W przypadku leczenia aleksytymii nie stosuje się leczenia farmakologicznego. Jedynie w przypadkach, w których współwystępują zaburzenia lękowe czy depresyjne.

Aleksytymia test online - istnieją specjalne testy na aleksytymię, które pozwalają na diagnozę aleksytymii. Natomiast są to narzędzia dostępne jedynie dla specjalistów tj. psychologów, a diagnoza aleksytymii powinna być postawiona jedynie przez odpowiedniego specjalistę.

W przypadku aleksytymia test jaki możemy wykonać to Kwestionariusz TAS-20 oraz ALEX-40. Niestety aleksytymia test online nie jest dostępna w internetowej wersji, gdyż interpretacja takiego testu wymaga specjalistycznej wiedzy i nie powinna być przeprowadzana przez laików.

Psychoterapia aleksytymii

Jak wygląda leczenie aleksytymii w postaci psychoterapii?

Aleksytymia leczenie psychoterapeutyczne może opierać się na wykorzystywaniu kilku nurtów psychoterapii. Jednym z bardziej skutecznych nurtów będzie terapia poznawczo-behawioralna, która pozwoli pracować nad niezrozumiałymi emocjami, nauczy ich rozróżniać, nazywać oraz odczytywać. Terapia aleksytymii w tym podejściu psychoterapeutycznym jest skuteczna, ponieważ pracuje się na najważniejszych deficytach poznawczych jakie występują w tym zaburzeniu, a jak wiemy terapia poznawczo behawioralna skupia się właśnie na przestrzeni poznawczej.

Aleksytymia leczenie - w psychoterapii aleksytymii warto również skupić się nie tyle na wyleczeniu tego co nazywamy jako “ślepota emocjonalna”, ale również na przyczynach, które często zakorzenione są właśnie w postaci traumy. Dlatego też terapia aleksytymii może być prowadzona jako terapia traumy EMDR, w której bierze się również pod uwagę komponent neurobiologiczny i dociera się do źródeł tego, co wywołało zaburzenie jakim jest analfabetyzm emocjonalny.

Aleksytymia terapia psychodynamiczna, również będzie skuteczną formą leczenia, tak samo jak terapia dialektyczno-behawioralna czy terapia integracyjna. Warto wiedzieć, że aleksytymia jako następstwo zaburzeń prawidłowego rozwoju emocjonalnego będzie wymagała długotrwałego procesu terapii. Aleksytymia terapia powinna również zakładać pracę nad zaburzeniami więzi czy pozabezpiecznymi stylami przywiązania, które z nią współwystępują.

Bibliografia

Zdankiewicz-Ścigała, E. (2017). Aleksytymia i dysocjacja, jako podstawowe czynniki zjawisk potraumatycznych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Halicka, M., Herzog-Krzywoszańska, R. (2016). Niepojęte emocje - aleksytymia z perspektywy neuropsychologicznej, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2016; 11, 2: 72–79.