Nerwica natręctw - diagnoza i leczenie

Czym jest nerwica natręctw? 
 

Niejednokrotnie słyszeliśmy takie pojęcie jak nerwica natręctw. W większości przypadków tematyka nerwicy natręctw kojarzy nam się z osobą nerwową, spiętą i żyjącą w ciągłym stresie. Jednak na czym dokładnie polega nerwica natręctw? Czym charakteryzuje się opisywane zaburzenie? 

Nerwica natręctw nazywa się inaczej zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym, zaliczana jest ogólnie do zaburzeń psychicznych o charakterze lękowym. Natomiast z uwagi na skomplikowany charakter nawracających natręctw  najnowsza klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych DSM-5  wprowadziła pewne zmiany.

 

Jednakże podobnie jak w całej grupie zaburzeń lękowych, główny mechanizm oraz objawy nerwicy natręctw to właśnie lęk.  Nerwica natręctw to z kolei określenie używane często w języku potocznym, ponieważ charakteryzuje ono występowanie natrętnych myśli czy też zachowań, które pojawiają się w przebiegu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. W nerwicy natręctw stwierdza się występowanie obsesji i kompulsji, czym nerwica natręctw  charakteryzuje się.
 

Obsesje, to inaczej silne i natrętne myśli lub wewnętrzny przymus do wykonywania czynności czy powtarzania czynności.  Natrętne i obsesyjne myśli pojawiają się często znikąd i są nie do zatrzymania, chory nie jest w stanie się ich pozbyć.  Osoba chora nie jest w stanie zapanować nad sobą, ponieważ obsesyjne myśli nakazują jej postępować w określony sposób. Inaczej nerwice natręctw nazywa się często w kategorii nerwica natręctw myślowych. 
 

Kompulsje są z kolei często skutkiem obsesyjnych i natrętnych myśli, które skłaniają do wykonywania określonych czynności czy działań. Kompulsje więc to powtarzające się, przymusowe zachowania w postaci natrętnych czynności np. nieustanne mycie rąk.  Określone rytuały nerwicy natręctw są jednym z charakterystycznych  objawów zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Nerwica natręctw przyczyny
 

Jako przyczyny nerwicy natręctw głównie upatruje się problemów z regulacją lęku, który jest głównym motorem napędowym tego zaburzenia. U osoby dotkniętej nerwicą natręctw silny lęk pojawia się właśnie za sprawą natrętnych myśli, które zmuszają daną osobę do określonego zachowania. Przymus powtarzania czynności czy wykonywania danego działania zawsze kierowany jest silnym lękiem, który ma charakter przymusu. Istotę nerwicy natręctw określa fakt, że wykonanie danego przymusowego działania pozwala na pewien czas zniwelować uczucie napięcia i lęku, a więc czynności natrętne pozwalają przynieść ulgę. Jednakże przyczyny nerwicy natręctw odnoszą się do błędnego koła, bowiem obsesyjne myśli powodują daną czynność, a ich wykonywanie przynosi chwilową ulgę co tylko utrwala cały mechanizm. 

Osobie dotkniętej nerwicą natręctw często trudno wyjść z tego błędnego koła, ponieważ za wszelką cenę stara się pozbyć uczucia lęku, napięcia i dyskomfortu psychicznego. Nerwica natręctw charakteryzuje się więc uzależnieniem od unikania lęku i natrętnych myśli. 

Nerwica natręctw przyczyny -  podaje się również współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych. Nerwica natręctw występuje często w przebiegu innych zaburzeń psychicznych.  Wśród towarzyszących nerwicy natręctw zaburzeń wymienia się depresję czy inne grupy  zaburzeń lękowych, takich jak zaburzenia lęku uogólnionego, fobie specyficzne,  nerwica lękowa czy hipochondria. Pomimo licznych badań naukowcom nie do końca jednak udało się wyróżnić konkretne przyczyny powstawania nerwicy natręctw. 

Przyczyny nerwicy natręctw upatrywane są również we wpływie genów i dziedziczenia - u dzieci rodziców cierpiących na zespół natręctw o wiele częściej diagnozujemy nerwice natręctw.  Objawy nerwicy natręctw przenoszone są więc pokolenia na pokolenie nie tylko poprzez geny, ale również wychowanie. Dla rozwoju nerwicy natręctw nie bez znaczenia  jest środowisko w jakim dorasta osoba. Zaburzenia nerwicy natręctw rozwijają się często u tych dzieci, od których rodzice wymagają perfekcjonizmu i stawiają im wysoko poprzeczkę. Do powstawania nerwicy natręctw mogą przyczyniać się również niektóre cechy charakteru takie jak wysoki poziom ambicji i aspiracji, silna potrzeba osiągnięć czy usilne dążenie do ideału. Męczące zaburzenia nerwicy sprzyjają więc perfekcjonistom i osobom z wieloma sukcesami na koncie. 


 

Jednakże ciężko jednoznacznie określić czy w przebiegu nerwicy natręctw udział mają bardziej czynniki genetyczne czy środowiskowe. 

Objawy nerwicy natręctw

Nerwicę natręctw określa się nie bez powodu również jako nerwica natręctw myślowych - u większości osób głównym objawem są silnie lękowe, obsesyjne i natrętne myśli. Osoba nieustannie myśli o możliwym zagrożeniu, wyobraża sobie czarne scenariusze, co z kolei wywołuje w niej przymus do wykonywania czynności, ponieważ w jej odczuciu przez daną czynność zapobiegną katastrofie. Rytuały nerwicy natręctw pozwalają więc osobie dotkniętej nerwicą pozbyć się lęku i dyskomfortu. Pierwsze objawy nerwicy natręctw mogą pojawiać się już przed 20 rokiem życia i często dotyczą nastolatków.
 

Objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsywne jakie pojawią się w przebiegu nerwicy natręctw to m.in.:
 

• obsesyjne myśli dotyczące nadchodzącego zagrożenia, które może wynikać z nawet drobnego zaniedbania jakiejś czynności,

• przymusowe mycie rąk oraz przesadne dbanie o higienę,

• nieustanne sprawdzanie czy czynność, którą przed chwilą wykonaliśmy jest zrobiona poprawnie,

• kontrolowanie np. czy wyłączyliśmy gaz, żelazko, czy zamknęliśmy drzwi,

• przymus utrzymywania porządku w swojej przestrzeni,

• przymus utrzymywania rzeczy w symetrii np. układanie wszystkiego równo i ciągła dbałość by wszystko znajdowało się w odpowiednim miejscu,

• nieustanne poprawianie zrobionych zadań, aż będą one wykonane perfekcyjnie,

• przymus rozpoczynania pracy czy danego działania o równej godzinie,

• przymus wykonywania konkretnej czynności przez konkretną ilość razy,

• przymus liczenia,

• przymus zbieractwa i gromadzenia przedmiotów.

Dla otoczenia zachowanie osoby dotkniętej nerwicą natręctw może wydawać się osobliwe, jednak na zewnątrz nie widać silnego strachu jaki kieruje taką osobą. W jej sposobie przeżywania nawet małe odstępstwo od narzuconej sobie normy może być silnie stresowym uczuciem. Przykładowo zbyt krótkie mycie rąk czy zębów może wywoływać lęk przed bakteriami - osoba zaczyna obsesyjnie myśleć o tym, że dokładnie wyszorowała zęby, poziom jej napięcia i lęku wzrasta, a w końcu jest tak silny, że osoba musi iść jeszcze raz umyć zęby, aby być pewnym, że tym razem będzie zrobione to perfekcyjnie. Inna osoba codziennie przed zaśnięciem odczuwa natrętne myśli czy aby na pewno zamknęła wszystkie okna i drzwi na klucz, przez co nie jest w stanie zasnąć dopóki, dopóty kilkakrotnie nie sprawdzi czy aby na pewno wszystko jest zamknięte. 

Często osobie dotkniętej nerwicą natręctw sprzyjają też różne brutalne czy nawet bluźniercze myśli, których nie może się pozbyć. To bardzo męczące zaburzenia nerwicy, które objawiają się jako nerwica natręctw myślowych, Jako symptomy nerwicy natręctw i myśli powodowanych nerwicą natręctw  możemy wymienić:

• myśli o tym, że nie zapanujemy nad sobą i wyrządzimy sobie jakąś krzywdę,

• myśli, że komuś możemy wyrządzić krzywdę,

• myśli agresywne odnoszące się do niszczenia czy zepsucia czegoś w naszym otoczeniu,

• myśli zakazane najczęściej związane z religią, odnoszące się do bluźnierczego myślenia o Bogu itp.,

• myśli i obsesje seksualne.

Jak rozpoznać nerwicę natręctw? 

Nerwica natręctw zwykle nie jest łatwa do szybkiego zdiagnozowania. W celu rozpoznania nerwicy natręctw należy skonsultować się ze specjalistą - psychiatrą, psychologiem czy psychoterapeutą. Wiele osób latami żyje odczuwając objawy nerwicy natręctw myślowych czy przymusy do czynności natrętnych jednak nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że to czego doświadczają jest zaburzeniem. 

 

Do rozpoznania nerwicy natręctw potrzebne jest spełnienie kilku podstawowych kryteriów takich jak:

 

• obsesyjne myśli oraz kompulsje są czasochłonne i pochłaniają większą część dnia minimum godzinę dziennie,

• powodują cierpienie psychiczne i emocjonalne,

• znacząco zakłócają normalne funkcjonowanie w życiu społecznym czy zawodowym, a także w innych obszarach życia.

Najczęściej nerwica natręctw manifestuje się jako zespół natręctw w postaci właśnie obsesyjnego sprawdzania, kontrolowania, a także powtarzania zachowania przez daną czynność. Dla osób, które mają styczność z osobą chorą na OCD po pewnym czasie zauważalne są charakterystyczne rytuały i sposób zachowywania się. W nerwicy natręctw chory nie jest w stanie często normalnie funkcjonować w relacji, a jego zachowania mogą utrudniać niekiedy życie również jej partnerowi. U osób chorych objawy nerwicy często upośledzają również życie zawodowe, w tym normalne chodzenie do pracy. Nerwica natręctw uniemożliwia też branie udziału w wielu sytuacjach czy wydarzeniach, ponieważ podobnie jak w rodzaju nerwicy lękowej emocje są silne i nie można sobie z nimi poradzić. 

 

Leczenie nerwicy natręctw - leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

 

Pomocy w przypadku leczenia natręctw powinniśmy szukać w poradniach zdrowia psychicznego np. w poradni leczenia natręctw. Nerwice natręctw leczy się głównie przy stosowaniu psychoterapii czy też leczenia farmakologicznego.  Zarówno nerwica natręctw, jak i inne zaburzenia psychiczne powinny leczone być  przy równoległym łączeniu psychoterapii oraz leczenia farmakologicznego. Jednakże stosowanie leków zalecane jest w przypadku występowania silnych objawów nerwicy natręctw. Przede wszystkim zalecana jest tutaj psychoterapia szczególnie w leczeniu małego natężenia objawów i w przypadkach gdy nerwica natręctw nie występuje razem z innymi zaburzeniami psychicznymi. Nie mniej jednak liczne przypadki pokazują, że leczenie nerwicy natręctw jest najefektywniejsze, gdy psychoterapia jest stosowana razem z farmakoterapią.

Leczenie nerwicy ma w głównej mierze na celu zmniejszenie czy też całkowite zniwelowanie uczucia lęku. W farmakoterapii nerwicy natręctw stosuje się przede wszystkim leki psychiatryczne. Głównie są to środki antydepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI. Jak podają aktualne badania leki te mają dość dobre powodzenie w leczeniu nerwicy natręctw. 

W nerwicy natręctw specjaliści używają jeszcze inny środek farmakologiczny, który nie jest zaliczany do grupy leków SSRI, ale który również wykazuje skuteczność w leczeniu zaburzeń OCD - klomipraminę.  Jednakże jak pokazują badania ma ona więcej działań niepożądanych niż leki SSRI, dlatego też stosuje się ją rzadziej do leczenia natręctw.

 

Psychoterapia leczenia natręctw myślowych
 

Leczenie nerwicy natręctw najczęściej opiera się na stosowaniu psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Jest to obecnie jednej z najskuteczniejszych nurtów psychoterapii, która efektywnie i trwale pozwala radzić sobie z nerwicą natręctw. Terapia poznawczo-behawioralna jest o tyle dobra w przypadku nerwicy natręctw, ponieważ opiera się głównie na pracy w sferze myśli i zniekształceń poznawczych oraz pracy nad zachowanieniem. Jak wiemy już nerwica natręctw szczególnie upośledza właśnie te obszary w zakresie funkcjonowania.

Leczenie nerwicy natręctw to praca terapeutyczna, która polega przede wszystkim na uświadomieniu osobie chorej jej zniekształceń poznawczych i błędów w myśleniu. Skupienie się na lękowych, nawracających myślach pozwala również pracować z emocjami takimi jak silny lęk czy też poczucie winy związane z nawracającymi obsesjami.  Podczas terapii osoba chora uczy się rozpoznawać kluczowe obsesyjne myśli oraz neutralizować je, bez usilnego walczenia z nimi. Osoby posiadające nerwicę natręctw muszą zrozumieć, że im bardziej staramy się pozbyć natrętnych myśli, tym one stają się silniejsze. W procesie terapii osoba uczy się akceptować swoje myśli i powstrzymywać je, rozumiejąc przy tym, że pojawienie się obsesyjnej myśli nie oznacza przymusu do wykonania natrętnej czynności, którą podpowiada umysł. W leczeniu występowanie natrętnych myśli zastępowane jest przez zmianę postrzegania i interpretowania wielu rzeczy co przynosi poprawę.

 

Nerwicę natręctw doskonale leczy się również poprzez techniki relaksacji i wyciszania się. Dzięki temu osoba uczy się jak może sama opanować uczucie napięcia i niepokoju, tak by nie przekładało się ono na wzrastający stres. Leczenie nerwicy natręctw w oparciu o praktykę uważności pozwala być tu i teraz ze swoimi myślami, emocjami i uczuciami płynącymi z ciała, co pozwala nie popadać w spiralę błędnego koła obsesji i kompulsji. W leczeniu występowanie natrętnych myśli jest momentem kiedy osoba może nauczyć się świadomie zarządzać swoimi uczuciami. Świetnie sprawdzą się tutaj różnego rodzaju techniki oddechowe, medytacja, praktyki mindfulness, a także regularna aktywność fizyczna. 

 

Nerwica natrętnych myśli w statystykach 

Nerwica natręctw ma nie najlepsze statystyki - jak pokazują badania objawy nerwicy mają osoby stanowiące nawet 3 % całej populacji. Nerwica natręctw występuje niezależnie od płci - nerwicę natręctw posiadają zarówno kobiety jak i mężczyźni. Zazwyczaj nerwica natręctw powoduje, że niemal wszystkie osoby z diagnozą tego zaburzenia posiadają problemy w relacjach. Około 92 % ma problem z zawieraniem znajomości przez objawy nerwicy natręctw czy też nerwicy lękowej, co dodatkowo wiąże się z obniżoną samooceną; 73 % osób cierpiących na nerwicę natręctw przejawia problemy rodzinne, a blisko 58 % ma kłopoty w sferze zawodowej. 

Dodatkowo ponad 90 % cierpiących na zespół natręctw cierpi z powodu innych zaburzeń psychicznych: 

• depresji
• zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
• zaburzenia odżywiania
• zaburzeń lękowych takich jak nerwica lękowa, fobia społeczna, fobie 
• zaburzeń osobowości 
• zaburzeń psychotycznych, w tym schizofrenii

Statystyki podają również, że często problemem jest nieleczona nerwica natręctw, ponieważ upływa średnio 10 lat od wystąpienia pierwszych objawów nerwicy do momentu zanim osoba trafi na psychoterapię nerwicy natręctw. Początek nerwicy natręctw może pojawić się już u nastolatków, natomiast w konsekwencji nerwice natręctw rozwijają się do późnej dorosłości. 

 

Literatura
 

Cierpiałkowska, L., Psychopatologia, Wydawnictwo Scholar, Warszawa, 2021.

Rabe-Jabłońska, J., Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, Psychiatria 2007;4(4):160-17.

Krzyszkowiak, W., Kuleta-Krzyszkowiak, M.,, Krzanowska, E., Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD), Psychiatr. Pol. 2019; 53(4): 825–843.