Neurastenia – objawy, przyczyny i metody leczenia

W dobie rosnącej presji, przeciążenia informacyjnego i nieustannego pośpiechu, coraz więcej osób doświadcza objawów, które trudno jednoznacznie zaklasyfikować.

Przewlekłe zmęczenie, drażliwość, bóle głowy czy trudności z koncentracją często bywają bagatelizowane lub przypisywane stresowi.

Tymczasem mogą one świadczyć o neurastenii – zaburzeniu psychicznym, które znacząco wpływa na jakość życia.

W tym artykule przybliżymy, czym dokładnie jest neurastenia, jakie są jej objawy, przyczyny i jak można ją skutecznie leczyć.

 

Co to jest neurastenia?

Neurastenia to pojęcie o długiej historii w psychiatrii i psychologii, które opisuje jedno z zaburzeń nerwicowych związanych z przewlekłym zmęczeniem psychicznym i fizycznym. Termin ten, oznaczający dosłownie „nerwową słabość”, został po raz pierwszy wprowadzony w 1884 roku przez amerykańskiego lekarza George’a Bearda, który dostrzegł związek między nasilającym się stresem psychicznym a funkcjonowaniem układu nerwowego.
 

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 neurastenia została sklasyfikowana jako odrębna jednostka chorobowa należąca do kategorii zaburzeń nerwicowych, a dokładniej – do grupy określanej jako niezróżnicowane zaburzenie somatyczne. Klasyfikacja ta pomaga lepiej zrozumieć to zjawisko i różnicować je od innych schorzeń psychicznych, takich jak np. depresja. W tym kontekście często pojawia się pytanie: „Czy neurastenia to, to samo co depresja?” – odpowiedź brzmi: nie. Chociaż w obu przypadkach mogą występować podobne doznania psychiczne, to różnią się one źródłami i dynamiką rozwoju objawów.

Jednym z kluczowych pojęć związanych z neurastenią są tzw. objawy przewlekłego zmęczenia, które stają się głównym czynnikiem ograniczającym jakość życia pacjenta. Pacjenci neurasteniczni opisują poczucie zmęczenia fizycznego i psychicznego, które nie ustępuje nawet po odpoczynku. Ten stan wpływa negatywnie na wykonywanie codziennych obowiązków orazżycie zawodowe i społeczne, znacznie utrudniając normalne funkcjonowanie.

Wyróżnia się trzy podstawowe typy neurastenii, które klasyfikowane są w zależności od dominujących objawów:

• neurastenia hiposteniczna – charakteryzuje się wyraźnym obniżeniem sprawności, ciągłym uczuciem zmęczenia, apatią oraz niepokojem. W tym wariancie dominują typowe objawy zmęczenia, zarówno psychicznego, jak i fizycznego.

• hipersteniczna neurastenia – w tym przypadku głównymi symptomami są rozdrażnienie, wybuchy złości, impulsywność i nadwrażliwość na bodźce (np. dźwięki, dotyk). Osoby dotknięte tym typem neurastenii mają problemy z kontrolą emocji i samodyscypliną.

• asteniczna neurastenia – objawia się szybkim męczeniem się, nawet po niewielkim wysiłku fizycznym czy umysłowym. Występuje tutaj wyraźne wyczerpanie po krótkich czynnościach, a regeneracja energii trwa znacznie dłużej niż u zdrowych osób.
  
   

Przyczyny neurastenii  

Rozwój neurastenii to złożony proces, na który wpływa wiele czynników – zarówno biologicznych, jak i psychologicznych, a także środowiskowych. Choć nie da się wskazać jednej konkretnej przyczyny, wiadomo, że istotną rolę odgrywa przewlekły stres, szczególnie ten związany z przeciążeniem obowiązkami, intensywnym trybem życia i brakiem odpoczynku.

U osób narażonych na zespół przewlekłego stresu – takich jak menedżerowie, prezesi czy specjaliści pracujący pod presją czasu – może dojść do stopniowego wyczerpania organizmu. A w efekcie tego pojawia się  przewlekłe uczucie zmęczenia, które nie ustępuje mimo snu czy urlopu. To właśnie wtedy zaczynają rozwijać się pierwsze symptomy neurastenii.

Nie bez znaczenia są również predyspozycje genetyczne – niektóre osoby mogą być bardziej podatne na zaburzenia psychiczne, w tym neurastenię, jeśli w rodzinie występowały podobne przypadki. Do tego dochodzi wpływ stylu życia: brak aktywności fizycznej, niezdrowa dieta, niedobór snu oraz nadużywanie używek dodatkowo osłabiają organizm.

Kolejnym czynnikiem ryzyka są silne emocje związane z traumą czy utratą poczucia własnej wartości, a także nadmierny stres wynikający z potrzeby „bycia na bieżąco” w świecie pełnym bodźców. Przebodźcowanie – hałas, światło, ciągły pośpiech – wzmacnia uczucia zmęczenia i prowadzi do psychicznego przeciążenia.

Wszystkie te elementy razem tworzą grunt sprzyjający rozwojowi neurastenii, która nie pojawia się nagle, lecz narasta stopniowo, w cieniu codziennych obowiązków i niewidocznego przeciążenia psychicznego.




 

Objawy neurastenii

Jakie są objawy neurastenii? To pytanie zadaje sobie wiele osób doświadczających niewyjaśnionego zmęczenia i psychicznego przeciążenia. Neurastenia, czyli tzw. zespół neurasteniczny, należy do grupy zaburzeń nerwicowych i objawia się całym wachlarzem zarówno psychicznych, jak i objawów somatycznych, które istotnie wpływają na jakość życia pacjenta.

 

Równie charakterystyczne są fizyczne objawy neurastenii, do których należą m.in. bóle głowy, napięciowe bóle mięśni, zawroty głowy, kołatanie serca, czy dyskomfort w klatce piersiowej. Dodatkowo, pacjenci mogą doświadczać zaburzeń somatycznych w postaci dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak bóle brzucha czy problemy z trawieniem.

 

Podsumowując, neurastenia to złożone zaburzenie, którego objawy somatyczne i psychiczne mogą być mylące i różnorodne. Dlatego tak istotne jest, aby je rozpoznać i rozpocząć odpowiednie leczenie, zanim z pozoru zwykłe uczucia zmęczenia przejdą w stan przewlekły, wpływając negatywnie na całe życie pacjenta.

Jak wygląda diagnoza neurastenii?

W oparciu o kryteria ICD-10 (F48.0) można przeprowadzić precyzyjne rozpoznanie objawów neurastenii poprzez spełnienie następujących warunków:

1. Diagnoza neurastenii wymaga obecności co najmniej jednego z dwóch objawów choroby:

• uporczywych, stresujących skarg na wyczerpanie po niewielkim wysiłku fizycznym,
• uporczywych skarg na uczucie ogólnego osłabienia ciała po minimalnym wysiłku.

2. Dodatkowo pacjent musi zgłaszać co najmniej dwa z poniższych:

• bóle mięśni lub uczucie pobolewania,
• zawroty głowy,
• napięciowe bóle głowy,
• zaburzenia snu,
• niezdolność do odprężenia się,
• drażliwość.

3. Odpoczynek, relaksacja czy rozrywka nie przynoszą ulgi w dolegliwościach wymienionych w punkcie pierwszym.
4. Czas trwania objawów wynosi minimum trzy miesiące.
5. Wyklucza się schorzenia o podobnym obrazie (np. zaburzenia nastroju, organiczne uszkodzenia OUN, uogólnione zaburzenie lękowe).

Przy formułowaniu diagnostycznych objawów neurastenii kluczowe jest odróżnienie ich od objawów depresji czy zaburzeń lękowych – w neurastenii osoby dotknięte neurastenią jednoznacznie podkreślają przewlekłe zmęczenie i obniżenie wydajności w ważnych sferach życia.

W świetle klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10 neurastenia zajmuje odrębne miejsce w grupie zaburzeń nerwicowych, podczas gdy w najnowszych wydaniach DSM (IV i V) termin ten nie występuje – znajdziemy go jedynie w DSM-III-R, odsyłającym do zespołu depresyjnego.

 

Podsumowując, charakterystyczne objawy neurastenii – uporczywe zmęczenie po małym wysiłku, bóle głowy, zawroty, zaburzenia snu i drażliwość – stanowią podstawę rzetelnej diagnozy neurastenii, której celem jest przywrócenie równowagi psychofizycznej i poprawa jakości życia pacjenta.

Jak radzić sobie z neurastenią?

Radzenie sobie z neurastenią wymaga holistycznego podejścia, łączącego terapię psychologiczną ze zmianami stylu życia. Teraz jednak skupimy się na zmianie stylu życia, która odgrywa istotną rolę w łagodzeniu dolegliwości towarzyszących temu zaburzeniu. Choć odpowiednie leczenie neurastenii powinno opierać się na psychoterapii prowadzonej przez specjalistę, wiele działań można wdrożyć samodzielnie, aby złagodzić objawy neurasteniczne i poprawić jakość życia.

Jednym z ważniejszych elementów wspomagających leczenie zaburzeń neurastenicznych jest regularna aktywność fizyczna. Udowodniono, że ćwiczenia fizyczne zmniejszają poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu, co może istotnie obniżyć objawy zmęczenia i napięcia psychicznego. Systematyczne uprawianie sportu pomaga także zwiększyć odporność organizmu na stres i poprawia ogólne samopoczucie.

 

Dieta również ma ogromne znaczenie w procesie wspierania organizmu. Osoby zmagające się z kluczowymi objawami neurastenii powinny zadbać o zróżnicowane odżywianie bogate w witaminy, minerały, przeciwutleniacze i kwasy omega-3. Niedobory – szczególnie witaminy D – mogą nasilać objawy nerwicy neurastenicznej, dlatego w niektórych przypadkach zaleca się ich suplementację. Zanim jednak sięgniesz po preparaty z apteki, warto skonsultować się z lekarzem – nieodpowiednio dobrane środki mogą przynieść efekt odwrotny do zamierzonego.

Na poprawę snu i wyciszenie wieczorne korzystnie wpływają także zioła – herbatki z melisą, lawendą czy klitoria działają uspokajająco i pomagają w zasypianiu. Sen jest jednym z fundamentów zdrowia psychicznego i fizycznego, dlatego jego higiena powinna być priorytetem w codziennym funkcjonowaniu osób zmagających się z objawami zmęczenia i wyczerpania.

Skuteczne leczenie zaburzeń neurastenicznych to nie tylko terapia, ale również szereg świadomych wyborów w codziennym życiu. Zdrowa dieta, aktywność fizyczna, regeneracja, techniki relaksacyjne i troska o sen mogą znacznie zmniejszyć nasilenie niektórych objawów neurastenii oraz poprawić funkcjonowanie osoby cierpiącej na nerwicę neurasteniczną.

 

Psychoterapia w leczeniu neurastenii
 

Osobowość neurasteniczna to złożony konstrukt psychologiczny, który wiąże się z nadmierną wrażliwością emocjonalną, niskim progiem tolerancji na stres oraz specyficznym stylem przeżywania rzeczywistości. Osoby z taką strukturą psychiczną cechuje nadwrażliwość na bodźce – dźwięki, światło, tłok czy nawet głośne rozmowy wywołują u nich silne reakcje emocjonalne, często nieproporcjonalne do sytuacji. Pojawiają się wybuchy płaczu, gniewu, rozdrażnienia. Typowe są także: chroniczne niezadowolenie, pesymizm, hipochondryczne nastawienie i obniżony nastrój, co w znacznej mierze wpływa na jakość życia.

Współczesne podejście do leczenia nerwicy neurastenicznej opiera się przede wszystkim na psychoterapii, która uznawana jest za najskuteczniejszą formę oddziaływania terapeutycznego w tym zaburzeniu. Psychoterapia umożliwia pacjentowi uzyskanie głębokiego wglądu w źródła stresu oraz mechanizmy psychiczne odpowiedzialne za rozwój objawów. Kluczowym jej celem jest uświadomienie, że dolegliwości mają psychogenne podłoże, a nie są wyłącznie skutkiem somatycznych chorób. Uporczywe przewlekłe uczucie zmęczenia, drażliwość czy zaburzenia snu, które zgłasza pacjent, są realnymi doznaniami, wywołanymi przez przeciążenie emocjonalne oddziałujące na funkcjonowanie układu nerwowego.
 

Brak leczenia może prowadzić do chronicznej postaci choroby, która znacznie pogarsza jakość życia, prowadząc do wycofania społecznego, utraty pracy, a nawet stanów depresyjnych. Nieleczona neurastenia może również powodować fizyczne konsekwencje – długotrwały stres sprzyja powstawaniu zmian w narządach wewnętrznych, stanowiąc poważne zagrożenie dla zdrowia, a w niektórych przypadkach nawet życia.

Choć farmakoterapia nie stanowi podstawy leczenia nerwicy neurastenicznej, może pełnić funkcję wspomagającą. Zazwyczaj stosuje się leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), a w wyjątkowych przypadkach – benzodiazepiny, zawsze pod ścisłym nadzorem lekarza. Ich długotrwałe stosowanie jest niewskazane z powodu ryzyka rozwoju tolerancji, działań niepożądanych oraz potencjalnego uzależnienia. Leki mogą być pomocne w redukcji nasilonego lęku czy poprawie snu, ale nie zastąpią głębokiej pracy nad sobą, jaką oferuje psychoterapia.

Warto podkreślić, że odpowiednie leczenie neurastenii wymaga indywidualnego podejścia oraz zaangażowania ze strony pacjenta. Sam proces terapii bywa długotrwały i wymagający, ale daje szansę na trwałą poprawę funkcjonowania, odbudowanie poczucia sprawczości i przywrócenie równowagi psychicznej. Zrozumienie siebie, swoich ograniczeń, reakcji emocjonalnych i schematów myślenia może stać się początkiem autentycznej zmiany.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Brela, D. D. Neurastenia–nowe, stare czy zapomniane zaburzenie psychiczne?.
Jabłoński, C., Kobek, M., & Kowalczyk-Jabłońska, D. Czy neurastenia to choroba psychiczna–sztuczny, czy rzeczywisty problem opiniodawczy?.
Blocq, P. (1891). Neurasthenia. Brain, 14(2-3), 306-334