Ostracyzm społeczny - jak radzić sobie z wykluczeniem?

31.01.2025

 

Spis treści:
 


Co to jest ostracyzm społeczny?

 


Relacje społeczne są dla człowieka istotnym elementem dobrego życia. Dobre relacje mogą budować poczucie przynależności, a także stanowić wsparcie w trudnych chwilach, co pomaga lepiej radzić sobie z przeciwnościami losu. Ponadto wskazuje się, że wartościowe interakcje międzyludzkie wpływają pozytywnie na zdrowie psychiczne oraz odczuwaną satysfakcję z życia. Co jednak dzieje się w przypadku, gdy jest się odrzuconym przez innych ludzi? W takiej sytuacji można mówić o ostracyzmie, które posiada wiele negatywnych konsekwencji dla funkcjonowania człowieka.

Jak można rozumieć pojęcie ostracyzmu społecznego? Ostracyzm oznacza wykluczenie lub odrzucenie danej osoby ze względu na jej odmienność od innych. Zauważalne różnice mogą dotyczyć zachowania, wyglądu, statusu społecznego czy poglądów.
 

 

Ofiara ostracyzmu może mieć wrażenie, że jest całkowicie ignorowana oraz nieistniejąca w oczach innych, co prowadzi do doświadczania przez nią poczucia izolacji i wykluczenia. Ostracyzm społeczny może występować w wielu kontekstach oraz środowiskach. Ponadto może mieć charakter chroniczny, przewlekły bądź epizodyczny.

 

Jak rozpoznać ostracyzm? Jakie można wyróżnić formy wykluczenia drugiej osoby?  Wykluczenie społeczne można rozpoznać po braku komunikacji, niedopuszczaniu osoby do głosu, a także po długotrwałym jej ignorowaniu, np. nieodpowiadaniu na wiadomości czy unikaniu wszelkich form rozmowy. Ostracyzm może przyjmować różne formy, od bardziej wyrazistych, takich jak bojkot towarzyski lub ekskomunika, po subtelniejsze, jak unikanie kontaktu wzrokowego czy milczenie.

 

 

Odrzucenia można doświadczyć od pojedynczej osoby, ale także od mniejszej lub większej grupy. Ostracyzm w rodzinie lub w związku również może się zdarzyć i co ciekawe, nie jest to zjawisko rzadkie. Warto wiedzieć, że bardzo często sprawcami wykluczenia są osoby z najbliższego otoczenia, na przykład rodzic czy partner życiowy.


 

Zjawisko ostracyzmu społecznego jest znane ludzkości od dawna. Już w starożytnej Grecji, około 500 lat przed naszą erą, stosowano ostrakismos (sąd skorupkowy), czyli głosowanie powodujące wygnanie osób, które były uznane za zagrażające dla demokracji. Na przestrzeni wieków stosowano zróżnicowane formy izolowania osób odmiennych, takie jak zesłanie, uwięzienie czy ekskomunika. 

Ostracyzm społeczny współcześnie przybiera inne formy, skupiając się głównie na wykluczeniu jednostek z różnych grup społecznych, takich jak miejsce pracy, środowisko szkolne czy sieci społecznościowe. Współczesne formy ostracyzmu mogą obejmować ignorowanie, cyberprzemoc oraz marginalizowanie osób z powodu ich odmienności.




Przyczyny ostracyzmu społecznego
 

 

Jakie można wyróżnić psychologiczne przyczyny ostracyzmu? Psychologiczne przyczyny ostracyzmu są związane z różnymi mechanizmami społecznymi i obejmują takie czynniki, jak:

 

  • mechanizm kozła ofiarnego – przenoszenie winy na osobę, którą obarcza się odpowiedzialnością za problemy lub niepowodzenia całej grupy;
     
  • stygmatyzacja – proces przypisywania negatywnych cech jednostce, która wykracza poza normy danej grupy; przykładami zachowań stygmatyzowanych mogą być izolacja społeczna lub odrzucenie osoby z powodu jej odmienności w wyglądzie;
     
  • stereotypy – utrwalone przekonania i uprzedzenia, które mogą prowadzić do ostracyzmu, szczególnie gdy jednostka lub grupa społeczna nie spełnia określonych oczekiwań społecznych; stereotypy mogą dotyczyć przykładowo mniejszości etnicznych lub religijnych.

 

Jakie są społeczne przyczyny ostracyzmu? Społeczne przyczyny ostracyzmu są związane z normami oraz wartościami obowiązującymi w danej grupie społecznej, kulturze. Przykładowo, przyjście do pracy w stroju nieadekwatnym do wymagań, może świadczyć o niezorganizowaniu bądź braku profesjonalizmu, co może doprowadzić do potępienia osoby łamiącej zasady.

Wykluczenie społeczne może być wynikiem indywidualnych cech oraz zachowań danej osoby, które powodują, że odbiega ona od oczekiwań określonej grupy. Do czynników mających związek z wystąpieniem ostracyzmu, można zaliczyć:

 

  • podeszły wiek,
  • niskie wykształcenie ojca,
  • uzależnienie od alkoholu lub narkotyków,
  • konflikty z prawem,
  • poczucie dyskryminacji,
  • niepełnosprawność,
  • bezrobocie.

     
Jak można zauważyć, ludzie często nie akceptują osób, które manipulują innymi, zachowują się w sposób chaotyczny i nieprzewidywalny, są wyjątkowo powolni, nie przestrzegają norm grupowych lub zostały oczernione.



 

Przykłady ostracyzmu społecznego

 


Pojęcie ostracyzmu społecznego oznacza wykluczenie bądź dotkliwe odrzucenie drugiej osoby. Jest to zjawisko powszechne, które występuje w różnych kulturach, grupach i organizacjach, zarówno wśród ludzi, jak i zwierząt. Warto jednak pamiętać, że przeciwdziałanie ostracyzmowi społecznemu jest istotne, ponieważ osoba dotknięta ostracyzmem może doświadczać izolacji, stresu, a w konsekwencji także problemów psychicznych, co negatywnie wpływa na jej jakość życia.

Jakie mogą być przykłady ostracyzmu społecznego? Objawy ostracyzmu w relacji interpersonalnej obejmują takie zachowania, jak: ranienie poprzez groźby i zachowania agresywne, unikanie, wykorzystywanie, nieodpowiadanie na komunikaty, podważanie wiarygodności drugiej osoby, oczernianie.

Jakie można wyróżnić formy ostracyzmu społecznego? Badania wskazują trzy formy ostracyzmu społecznego, które mogą obejmować zarówno subtelne ignorowanie, jak i całkowite wykluczenie jednostki z różnych przestrzeni społecznych:

 

  • ostracyzm towarzyski – może przybierać formę kłótni, unikania kontaktów, ignorowania czy celowego pomijania jednostki; wykluczona osoba doświadcza braku akceptacji oraz odrzucenia ze strony innych,
     
  • ostracyzm fizyczny – wiąże się z izolowaniem jednostki w przestrzeni fizycznej, np. poprzez unikanie jej obecności w różnych miejscach lub grupach; często spotykany jest w środowisku pracy czy wśród rówieśników,
     
  • ostracyzm wirtualny – polega na wykluczaniu jednostki w przestrzeni cyfrowej, np. poprzez ignorowanie jej wiadomości, nieodbieranie telefonów, a także niedopuszczanie do udziału w dyskusji.


Jaką formę może przybierać ostracyzm w rodzinie? Ostracyzm w rodzinie może objawiać się ignorowaniem (np. milczeniem lub unikaniem rozmów z dzieckiem) czy też wykluczaniem ze wspólnych wydarzeń rodzinnych (takich jak wspólny wyjazd). Może również przyjąć formę emocjonalnego odrzucenia, co prowadzi do poczucia osamotnienia i pogłębia konflikt w rodzinie.

Jak wygląda ostracyzm w szkole? Ostracyzm w szkole może przyjmować wielorakie formy: ignorowania, wyśmiewania, unikania kontaktu lub izolowania ucznia od grupy. Często tego typu ostracyzm manifestuje się w wykluczaniu z wspólnych zabaw, grupowych aktywności czy rozmów. Wykluczenie ucznia może dziać się również w przestrzeni wirtualnej, np. poprzez brak odpowiedzi na wiadomości czy pozostawianie prześmiewczych komentarzy w profilu ucznia.

Jak może przejawiać się ostracyzm w pracy? Ostracyzm w pracy może polegać na ignorowaniu pracownika, pomijaniu go przy podejmowaniu decyzji oraz wykluczaniu go z ważnych spotkań bądź projektów. Jedną z form ostracyzmu w środowisku pracy może być mobbing, czyli systematyczne, długotrwałe nękanie pracownika, mające swoje źródło w chęci wykluczenia drugiej osoby z przestrzeni zawodowej. 



przejawy ostracyzmu
 

 

Konsekwencje ostracyzmu społecznego czyli skutki wykluczenia społecznego

 

 


Jakie mogą być skutki ostracyzmu społecznego? Skutki ostracyzmu społecznego dotyczą różnych sfer funkcjonowania człowieka: emocjonalnej, społecznej, psychicznej oraz fizycznej. Należy wiedzieć, że długotrwałe doświadczanie wykluczenia może spowodować, że każda z poszczególnych sfer ulega zaburzeniu, co doprowadza do obniżonej satysfakcji życiowej.

Jaki jest wpływ wykluczenia społecznego na zdrowie psychiczne? Konsekwencje ostracyzmu społecznego są dostrzegalne głównie o obszarze zdrowia psychicznego, ponieważ brak wsparcia społecznego i odrzucenie przez grupę oddziałuje negatywnie na sposób postrzegania samego siebie, a także na regulację emocji czy zaspokajanie potrzeb.  

 

Można wyróżnić pewne emocjonalne konsekwencje ostracyzmu, które są niezwykle trudne do przepracowania przez osoby wykluczone i powodują obniżenie jakości ich życia. Są to:
 

  • obniżone poczucie własnej wartości;
  • brak akceptacji siebie;
  • większa wrażliwość na ocenę innych;
  • zmniejszona zdolność do samoregulacji;
  • zahamowanie ekspresji emocji;
  • obojętność emocjonalna;
  • poczucie smutku lub częste odczuwanie złości;
  • zwiększenie poziomu agresji;
  • zaburzenia psychiczne, m.in. depresja, lęk.


Do dodatkowych konsekwencji ostracyzmu zaliczamy:
 

  • pogorszone funkcjonowanie poznawcze, m.in. słabsze zapamiętywanie informacji;
  • gorsze zdrowie fizyczne;
  • dolegliwości somatyczne, m.in. bóle żołądka, nudności, palpitacje serca;
  • zachowania impulsywne;
  • próby samobójcze;
  • zwiększona śmiertelność.


Ofiara ostracyzmu ma zakłócone cztery podstawowe potrzeby: potrzebę przynależności, kontroli,  poczucia własnej wartości (w tym szacunku do samego siebie) oraz sensu życia. 

Powoduje to znaczące pogorszenie dobrostanu psychicznego osoby wykluczonej. Człowiek jest z natury istotą społeczną, dlatego niezaspokojenie potrzeby przynależności jest tak dotkliwie krzywdzące. Poczucie utraty kontroli u osób zmagających się z ostracyzmem może prowadzić do odczuwania bezradności, a niska samoocena – do objawów depresyjnych. Oprócz dobrych relacji z innymi ludźmi, człowiek potrzebuje także aspiracji życiowych, które uchronią go przed bezcelowością swojego istnienia.

 

Czy ostracyzm może mieć pozytywną stronę? Badania nad ostracyzmem wskazują, że doświadczenie wykluczenia społecznego przez jednostkę może zwiększać jej motywację do tworzenia bliskich relacji z osobami, które przypuszczalnie mogą zaspokoić potrzebę afiliacji.



Doświadczenie odrzucenia może napędzać osobę do zdobywania nowych przyjaciół, przyczyniać się do odczuwania chęci stworzenia pozytywnego wrażenia na innych osobach czy zwiększać pragnienie współpracy. Warto jednak zaznaczyć, że jedynie osoby o niskim lęku są w stanie reagować na odrzucenie w sposób afiliacyjny, czyli poszukujący kontaktu z drugim człowiekiem. Dodatkowo ważna jest osoba, z którą jednostka pragnie nawiązać relację, ponieważ nie może być tą samą, która ją odrzuciła.
 


Radzenie sobie z wykluczeniem społecznym



Dlaczego tak kluczowe jest wsparcie społeczne i obecność innych ludzi w naszym życiu? Ludzie od zawsze mieli potrzebę łączenia się w pary oraz grupy, ponieważ taka sytuacja gwarantowała im poczucie bezpieczeństwa. Do dzisiaj wsparcie społeczne, chęć przynależności oraz unikanie samotności jest istotnym elementem właściwego funkcjonowania na co dzień. Życie społeczne jest w stanie to zapewnić. Wskazuje się, że posiadanie wspierających, szczęśliwych relacji przyjacielskich oraz rodzinnych znacząco poprawia jakość życia. W takim przypadku trudno dziwić się, że wykluczenie społeczne ma tak ogromny, negatywny wpływ na jednostkę.
 

A zatem jak walczyć z ostracyzmem? Oto pewne wskazówki w radzeniu sobie z poczuciem wykluczenia społecznego:

 

  • wspieranie poczucia własnej wartości – kształtowanie wysokiej samooceny może pomóc w radzeniu sobie z poczuciem odrzucenia; istotne jest zrozumienie, że wykluczenie nie definiuje wartości człowieka, a pokazuje jedynie, że ludzie różnią się od siebie nawzajem; jeżeli ostracyzm nie wynika z krzywdzenia siebie albo innych, warto zaakceptować i docenić siebie za otwartość w wyrażaniu swoich zainteresowań, wartości czy poglądów,
     
  • trening asertywności – asertywność to umiejętność wyrażania swoich emocji, potrzeb oraz granic w sposób bezpośredni, ale nie krzywdzący drugiej osoby; pomaga ona budować zdrowe relacje, a także znacząco chroni przed doświadczeniem wykluczenia; warto wiedzieć, że regularne praktykowanie asertywności poprawia również samoocenę.
     
  • grupa wsparcia – warto znaleźć wokół siebie osoby, z którymi można nawiązać szczerą przyjaźń; ważne jest jednak, aby były wystarczająco odważne i asertywne, by potrafiły stawić czoła ewentualnym atakom ze strony osób stosujących ostracyzm,
     
  • zmiana środowiska – w przypadku, gdy inne rozwiązanie nie jest w stanie pomóc, warto rozważyć zmianę otoczenia, która może przynieść spokój wewnętrzny i otworzyć na nowe, pozytywne doświadczenia. 
     

Czy jest możliwe uniknięcie ostracyzmu społecznego? Uniknięcie lub zaprzestanie wykluczenia z grupy jest możliwe, jednak może wymagać wielu niezbędnych działań.  Aby móc uchronić się przed ostracyzmem, warto pracować nad swoją asertywnością oraz rozwijać wysoką samoocenę. Powstrzymanie ostracyzmu jest możliwe, gdy oprawcy zrozumieją dotkliwe, negatywne skutki wyrządzonej przez siebie krzywdy. 

 

Ważne jest edukowanie o konsekwencjach wykluczenia społecznego oraz mówienie o różnorodności ludzi. Ponadto budowanie wsparcia społecznego w danym środowisku (przykładowo w szkole lub pracy) umożliwi ofierze ostracyzmu łatwiejsze sięgnięcie po pomoc.

 

 

jak radzić sobie z ostracyzmem?

 

Ostracyzm społeczny terapia

 


Ostracyzm społeczny, co wybrać – wsparcie psychologiczne czy terapię? Istnieją różne formy wykluczenia społecznego, które sprawiają, że człowiek może chcieć sięgnąć po wsparcie psychologiczne u specjalisty. Często jednak okazuje się, że z powodu nasilonych ataków ze strony innych, osoba poddana ostracyzmowi potrzebuje kompleksowej pomocy, jaką jest psychoterapia.

Jakie trudności przeżywają osoby dotknięte wykluczeniem? Prawidłowa samoocena jest ważnym elementem poprawnego funkcjonowania psychicznego, jednak w przypadku doświadczania ostracyzmu, może zostać zaburzona. Obniżone poczucie własnej wartości może prowadzić do szeregu innych trudności: problemów emocjonalnych, poczucia winy, nieumiejętności do nawiązywania relacji czy nasilenia odczuwanego stresu. Ostracyzm może również przyczynić się do rozwoju poważnych zaburzeń natury psychicznej, takich jak: PTSD (zespół stresu pourazowego), depresja oraz zaburzenia lękowe.

Do najbardziej polecanych nurtów terapeutycznych w przypadku ostracyzmu można zaliczyć terapię poznawczo-behawioralną, integracyjną oraz psychodynamiczną. Psychoterapia pomaga osobom wykluczonym, ponieważ pozwala im w dokładnym zrozumieniu i zmianie swoich negatywnych schematów myślenia oraz zachowań, które nie sprzyjają właściwemu funkcjonowaniu na co dzień.

 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

 

Bibliografia

Madeja-Bień, K., Gamian-Wilk, M. (2017). Wybrane skutki wykluczenia społecznego. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja 20, 4(80), 45–58.

Doroszewicz, K. (2008). Bliskie związki a jakość życia. Psychologia Jakości Życia, 7(1–2), 5–18.

Bastian, B., Haslam, N. (2010). Excluded from humanity: The dehumanizing effects of social ostracism. Journal of Experimental Social Psychology, 46(1), 107–113.

Masz pytania? Napisz.
MyWay - Specjalistyczna Klinika Psychoterapii Online
Kod captcha
* pola wymagane