Bullying w szkole - jak rozpoznać i pomóc dziecku?

Czym jest bullying? 

Zjawisko przemocy rówieśniczej jest coraz bardziej popularne w szkołach wśród dzieci i młodzieży. Niestety takie zachowania często są obserwowane również wśród osób dorosłych. Bullying czy cyberbullying to pojęcia znane na pewno każdemu współczesnemu człowiekowi. Do czego jednak nawiązuje to pojęcie? Czym jest bullying? 

Bullying to słowo zaczerpnięte z języka angielskiego, które w polskim tłumaczeniu oznacza przemoc, zastraszanie, znęcanie się, prześladowanie czy nękanie. Bullying rozumiany może być zarówno jako przemoc psychiczna czy fizyczna, a także dotyczyć może każdej grupy wiekowej, bez względu na płeć czy wykształcenie. Przemoc w bullyingu może być definiowana jako chęć znęcania się nad drugą osobą, ale również jako forma narażania jej na rozmaite sytuacje, które mogą być dla niej niebezpieczne czy też mogą powodować w niej stan napięcia lub strachu. 

Mobbing, a bullying - odchodzi się już od stosowania pojęcia bullying w pracy, ponieważ wszelkie zachowania i działania przemocowe podejmowane w środowisku pracy określane są mianem mobbingu, jak też opisują nieco inne formy zachowań. Bullying w pracy może również mieć formę werbalną czy fizyczną. 

Wymienić możemy aż trzy główne cechy, które pozwalają nam agresywną sytuację zakwalifikować do kategorii bullyingu:

• pojawia się intencja, w której ofiara danego aktu przemocy działa celowo, z chęcią wyrządzenia drugiej osobie krzywdy,
• przemocowe działania stają się powtarzalne - sprawca przemocy stosuje swoje działania długotrwale wobec tej samej osoby,
• widać znaczącą nierówność pomiędzy sprawcą przemocy, a ofiarą - sprawa dysponuje zawsze większą szeroko rozumianą siłą i jest można rzecz “nad” ofiarą

Cyber bullying co to? - coraz częściej akty przemocy przenoszone są do sieci. Mogą koncentrować się wokół takich działań jak obraźliwe komentarze w mediach społecznościowych, wrzucanie upokarzających zdjęć czy filmów, na których jest ofiara oraz szeroko pojęty hejt. 

Rodzaje bullyingu

Czym jest bullying dokładnie ? Jakie formy zachowań i działań mogą być rozumiane jako bullying?  Literatura wymienia oczywiście rodzaje bullyingu, które pozwalają na rozróżnienie różnych jego form i przejawów. 

Oprócz tego coraz częściej pojawiającą się jest przemoc psychiczna, której nie widać. Bardzo łatwo więc ją ukryć, ponieważ o jej znamionach wie jedynie ofiara. Tutaj wachlarz takiej przemocy jest bardzo szeroki i różnorodny.  Oprócz tego wymienić możemy również bullying bezpośredni, który jest stosowany bezpośrednio przez sprawcę oraz bullying pośredni, gdzie sprawca poprzez inne osoby wykonuje swoje akty przemocy. 

Objawy bullyingu

Do bullyingu zaliczamy wszystkie agresywne postawy, zarówno fizyczne jak i werbalne, wykonywane z intencją oraz przede wszystkim powtarzane raz za razem. Bardzo często formy przemocy wykonywane są bez żadnej konkretnej motywacji. Bullying może być realizowany przez jednego sprawcę czy też grupę sprawców, ale zawsze ma ten sam skutek - wywołuje krzywdę, ból czy zastraszenie. Ofiara bullyingu bardzo często jest pozbawiona jakiejkolwiek możliwości czy umiejętności obrony. 

Głównym agresorem może być tutaj jedna osoba, która występuje w formie niejako lidera konkretnej grupy, która również dokonuje poniżania, nękania, szantażowania, drwin i żartów czy wykluczenia. 

Bardzo często ofiarą bullyingu są dzieci i młodzież, a więc osoby nieletnie, które nie są w stanie samodzielnie się bronić. Taka przemoc jest więc często ukrywana i przeżywana wewnętrznie, o czym nie wiedzą rodzice czy nauczyciele. W wielu przypadkach nieletni jest tak zastraszony, że boi się przyznać nawet rówieśnikom o doświadczanej sytuacji i nie prosi ich o pomoc. Negatywy wpływ bullyingu przede wszystkim oddziaływuje na psychikę młodego człowieka, który odczuwa strach, gniew, smutek, wstyd czy poczucie winy. Bardzo często zamyka się w sobie i izoluje od innych. 

Wymienić możemy przynajmniej kilkanaście różnych form przemocy i agresji jakie zalicza się do bullyingu:

Bullying werbalny/agresja słowna:
 

• wyzywanie,
• wyśmiewanie,
• obrażanie,
• przeklinanie,
• obraźliwe żartowanie,
• używanie upokarzających ksywek i pseudonimów.

Bullying fizyczny
 

• kopanie,
• popychanie,
• bicie,
• szczypanie,
• przypalanie,
• krzywdzenie ostrymi narzędziami,
• okradanie lub zniszczenie rzeczy,
• rzucanie przedmiotami ,

Do bullyingu zaliczmy też na pewno wszelkie formy zastraszania i znęcania się psychicznego takie jak:

• poniżanie,
• wyśmiewanie na forum grupy,
• szantażowanie,
• zastraszanie,
• izolowanie,
• upokarzanie,
• ignorowanie,
• rozsiewanie plotek,
• pogardzanie,
• grożenie,
• dyskryminowanie,
• terroryzowanie,
• tyranizowanie.

W niektórych przypadkach bullying może również występować w postaci aktów przemocy na tle seksualnym. Zdarza się to wśród starszej młodzieży, która stosuje takie działania jak zmuszanie, nadużywanie, nękanie czy też stosowanie wielu seksualnych insynuacji wobec danej osoby - ofiary bullyingu. 

Bullying w szkole - charakterystyka sprawcy i ofiary 

Przyczyny i konsekwencje bullyingu są nierzadko związane z wieloma problemami psychicznymi. Jeśli dziecko stosuje przemoc w szkole to znaczy, że w ten sposób odreagowuje coś z czym sobie nie radzi, przykładowo w domu. 

Sprawcy bullyingu bardzo często są świadomi swoich działań i tego, że konsekwencje psychologiczne bullyingu dla ofiary mogą być bardzo negatywne w skutkach. Jednakże prześladowca bardzo często poprzez takie zachowanie zyskuje popularność w danej grupie i staje się niejako liderem “szajki” stosującej przemoc w szkole. Dodatkowo stosowanie przemocy rówieśniczej z czasem daje mu poczucie pewnej mocy i wewnętrznie napędza do dalszych działań. 

Boryka się z samotnością, wewnętrznym cierpieniem czy brakiem akceptacji, zaczyna w szkole stosować wobec swoich ofiar to czego sama już doświadczyła. Sprawcy bullyingu to często dzieci czy młodzież pochodzące z domów, w których występują zaburzone relacje, brak rozmów, okazywania uczuć czy uwagi. 

Dominacja i zyskanie uznanie pozwala zapanować im nad własnymi problemami. Często przyczyny bullyingu u sprawcy to niezrozumienie otoczenia, trudności z nawiązywaniem zdrowych relacji czy wyraz wewnętrznego buntu. Agresja staje się więc niejako sposobem na radzenie sobie z własnymi frustracjami, złością, a nierzadko też z lękiem, strachem, smutkiem, odrzuceniem czy bezsilnością. 

Bardzo często agresor wybiera na swoją ofiarę osobę słabszą od siebie lub w pewien sposób odstającą od danej grupy. Zobrazować można pewien typ osoby, która bardzo często staje się celem zastraszania i bullyingu. Najczęściej jest to osoba nieśmiała, odstająca wyglądem czy zachowaniem od reszty. 

Bullying w szkole najczęściej stosowany jest wobec osób z takimi cechami jak:

• nadwaga,
• zbyt szczupła sylwetka,
• zbyt wysoki lub niski wzrost,
• niski status społeczno-ekonomiczny,
• inny kolor skóry,
• inny typ urody,
• inna orientacji seksualnej,
• inny sposób ubierania się niż reszta grupy,
• trudności w nauce,
• wyjątkowe zdolności w nauce,
• nieśmiałość,
• kompleksy.

Niestety często ofiary bullyingu to osoby słabsze psychicznie, które poprzez swoje problemy z poczuciem wartości czy kompleksami nie są w stanie przeciwdziałać temu, by nie padać ofiarami bullyingu.

Konsekwencje i skutki bullyingu


 

Negawtyne skutki bullyingu mogą być jednak wielkie i dalekosiężne dla ofiary. Bardzo często przyczyny i skutki bullyingu nie są jednoznacznie rozpoznawalne przez rodziców ofiary czy jej otoczenie. Skutki psychologiczne bullyingu w odróżnieniu od przemocy fizycznej nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Niemniej jednak wpływ bullyingu  na psychikę ofiary często zostawia trwały ślad do końca życia. 
 

W większości przypadków ofiary bullyingu same nie są w stanie wytłumaczyć swojego dziwnego zachowania. Jednak w obliczu tego, co im się przydarza często chowają się pod maską pozorów, dystansu czy powagi. Głównie dlatego że są tak mocno zastraszone, że nie są w stanie przyznać się do czegokolwiek przed najbliższymi z obawy, że za to mogą oberwać jeszcze bardziej. Kto najczęściej pada ofiarą bullying-u? 

Skutki bullyingu jakie mogą występować u dzieci, a które tym samym mogą być oznaką, że nasze dziecko jest prześladowane to:

• niechęć chodzenia do szkoły,
• izolacja,
• unikanie kontaktu z rówieśnikami,
• nagłe zmiany zachowania i nastroju,
• objawy depresyjne,
• bezsenność lub nadmierna senność,
• utrata apetytu lub nadmierne objadanie się, zaburzenia odżywiania,
• unikanie opowiadania o szkole i kolegach,
• częste infekcje,
• zmiany w zachowaniu w szkole np. pogorszenie się w nauce,
• płaczliwość i drażliwość .

Bullying - pomoc dla ofiary i rodziny

Strategie przeciwdziałania wszelkim aktom przemocy powinny być wdrażane w każdej szkole, aby zapobiegać bullyingowi w każdej grupie wiekowej i rówieśniczej. Jak więc przeciwdziałać bullyingowi i gdzie szukać pomocy dla swojego dziecka, które podejrzewamy, że może być ofiarą bullyingu? 

Strategie przeciwdziałania i akcje stop bullying  jakie może podjąć szkoła czy inna placówka wychowawcza to:

• edukacja na temat zjawiska bullyingu i zwiększanie świadomości zarówno wśród uczniów jak i rodziców na temat przemocy rówieśniczej, 
   
• otwarta i szczera komunikacja - uczniowie powinni wiedzieć i czuć, że mogą liczyć na osoby dorosłe, zarówno w szkole, jak i w domu oraz że mogą powiedzieć o wszystkim z czym sobie nie radzą i co je niepokoi,
   
• w szkole powinna funkcjonować konkretna procedura zgłaszania przemocy rówieśniczej, która będzie w stanie zatrzymać bullying już na wczesnym etapie jego rozwoju,
   
• stosowanie prewencji, która pozwoli zapobiegać bullyingowi w przyszłości, np. szkolenia, warsztaty czy lekcje wychowawcze,
   
• konkretna pomoc dla ofiar bullyingu w postaci wsparcia psychologa szkolnego czy innych placówek,
   
• konkretne programy wsparcia i pracy dla agresorów i sprawców przemocy rówieśniczej,
   
• warsztaty dla rodziców i zaangażowanie w akcje stop bullying w szkole, które pozwolą uchronić własne dzieci przed tym, by nie padać ofiarami bullyingu,
   
• tworzenie sprzyjającej i bezpiecznej atmosfery w szkole, która pozwoli przeciwdziałać bullyingowi i będzie uczyć dzieci wzajemnego szacunku i tworzenia zdrowych  wzajemnych relacji.

Psychoterapia, a bullying

Jak radzić sobie z bullyingiem? Jak radzić sobie z przemocą rówieśniczą? Przede wszystkim na bullying trzeba reagować. Podstawowa pomoc dla ofiar bullyingu to również wsparcie psychologiczne. Pomoc psychologa czy psychoterapeuty pozwoli nie tylko poradzić sobie z trudnymi doświadczeniami, ale również nauczy szeregu zachowań pokazujących jak należy reagować w przyszłości na podobne akty przemocy. 

Nauczenie się rozpoznawania swoich emocji, praca nad poczuciem własnej wartości i zdrową komunikacją pozwoli na zbudowanie silniejszej i zdrowszej postawy oraz wyjście z cienia bycia “ofiarą”.  Pomocne będą również sesje ze specjalistą takim jest psycholog dla dzieci online, zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzina mieszka za granicą i nie ma dostępu do polskojęzycznego psychologa. 

Literatura

Orłowski, S. (2011). Mobbing i bullying w szkole: Charakterystyka zjawiska i program zapobiegania. ORE, Warszawa.

Mróz, J. T., Wójcik, M., & Pyżalski, J. (2022). Bullying–prześladowanie rówieśnicze. Prawdy i mity na temat zjawiska. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 21(4), 34-85.