29.10.2024
Altruizm to postawa, która polega na świadomym działaniu na rzecz innych, często z gotowością do poświęceń. W najprostszym ujęciu można powiedzieć, że przeciwieństwem altruizmu jest egoizm – podczas gdy egoista skupia się na swoich potrzebach, altruista kieruje się dobrem drugiego człowieka. Osoby, które angażują się w działanie altruistyczne, nie oczekują niczego w zamian – ich motywacją jest chęć niesienia pomocy i poprawiania jakości życia innych.
W codziennym życiu można spotkać różnorodne przykłady altruistycznego zachowania – od drobnych gestów, takich jak udzielanie wsparcia emocjonalnego przyjacielowi, po większe działania, jak wolontariat w organizacjach charytatywnych. To wszystko są formy udzielania pomocy, które wynikają z naturalnej potrzeby troski o innych i zrozumienia ich sytuacji.
Pierwszy termin "altruizm" pojawił się w XIX wieku dzięki Auguste'owi Comte’owi, który określił tę postawę jako naturalną skłonność do miłości bliźniego, pozbawioną nadprzyrodzonych odniesień. Co ciekawe, postawa ta nie jest przypisana wyłącznie ludziom – badania nad zachowaniami zwierząt, jak np. poświęcenie termitów w obronie swojego mrowiska, pokazują, że działanie altruistyczne występuje także w przyrodzie.
William D. Hamilton jako jeden z najwybitniejszych biologów ewolucyjnych XX wieku, który w znaczący sposób przyczynił się do zrozumienia altruistycznych zachowań w świecie zwierząt, a także u ludzi. Jego badania nad genetyką i ewolucją społeczeństw zwierzęcych doprowadziły do sformułowania teorii altruizm krewniaczy (ang. kin selection), która tłumaczy, skąd się bierze altruizm i dlaczego organizmy są skłonne do udzielania pomocy innym, nawet jeśli wiąże się to z kosztami dla nich samych.
Hamilton zaproponował, że altruistyczne zachowanie może ewoluować, jeśli osobnik poświęca się dla dobra swoich krewnych, ponieważ w ten sposób zwiększa szanse przetrwania wspólnych genów. Innymi słowy, altruistyczne osoby mogą podejmować takie działania, aby ich bliscy mieli większe szanse na przetrwanie i reprodukcję, co pośrednio prowadzi do przekazywania genów altruisty kolejnym pokoleniom. Jego słynna „zasada Hamiltona” wyjaśnia, że działanie altruistyczne będzie opłacalne ewolucyjnie, jeśli korzyści (przeliczone na szanse przetrwania genów) przewyższają koszty poniesione przez altruistę.
Hamilton zwrócił uwagę, że empatia i poświęcenie dla innych mogą mieć głęboko zakorzenione podstawy biologiczne. W świecie zwierząt, gdzie dominują mechanizmy naturalnej selekcji, przykłady altruistycznego zachowania wynikają często z dążenia do ochrony najbliższych członków grupy – rodziny, stada, kolonii. Zachowania altruistyczne występują zarówno wśród owadów społecznych, takich jak mrówki czy pszczoły, jak i u ssaków, np. w opiece szympansów nad swoimi młodymi.
Zachowania altruistyczne odgrywają niezwykle istotną rolę w budowaniu i utrzymywaniu relacji społecznych, opartych na wzajemnym zrozumieniu i wsparciu. Choć słowo altruizm pochodzi z języka łacińskiego, a jego korzenie sięgają filozofii Augusta Comte’a, to dziś stanowi nie tylko pojęcie akademickie, ale także praktyczną postawę życiową. Altruizm sugeruje pomoc nieoczekiwaną, często bezinteresowną, i wiąże się z gotowością do działania na rzecz innych, nawet kosztem własnych zasobów czy komfortu.
Różne przykłady altruizmu, takie jak udzielanie pomocy w nagłych sytuacjach czy angażowanie się w działalność charytatywną, wynika z naturalnej potrzeby troski o innych. Osoby praktykujące altruizm często kierują się wartościami moralnymi, które podkreślają znaczenie działania dla dobra wspólnego. Często spotykane przykłady takich zachowań to dobroczynność na rzecz osób potrzebujących, wolontariat czy pomoc w sytuacjach kryzysowych. Czysty altruizm, jako idea, opiera się na założeniu, że działanie na rzecz innych nie powinno być związane z żadną formą osobistych korzyści.
Warto podkreślić, że większość zachowań altruistycznych to podejmowane dobrowolne działanie, bez przymusu z zewnątrz. Taka postawa charakteryzuje osoby o silnym poczuciu empatii, które potrafią zrozumieć potrzeby innych i starają się działać na ich rzecz. Altruista lub altruistka podejmują te działania, nie licząc na nagrodę, lecz kierując się ideą wspólnego dobra.
Jednym z ważnych pojęć w tym kontekście jest także efektywny altruizm. Jest to podejście, które zakłada nie tylko chęć niesienia pomocy, ale również analizę, w jaki sposób działania mogą być najbardziej efektywne. W tym ujęciu altruistyczny stosunek do innych nie polega jedynie na spontanicznych gestach, ale także na przemyślanym działaniu, które realnie poprawia sytuację potrzebujących.
Altruizm to nie tylko pojęcie filozoficzne czy psychologiczne, ale także praktyczna postawa, która wzmacnia więzi międzyludzkie i promuje wartości solidarności i wzajemnej pomocy. Altruistyczny stosunek do innych osób to przede wszystkim gotowość do działania na ich rzecz, nie oczekując niczego w zamian, co sprawia, że altruizm bezinteresowny ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju każdej wspólnoty.
Altruizm to zjawisko, które od lat budzi zainteresowanie badaczy, zarówno w świecie przyrody, jak i w kontekście relacji społecznych ludzi. W psychologii i socjologii wyróżnia się różne formy altruizmu, które pomagają zrozumieć, dlaczego ludzie oraz zwierzęta decydują się na altruizm dawanie bezinteresownej pomocy. Poniżej wymieniamy rodzaje altruizmu.
Altruizm odwzajemniony jest jedną z najczęściej badanych form altruizmu, zwłaszcza w kontekście ludzkich zachowań. W takim przypadku osoba pomaga drugiej, oczekując, że kiedyś role mogą się odwrócić i w przyszłości sama otrzyma wsparcie. To niejako społeczny kontrakt, który stanowi ważną część relacji międzyludzkich. W wielu przypadkach obserwujemy, że większość zachowań altruistycznych w społeczeństwie wiąże się z oczekiwaniem odwzajemnienia, co niekoniecznie oznacza egoizm – raczej naturalną potrzebę wzajemnej pomocy w budowaniu silnych społeczności.
Z kolei altruizm twardy odnosi się do działań podejmowanych bez oczekiwania na jakąkolwiek formę rewanżu. To dobroczynność, która opiera się na działaniach skierowanych często wobec bliskich, ale także wobec obcych, bez względu na korzyści osobiste. Jest to typowy przykład altruizmu, który według badaczy może mieć korzenie biologiczne, związane z przetrwaniem. Ten typ altruizmu pojawia się nie tylko u ludzi, ale również w świecie zwierząt, zwłaszcza w przypadku altruizmu krewniaczego, który dotyczy ochrony wspólnej puli genów.
Interesującym zjawiskiem jest również efektywny altruizm, który sugeruje przemyślane i strategiczne działania na rzecz innych, ale takie, które mają maksymalny wpływ przy minimalnych kosztach dla altruisty. Warto także wspomnieć, że rozwój altruizmu może być wynikiem zarówno ewolucji, jak i wpływu kultury. Formy altruizmu, które wykształciły się na przestrzeni tysięcy lat, mogły być korzystne dla grup społecznych i dlatego przetrwały w różnych formach.
Relacje międzyludzkie i pomaganie innym, to pojęcia, które bardzo często pojawiają się w kontekście empatii czy altruizmu. Choć są ze sobą blisko związane, odnoszą się do różnych sfer ludzkiego funkcjonowania. Empatia to zdolność do wczuwania się w emocje i uczucia drugiej osoby. Osoba empatyczna potrafi zrozumieć perspektywę innych, a nawet odczuwać ich ból czy radość. To ważny element budowania silnych relacji społecznych, ponieważ pozwala lepiej rozumieć potrzeby i problemy innych ludzi.
Kiedy potrafimy zrozumieć czyjeś cierpienie lub trudności, jesteśmy bardziej skłonni do podjęcia kroków, które mają na celu poprawę sytuacji danej osoby. Jednak nie każda empatia prowadzi do altruizmu – możemy współczuć, ale nie zawsze decydujemy się na działanie.
Rozwój altruizmu zaczyna się już od najmłodszych lat, jednak można wspierać jego kształtowanie zarówno u dzieci, jak i u +dorosłych. Kluczowe jest pokazanie, że formy altruizmu mogą przybierać różne postacie – od małych gestów codziennej pomocy po zaangażowanie w większe działania charytatywne. Ważnym elementem nauki jest dawanie dobrego przykładu. Dzieci uczą się przez obserwację, dlatego widząc rodziców, którzy bezinteresownie pomagają innym, np. sąsiadom czy organizacjom charytatywnym, same zaczynają podążać tą drogą.
W dorosłym życiu rozwój altruizmu może być bardziej świadomy. Istnieje nurt zwany efektywny altruizm, który polega na świadomym i przemyślanym niesieniu pomocy w taki sposób, by miała ona jak największy wpływ na poprawę życia innych. Oznacza to wybieranie działań, które przynoszą najbardziej wymierne korzyści społeczne. Osoby angażujące się w tę formę altruizmu kierują się racjonalnym podejściem, aby ich pomoc była maksymalnie efektywna.
Altruizm a osobowość, niektóre osoby mają naturalne predyspozycje do działań altruistycznych, co może wynikać zarówno z wychowania, jak i cech charakteru. Jednak każdy, niezależnie od wrodzonych tendencji, może rozwijać w sobie zdolność do pomagania innym i w idei altruizmu kultywować ją poprzez świadome praktykowanie empatii i zaangażowania w działania na rzecz innych.
Syndrom Atlasa to zjawisko, w którym dana osoba bierze na siebie nadmiar obowiązków, nieustannie pomagając innym, często kosztem własnego zdrowia i dobrego samopoczucia. Choć jej działania mogą być postrzegane jako altruistyczne, w rzeczywistości często nie są one bezinteresowne. Osoby te, często po doświadczeniu traumy, starają się kontrolować swoje otoczenie, aby zapobiec poczuciu bezradności. Syndrom ten pokazuje, jak cienka granica istnieje między altruizmem a autodestrukcyjnym poświęceniem.
Wbrew pozorom, zachowania te wynikają z lęku przed utratą kontroli lub odrzuceniem, a nie z prawdziwej chęci niesienia pomocy.Syndrom Atlasa osoby podejmują się wielu „heroicznych” czynów, aby zminimalizować ryzyko niepowodzeń w życiu osobistym lub zawodowym. Działają w obawie przed utratą pracy czy odejściem partnera, co sprawia, że ich pomoc innym staje się mechanizmem obronnym, a nie wyrazem prawdziwego altruizmu. W rzeczywistości prowadzi to do wypalenia i wyczerpania, zamiast do efektywnej pomocy.
Altruizm może wywierać niezwykle pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne jednostki. Badania pokazują, że pomaganie innym prowadzi do wydzielania w mózgu hormonów szczęścia, takich jak endorfiny, co skutkuje poprawą nastroju i ogólnego samopoczucia. Dzięki temu regularna praktyka altruistycznych zachowań może być skutecznym narzędziem w zmniejszaniu poziomu stresu i poprawianiu poczucia własnej wartości. Psychologia altruizmu podkreśla, że takie zachowania prowadzą do głębszego poczucia sensu życia, które jest kluczowym elementem w radzeniu sobie z depresją i lękiem. Osoby zaangażowane w pomaganie innym odczuwają silniejsze poczucie sensu, co wzmacnia ich odporność psychiczną.
Co ciekawe, różne przykłady altruizmu, mimo że na pierwszy rzut oka mogą wydawać się wyłącznie korzystne, nie zawsze są pozbawione trudności. W niektórych przypadkach nadmierne zaangażowanie w pomaganie może powodować problemy altruizmu, takich jak wypalenie czy poczucie nadmiernej odpowiedzialności za innych. Psychoterapia bywa pomocna, gdy altruistyczne zachowania przybierają formę autodestrukcyjnego poświęcenia.
Altruizm a osobowość również odgrywa kluczową rolę w tym, jak altruizm wpływa na zdrowie psychiczne. Badania pokazują, że osoby altruistyczne częściej odczuwają wyższe poczucie sensu życia i lepiej radzą sobie z trudnościami emocjonalnymi. Autorzy licznych badań podkreślają, że ludzie, którzy kierują się wartościami społecznymi i działają na rzecz innych, doświadczają głębszej satysfakcji z życia. Takie osoby częściej również dojrzewają emocjonalnie, ponieważ altruizm sprzyja rozwijaniu empatii i zdolności do nawiązywania głębokich więzi z innymi ludźmi.
Co więcej, naukowcy zaobserwowali, że altruizm może mieć pozytywny wpływ nawet na zdrowie fizyczne. Badania wykazały, że osoby, które regularnie wspierają innych, mogą żyć dłużej niż te, które nie angażują się w takie działania. Pomaganie w relacjach rodzinnych czy sąsiedzkich, a także emocjonalne wsparcie partnera, sprzyja lepszej kondycji fizycznej i zmniejsza ryzyko śmierci z różnych przyczyn.
Altruizm jest również ważnym elementem rozwoju psychicznego od najmłodszych lat. Badania nad dziećmi pokazały, że już maluchy poniżej dwóch lat czerpią radość z dzielenia się swoimi zasobami z innymi, co świadczy o tym, że jesteśmy do altruizmu niejako biologicznie zaprogramowani.
Wpływ altruizmu na zdrowie psychiczne jest znaczący i pozytywny, jednak należy pamiętać o utrzymaniu równowagi, aby nie dopuścić do wypalenia. Wsparcie psychoterapii może być kluczowe, kiedy altruistyczne zachowania zaczynają dominować nad własnymi potrzebami.
Bibliografia
Złotucha, K. zachowania altruistyczne i agresywne u dzieci w wieku przedszkolnym o wysokiej i niskiej religijności. innowacje psychologiczne.
Sikora, R. (2006). Altruizm–szczodrość bez nadziei na odwzajemnienie?. Humanistyka i Przyrodoznawstwo, (12), 207-214.
Śliwak, J. (2005). Altruizm i jego pomiar. Kwestionariusz AN. Roczniki Psychologiczne, 8(1), 121-144.
OSSOWSKA-ŁÓDŹ, M. A. R. I. A. EGOIZM I ALTRUIZM A TYPY STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH.