Paranoja – jak ją rozpoznać i jak sobie z nią radzić?

Paranoja to nie tylko nadmierna podejrzliwość — to poważne zaburzenie, które może znacząco wpływać na codzienne życie.

Dowiedz się, jak rozpoznać objawy paranoi i jakie są sposoby, by sobie z nią radzić.

W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest paranoja, jakie są jej objawy, skąd się bierze i – co najważniejsze – jak można ją leczyć i wspierać osoby, które się z nią zmagają.

 

Paranoja - charakterystyka

 

W niniejszej publikacji opiszemy na czym polega paranoja, jak również co to oznacza? Paranoja (zespół paranoidalny) to bezpodstawne, szkodliwe przekonanie o tym, że inni ludzie zamierzają wyrządzić nam krzywdę. Nie jest to zwykła podejrzliwość, ponieważ osoba chora doświadcza urojeń prowadzących do izolacji społecznej i obniżonej jakości życia. Co ważne, definicja paranoi bierze pod uwagę również błędną interpretację zachowań interpersonalnych, prowadzącą do odczuwania poczucia bezradności w relacjach z innymi. Należy wiedzieć, że najczęstsze formy paranoi to paranoja prześladowcza oraz paranoja indukowana. 

Osobowość paranoiczna a paranoja – jakie występują różnice? Osobowość paranoiczna to trwały wzorzec zachowań i myślenia, który charakteryzuje się nieufnością, podejrzliwością oraz nadmiernym reagowaniem na nierealne zagrożenie ze strony innych osób. Osoby z osobowością paranoiczną często interpretują neutralne lub przyjazne działania innych jako wrogie. Z kolei paranoja, stanowiąca zaburzenie psychiczne, wiąże się z występowaniem silnych, uporczywych przekonań o prześladowaniu lub zdradzie, które są całkowicie oderwane od rzeczywistości i nie mają podstaw w faktach. Osobowość paranoiczna jest długotrwała i stała w czasie, natomiast paranoja ma charakter epizodyczny, nasilony.

Paranoja – przyczyny zaburzenia 

Rozwój paranoi jest najczęściej złożonym procesem, niestety do dziś nie do końca poznanym. Może obejmować czynniki środowiskowe (takie jak bezsenność, izolację społeczną, narażenie na traumę) oraz czynniki genetyczne (szczególnie, gdy paranoja występuje jako objaw zaburzenia psychicznego, np. schizofrenii). Co ciekawe, czasem typowe objawy paranoi oraz konkretny rodzaj paranoi może wskazać genezę tego zaburzenia u danej osoby. 

 
Istnieją pewne diagnozy psychiatryczne, które mogą znacząco zwiększać ryzyko paranoi. Możemy do nich zaliczyć: zaburzenia urojeniowe, schizofrenię, depresję, zaburzenia lękowe oraz zespół stresu pourazowego (PTSD).

 

Paranoja może wynikać także z przyjmowania niektórych leków na receptę bądź zażywania narkotyków. Substancje mogące wywołać paranoję to: amfetamina, bupropion, konopie indyjskie, kokaina, dekstrometorfan, LSD, MDMA, metamfetamina, opioidy, PCP, grzyby psychedeliczne oraz syntetyczne kannabinoidy.
 

Objawy paranoi  
 

Paranoja to stan psychiczny charakteryzujący się irracjonalnymi, uporczywymi myślami o nieufności bądź strachu przed innymi ludźmi. Jakie można wymienić objawy paranoi? Jako główne objawy paranoi można wyróżnić urojeniowe przekonania, które prowadzą do odczuwania lęku, gniewu. 

Paranoja – objawy zaburzenia to między innymi: 
 

• kłótliwość,
• trudności z przebaczaniem,
• poczucie bycia ofiarą,
• poczucie niezrozumienia,
• izolowanie się od innych,
• nieufność wobec innych ludzi,
• nadmierna czujność,
• poczucie zagrożenia,
• poczucie bycia prześladowanym,
• zaabsorbowanie ukrytymi motywami innych osób,
• chęć bronienia się przed nieistniejącym zagrożeniem,
• ciągłe odczuwanie niepokoju, lęku,
• niezdolność do odpoczynku.

Czy wyróżnia się pewne charakterystyczne objawy paranoi, które powinny być alarmujące? Objawy paranoi pojawiające się regularnie, przez długi okres czasu, powinny nas zaalarmować, ponieważ mogą one świadczyć o obecności głębszych zaburzeń natury psychicznej, np. schizofrenii.

 

Rodzaje paranoi 

Paranoja może być samoistnym zaburzeniem, ale także objawem głębszych trudności natury psychicznej. Często bywa wynikiem zaburzeń psychotycznych lub lękowych. Do zaburzeń z paranoją można zaliczyć: zaburzenie osobowości paranoidalnej, zaburzenia urojeniowe oraz schizofrenię. 

Zaburzenie osobowości paranoidalnej 
 

Początek zaburzenia może mieć zróżnicowaną genezę, obejmującą czynniki biologiczne, genetyczne oraz środowiskowe (takie jak przykre doświadczenia z dzieciństwa, przeżyte traumy). Znaczącym objawami tego zaburzenia są zachowania oraz urojenia paranoidalne, które charakteryzują się nieadekwatną do rzeczywistości, nadmierną nieufnością i podejrzliwością wobec innych. Skutkuje to izolacją społeczną, wrogim nastawieniem do innych ludzi czy poczuciem bycia atakowanym. Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi, zaburzenie osobowości paranoidalnej może zostać rozpoznane we wczesnej dorosłości.

 

Zaburzenie urojeniowe 
 

Jakie są objawy zaburzenia urojeniowego? Zaburzenia urojeniowe to stan psychiczny, w którym dana osoba doświadcza urojeń. Urojenia to trwałe, fałszywe przekonania, które mogą mieć różny charakter (np. prześladowczy lub wielkościowy). Jako charakterystyczne objawy zaburzenia urojeniowego można zaliczyć brak innych symptomów psychotycznych, takich jak halucynacje czy omamy.

 

Schizofrenia

Jest to przewlekłe zaburzenie psychiczne, które znacząco utrudnia rozróżnienie rzeczywistych bodźców, od tych wynikających ze stanu chorobowego. Do objawów schizofrenii zalicza się: omamy, urojenia, zaburzenia myślenia, zdezorganizowaną mowę zaburzenia emocjonalne (np. drażliwość) i społeczne (np. trudność w utrzymywaniu relacji interpersonalnych).

Wyróżnia się także różne formy paranoi, jakimi są: 
 

• paranoja prześladowcza – jest ona najczęściej spotykana wśród osób z zespołem paranoicznym. Do jej cech charakterystycznych można zaliczyć: poczucie bycia ofiarą, ciągła obawa o byciu prześladowanym, atakowanym, nękanym, sabotowanym, wykluczonym. Podczas doświadczania urojeń prześladowczych, odczuwa się duży gniew i pragnienie uwolnienia od prześladowań innych ludzi. Można nawet z tego powodu przeprowadzić się do nowego miejsca zamieszkania bądź bezpodstawnie zgłaszać nękanie na  policję. Leczenie paranoi prześladowczej powinno opierać się na farmakoterapii oraz długotrwałej psychoterapii. 
   
• paranoja indukowana – jest to stan, w którym osoba blisko związana z chorym zaczyna traktować bezkrytycznie paranoiczne myśli chorego. Leczenie paranoi indukowanej jest możliwe poprzez zrezygnowanie z bliskiego kontaktu z osobami dotkniętymi paranoją.
   
• paranoja hipochondryczna – rodzaj paranoi, w którym dana osoba żywi przekonanie, że choruje na ciężką lub śmiertelną chorobę. Paranoja hipochondryczna nie ustaje pomimo otrzymania dobrych wyników badań i profesjonalnej diagnozy lekarskiej. Osoba z tym zaburzeniem nie ufa lekarzom, ponieważ wierzy w to, że działają oni na jej niekorzyść i krzywdę.
   
• paranoja pieniacza – jest to obsesyjne, irracjonalne dążenie do szukania błędów lub nadużyć w sytuacjach, które w rzeczywistości nie mają podstaw do takich oskarżeń. Osoba z paranoją pieniacza może bez przerwy angażować się w spory prawne, wysuwać roszczenia lub składać skargi. Następuje to często bez uzasadnienia lub na podstawie fałszywych przekonań osoby z tym zaburzeniem.
   
• paranoja zazdrości – dotyczy ona osób, które pozostają w związku romantycznym i polega na nieustannym posądzaniu partnera o zdradę, bez posiadania realnych podstaw. Paranoja zazdrości charakteryzuje się zbieraniem dowodów niewierności, które w większości przypadków są nieracjonalne. Przykładem może być nowa wizytówka firmy w portfelu partnera, która przez osobę chorą może być rozumiana jako przykrywka do otrzymania numeru telefonu od kochanki.
   
• paranoja depresyjna – jest to obecność irracjonalnych i nieuzasadnionych uczuć, takich jak nieufność, strach czy podejrzliwość, które mogą wystąpić w przebiegu depresji. Jest to mniej powszechny, ale głęboko niepokojący objaw, z którego powodu rozwijają się bezpodstawne przekonania na temat intencji i działań innych. W tym przypadku zespół paranoidalny może prowadzić do izolacji społecznej, niezadowalających relacji interpersonalnych i głębokiego poczucia wyobcowania, pogłębiając trudności, z jakimi mierzą się osoby z depresją.
  
   

Leczenie paranoi 

Osoba cierpiąca na zespół paranoidalny może doświadczać wielu negatywnych skutków tego zaburzenia, takich jak trudności w utrzymywaniu relacji interpersonalnych, izolację społeczną, chroniczny stres, problemy z zaufaniem do innych, a także obniżenie jakości życia. Definicja paranoi zwraca uwagę również na nadmierną podejrzliwość, nieuzasadnione przekonanie o intencjach wrogich działań ze strony innych oraz tendencję do interpretowania neutralnych lub ambiwalentnych sytuacji jako zagrożenia. Jest to ciężki stan psychiczny, który wymaga właściwego leczenia.

Jak wygląda leczenie paranoi? Leczenie paranoi głównie będzie zależne od tego, jaka jest przyczyna leżąca u podłoża tego zaburzenia. W przypadku paranoi wynikającej z zaburzeń osobowości, leczenie obejmuje przeważnie psychoterapię, rzadziej farmakoterapię.

 

W terapeutycznym leczeniu paranoi istotne jest zbudowanie relacji między pacjentem a psychoterapeutą, która jest oparta na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa. Dzięki odpowiedniej przestrzeni, pacjent ma szansę na przepracowanie swoich paranoicznych myśli, a także poprawę swojego codziennego funkcjonowania. 

Czy leczenie paranoi indukowanej wygląda tak samo? Należy wiedzieć, że w przypadku paranoi indukowanej, paranoiczne przekonania są wynikiem częstych, bezpośrednich kontaktów z osobą doświadczającą paranoi. Leczenie paranoi indukowanej opiera się na ograniczaniu czasu, jaki poświęca się na przebywanie z osobą chorą.

Proces leczenia paranoi może być złożony z szeregu trudności, ponieważ osoby z tym zaburzeniem często mają opór wobec podjęcia terapii. Z powodu głęboko zakorzenionych przekonań o zagrożeniu ze strony innych, osoby te mogą być bardzo drażliwe, emocjonalnie zdystansowane, a nawet wykazywać postawy wrogości w stosunku do psychoterapeutów. W terapii paranoi zmiany przychodzą stopniowo, a postęp bywa powolny, ale z odpowiednim wsparciem oraz zaangażowaniem, możliwe jest osiągnięcie sukcesu w leczeniu pacjenta.

Paranoja, a psychoterapia
 

Leczenie paranoi często składa się z kilku etapów, a jeden z nich stanowi psychoterapia online. Terapia paranoi jest kluczowa, ponieważ pomaga pacjentom w znaczącym polepszeniu jakości swojego życia. Najważniejszymi sferami funkcjonowania osoby z paranoją, które przed psychoterapią zawsze zdają się być zaburzone, to sfera emocjonalna, psychiczna oraz społeczna. 

 

Terapeuta stara się stopniowo rozwiać lęki i nieuzasadnione obawy, pomagając pacjentowi zrozumieć, jak jego myśli wpływają na odczuwane emocje i przejawiane zachowania. 
 

Leczenie paranoi to proces, który wymaga zarówno indywidualnego podejścia, jak i ścisłej współpracy z doświadczonym specjalistą. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa psychoterapia, a zwłaszcza terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga pacjentowi zrozumieć i przezwyciężyć nieuzasadnione lęki oraz podtrzymujące się urojenia.

W przypadku zmagania się z paranoją, warto zdecydować się na psychoterapię, ponieważ leki – choć mogą złagodzić objawy paranoi – nie rozwiązują problemu u jego źródła. Aby skutecznie walczyć z tym zaburzeniem, niezbędna jest praca nad sobą i zmiana nieprawidłowego sposobu myślenia.



ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia


Dalili, S., Zohuri, B. (2023). The Silent Struggle: Depression-Driven Severe Paranoia and Hallucination Symptoms. Scholarly Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 7(4).
Monaghesh, E., Samad-Soltani, T., Farhang, S. (2022). Virtual reality-based interventions for patients with paranoia: A systematic review. Psychiatry research, 307, 114338.
Pugle, M. (2024). Different Types of Paranoia. verywellhealth