CHAD - choroba afektywna dwubiegunowa

„Ostatecznie jesteśmy tym, co myślimy. Nasze emocje są niewolnikami naszych myśli, a my jesteśmy niewolnikami naszych emocji.”
Elizabeth Gilbert
 

Charakterystyka CHAD
 

CHAD charakteryzuje się przeplataniem między sobą stanów emocjonalnych takich jak depresja i mania, które wyjściowo znacząco różnią się od siebie. Bardzo często w przypadku CHAD pojawiają się epizody mieszane, co znacznie utrudnia jednoznaczną diagnozę i efektywne leczenie. Uwzględniając etiologię CHAD można zwrócić  uwagę na kilka istotnych czynników przyczyniających się do wystąpienia tego zaburzenia, do których zalicza się:

• predyspozycje biologiczne,
• przeciążenie regulacji emocji z powodu stresu, destabilizacji rytmu życia,
• wszelkiego rodzaju używki np. alkohol lub narkotyki,
• predyspozycje środowiskowe,
• predyspozycje osobowościowe.

CHAD charakteryzuje się występowaniem:

• zespołu maniakalnego,
• zespół hipomaniakalnego,
• depresji,
• stanów mieszanych: maniakalnych i depresyjnych.

Na manifestację  epizodów maniakalnych i depresyjnych CHAD wpływ mają także uwarunkowanie sezonowe. Epizody maniakalne pojawiają się najczęściej późną wiosną i latem, z kolei epizody depresyjne występują na przełomie jesieni i zimy. Ponadto badania kliniczne przeprowadzone w różnych zakątkach świata wykazały znaczący związek pomiędzy nasileniem światła słonecznego, a wiekiem wystąpienia pierwszych epizodów choroby (Geoffroy PA, Bellivier F, Scott J, Etain B, 2014).

Zespół / epizod  maniakalny objawia się:

• wzrostem aktywności psychoruchowej, pobudzeniem,
• gniewem, agresją słowną, irytacją,
• słowotokiem, gonitwą myśli, gadatliwością,
• problemami z koncentracją,
• nadmiarem energii, nadaktywnością, beztroską,
• zachowaniami prowokacyjnymi,
• angażowaniem się w ryzykowne przyjemności,
• poczuciem wielkości, zawyżoną samooceną,
• obniżoną potrzebą snu lub całkowity je zanik,
• wzmożonym popędem seksualnym,
• beztroską.

Zespół maniakalny i hipomaniakalny przebiega w dużym stopniu podobnie, jednak ich objawy nieznacznie się różnią. Podstawowym kryterium tłumaczącym zasadność ich wyodrębnienia jest czas występowania objawów. W przypadku manii mamy do czynienia z utrzymywaniem się charakterystycznych objawów przez okres minimum 7 dni. Z kolei hipomanię można już zdiagnozować po 4 dniach występowania objawów.

Zespół hipomaniakalny / hipomania charakteryzuje się praktycznie tymi samymi objawami, mimo to ich nasilenie jest znacznie mniejsze.

"Najbardziej niebezpieczne są emocje, ponieważ one obsesyjnie szukają jakiejkolwiek formy ekspresji, są niecierpliwe, nie mogą czekać, żeby stworzyć coś nowego, swoistego – wpadają więc z rozpędu w utarte formy."

 Olga Tokarczuk

 

Diagnoza CHAD

Bardzo trudno o zaprezentowanie w badaniach precyzyjnych statystyk  występowania CHAD w populacji, ze względu na to, iż charakteryzuje się sporą trudnością diagnostyczną . Oprócz zróżnicowanych objawów można doszukiwać się także przyczyn trudności diagnostycznych w zmianach dokonywanych na przestrzeni lat w obszarze klasyfikacji chorobowej CHAD. Początkowo stanowiła ona składową zaburzeń afektywnych (tzw. zaburzeń nastroju). Natomiast w aktualnym wydaniu Diagnostic and Statistical Manual (DSM-5) CHAD stanowi już samodzielną kategorię diagnostyczną. W przypadku występowania CHAD decydujące znaczenie mają czynniki genetyczne, które dodatkowo umacniają się w interakcji z wpływami środowiskowymi.

W tej sytuacji rozpoznanie CHAD w wielu przypadkach jest niezwykle trudne, szczególnie w fazie remisji (tzw. wyrównanego nastroju) lub w przypadku osoby, u której nigdy wcześniej nie pojawił się epizod manii. Dodatkowo diagnoza CHAD  powinna być poprzedzona przynajmniej dwoma epizodami depresji i manii lub hipomanii.

Ponadto szacuje się, że nawet 1/3 pacjentów jest błędnie zdiagnozowana, z kolei zbyt późna diagnoza CHAD prowadzić może do nieskutecznej terapii oraz stanowi ryzyko występowania prób samobójczych.

Niestety wiek XXI wskazuje na stopniowo rosnącą liczbę diagnozowanych przypadków CHAD w różnych postaciach i fazach choroby.

Leczenie CHAD

„Ból jest przejściowy. Może trwać minutę, godzinę, dzień albo rok, ale w końcu zaniknie i coś innego zajmie jego miejsce. Gdybym się poddał, trwałby zawsze.”

Lance Armstrong

Najważniejszym punktem wyjścia w leczeniu jest postawienie jednoznacznej diagnozy. Trzeba pamiętać, że jest to choroba przewlekła i nawracająca, a kluczowe jest podejście holistyczne (całościowe) do pacjenta.  Najważniejszym założeniem jest doprowadzenie do remisji choroby i skuteczne utrzymanie tego stanu. Opierając się na leczeniu całościowym (holistycznym) trzeba uwzględnić farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację. Ogromnym błędem, który często popełnia osoba z CHAD jest rezygnacja z przyjmowania leków i systematycznych sesji psychoterapeutycznym w stanie remisji (wyciszenia objawów) choroby. Warto pamiętać, że to właśnie okres remisji w CHAD jest najlepszym momentem pracy terapeutycznej  w psychoterapii celem zatrzymania tego stanu na dłuższy czas.

Występują dwa rodzaje remisji, takie jak:

• remisja pełna; objawy chorobowe się nie pojawiają, osoba cieszy się zdrowiem psychicznym i spokojem wewnętrznym bez depresji, manii czy hipomanii,
• remisja częściowa; objawy chorobowe mają niewielkie natężenie, ale mogą również utrudniać funkcjonowanie.
   

Leczenie farmakologiczne służy stabilizacji nastroju, a psychoedukacja skierowana jest do osób z CHAD, jak również ukierunkowana na rodzinę i osoby bliskie celem zrozumienia specyfiki choroby i budowaniu satysfakcjonujących relacji z chorym członkiem rodziny.

Polecana literatura – poradnik dla bliskich osób z CHAD
 

Choroba afektywna dwubiegunowa CHAD polega na cyklicznych zmianach nastroju, które występują z odmienną częstotliwością i nasileniem. O ile dostępnym jest wiele książek, poradników na temat depresji oraz funkcjonowania całego systemu rodzinnego osoby chorej, o tyle obserwuje się deficyt takich pozycji bibliograficznych w obszarze manii i CHAD. Pozyskanie merytorycznej wiedzy na temat CHAD oraz wskazówek radzenia sobie z chorobą w rodzinie jest bardzo istotne, bowiem nie można jej całkowicie wyeliminować. Połączenie jednak właściwej farmakoterapii z psychoterapią pozwala uzyskać efekty umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie.

Dla bliskich i rodzin osoby chorej na CHAD polecamy poradnik „Kochając osobę z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi” autorstwa Fast Julie A. i Preston John. Celem poradnika jest wskazanie jak radzić sobie z problemami charakterystycznymi dla CHAD, nagłymi wahaniami nastroju oraz impulsywnymi zachowaniami partnera. Bardzo często w takiej relacji jedna osoba staje w obliczu pełnienia roli opiekuna, co dodatkowo obciąża ją psychicznie. W poradniku znajdziemy praktyczne rady i narzędzia, które pomogą w wypracowaniu satysfakcjonującej relacji.

"Autorzy pokazują, jak wspólnie z ukochaną osobą przyjąć holistyczne podejście do jej leczenia – łącząc farmakoterapię ze zmianą stylu życia, odpowiednią dietą i ilością snu. Wyjaśniają objawy ChAD, a także przedstawiają strategie zapobiegania sytuacjom kryzysowym oraz właściwego reagowania, jeśli takie się pojawią. Omawiają również najczęściej stosowane leki wraz z ich możliwymi skutkami ubocznymi. Wszystkim zagadnieniom towarzyszą przykłady oraz ćwiczenia do wykonania samodzielnie lub we dwoje."

 

Bibliografia 
 

Geoffroy PA, Bellivier F, Scott J, Etain B. Seasonality and bipolar disorder: A systematic review, from admission rates to seasonality of symptoms. J. Affect. Disord. 2014; 168: 210–223.

Gorostowicz, Aleksandra M. S. Trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej. Psychiatr Psychol Klin 2018, strony 61-73.

Rybakowski J. Oblicza choroby maniakalno-depresyjnej. Poznań: Termedia Wydawnictwa Medyczne; 2009, Termedica: Poznań

Rybakowski J. Etiopatogeneza choroby afektywnej dwubiegunowej – stan wiedzy na rok 2021, 5-13. Psychiatr. Pol. 2021; 55(3): 481–496 PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE)