Parestezje a psychika – jak stres i emocje wpływają na odczucia w ciele?

Parestezje, czyli mrowienie, drętwienie lub pieczenie skóry, często kojarzone są z problemami neurologicznymi.

Jednak coraz częściej mówi się o ich związku z psychiką. Stres, napięcie emocjonalne czy zaburzenia lękowe mogą wywoływać odczucia w ciele, które trudno wyjaśnić badaniami.

W artykule wyjaśniamy, czym są parestezje, jak emocje wpływają na ich występowanie i kiedy warto poszukać pomocy.
 

Czym są parestezje?

Parestezja – co to? To pytanie zadaje sobie wiele osób, które doświadczyły niepokojących i trudnych do opisania wrażeń czuciowych w ciele. Termin ten, choć brzmi medycznie i poważnie, dotyczy dość powszechnego zjawiska, które niemal każdy z nas zna z własnego doświadczenia. Wyobraź sobie sytuację, w której po dłuższym siedzeniu ze skrzyżowanymi nogami nagle czujesz, jakby setki drobnych igiełek zaczęły tańczyć pod twoją skórą. To właśnie uczucie mrowienia - jedno z najbardziej charakterystycznych objawów parestezji.

Parestezja, nazywana również czuciem opacznym, to stan zaburzonego odbierania bodźców czuciowych. Objawia się wrażeniami takimi jak uczucie drętwienia, pieczenie, "prądy" przebiegające przez kończyny, a czasem również nagłe wrażenia gorąca lub zimna. Najczęściej dotyczy kończyn - dłoni, stóp, palców - choć może obejmować także twarz czy tułów. Osoby zmagające się z tym stanem opisują go obrazowo: jakby „mrówki chodziły pod skórą” albo jakby ciało przestało być ich własne.

Uczucie drętwienia może występować nagle i przemijać w ciągu kilku minut, ale bywa też, że staje się przewlekłe, co znacząco obniża komfort życia. Szczególnie uciążliwe jest mrowienie nóg, które potrafi wybudzać ze snu lub uniemożliwiać poruszanie się tuż po przebudzeniu.
 

Warto podkreślić, że choć parestezje rzadko są bolesne, to niemal zawsze są nieprzyjemne. Ich obecność powinna zwrócić naszą uwagę, zwłaszcza gdy pojawiają się bez oczywistej przyczyny i mają charakter nawracający lub przewlekły.

Parestezje na tle nerwowym – jak stres wpływa na ciało?

Współczesny styl życia, pełen napięcia i ciągłej presji, sprawia, że nasz układ nerwowy znajduje się w stanie niemal nieustannego pobudzenia. Choć stres jest naturalną reakcją organizmu, jego długotrwałe oddziaływanie może prowadzić do szeregu niepokojących objawów fizycznych, z których jednym z bardziej uciążliwych są parestezje w kończynach. Ale jak psychika wpływa na odczucia fizyczne? Odpowiedź kryje się w ścisłym połączeniu między emocjami, mózgiem i układem czuciowym.

Występowanie parestezji w stanach silnego stresu lub lęku to zjawisko dobrze znane w psychoneurologii. Osoby zmagające się z przewlekłym napięciem psychicznym często doświadczają uczucia mrowienia, pieczenia, a nawet drętwienia rąk czy twarzy. Objawy te nie mają zawsze tła organicznego - nierzadko są przypadkiem parestezji spowodowanej psychogennym przeciążeniem organizmu.

Tego typu objawy często są błędnie kojarzone wyłącznie z problemami ortopedycznymi, choć ich przyczyną może być nadreaktywność emocjonalna.

W sytuacjach stresowych dochodzi do nadmiernego pobudzenia układu nerwowego, co zaburza równowagę neuroprzekaźników odpowiedzialnych za odczuwanie bodźców. Z kolei w przypadku lęków i nerwic organizm wchodzi w tryb "walki lub ucieczki", co skutkuje hiperwentylacją, zmianami w krążeniu i nasileniem wrażeń czuciowych. W efekcie pojawiają się objawy neurologiczne, które - choć nie wynikają z choroby mózgu czy rdzenia - bywają równie niepokojące.

Przyczyny parestezji

Parestezje to nieprzyjemne doznania czuciowe - najczęściej opisywane jako mrowienie, drętwienie, pieczenie, kłucie lub uczucie przechodzenia prądu w kończynach. Choć same w sobie rzadko są groźne, ich pojawienie się może wskazywać na wiele różnych stanów - od chwilowych, niegroźnych zaburzeń, po sygnały ostrzegawcze poważnych chorób neurologicznych. Kluczowe jest zatem zrozumienie, jakie są przyczyny występowania parestezji, ponieważ od tego zależy dalsza diagnostyka i leczenie.
 

Neurologiczne przyczyny parestezji

Najczęściej parestezje mają swoje źródło w nieprawidłowym działaniu obwodowego układu nerwowego. Uszkodzenie, ucisk lub zapalenie struktur nerwowych mogą prowadzić do zaburzeń w przewodzeniu impulsów czuciowych, czego skutkiem są zaburzenia czucia. Do najczęstszych problemów należą:

• neuropatia - uszkodzenie pojedynczego nerwu lub wielu nerwów (polineuropatia), które może mieć różne przyczyny, np. toksyczne, metaboliczne czy autoimmunologiczne.
   
• polineuropatia cukrzycowa - jedno z najczęstszych powikłań cukrzycy, w którym przewlekła hiperglikemia prowadzi do stopniowego uszkodzenia nerwów, szczególnie w kończynach dolnych. To właśnie dlatego cukrzyca tak często powoduje mrowienie kończyn i pieczenie stóp,
   
• zespół niespokojnych nóg - schorzenie, w którym pojawiają się przymus poruszania nogami oraz nieprzyjemne doznania czuciowe, nasilające się wieczorem. Zespół niespokojnych nóg, to klasyczny przykład, gdzie parestezje to nie tylko objaw, ale element całego zespołu chorobowego,
   
• stwardnienie rozsiane - choroba demielinizacyjna, w której dochodzi do uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów w mózgu i rdzeniu kręgowym. Parestezje bywają tu często pierwszym symptomem, są więc ważnym objawem poważniejszych chorób,
   
• ucisk na nerwy obwodowe - np. w zespole cieśni nadgarstka, dyskopatii lub przepuklinie krążka międzykręgowego. Ucisk na nerwy obwodowe prowadzi do lokalnych parestezji, np. drętwienia palców, stóp lub całych kończyn,
   
• udar mózgu - w niektórych przypadkach parestezje mogą być pierwszym sygnałem objawu uszkodzenia nerwów w ośrodkowym układzie nerwowym.
  
  
   

Przyczyny przewlekłej parestezji

Przyczyny przewlekłej parestezji są bardziej złożone i często wymagają pogłębionej diagnostyki. Wśród nich warto wymienić:  niedobory witamin - szczególnie witaminy B12, B1, B6 i E. Ich brak może zakłócić funkcjonowanie nerwów i prowadzić do parestezji. Niedobór B12 skutkuje m.in. zaburzeniem syntezy osłonki mielinowej, co stanowi istotną przyczynę uszkodzenia nerwów i występowania parestezji.

• choroby metaboliczne - np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek,
   
• choroby autoimmunologiczne - jak toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, które mogą prowadzić do zapaleń nerwów,
   
• zatrucia - np. metalami ciężkimi (rtęć, ołów), alkoholem (neuropatia alkoholowa), lekami cytotoksycznymi (np. w trakcie chemioterapii),
   
• nowotwory - zwłaszcza uciskające nerwy lub przerzuty do struktur nerwowych.
  
   

Psychiczne i funkcjonalne przyczyny parestezji

Choć mniej oczywiste, zaburzenia psychiczne również mogą wywoływać parestezje. Pod wpływem silnego stresu, lęku czy w przebiegu nerwicy może dojść do nadmiernego napięcia mięśniowego i zaburzeń krążenia. To z kolei skutkuje zaburzeniami czucia, zwłaszcza w kończynach. Hiperwentylacja, częsta przy atakach paniki, obniża poziom dwutlenku węgla we krwi, prowadząc do zwężenia naczyń i wystąpienia mrowienia w palcach i okolicy ust.

 

Objawy parestezji

Parestezje to zjawisko, które może przybierać wiele form - od subtelnego mrowienia, aż po intensywne wrażenie „przebiegania prądu” przez ciało. Choć nie są one zazwyczaj bolesne, to potrafią być bardzo uciążliwe i wywoływać niepokój, zwłaszcza gdy utrzymują się przez dłuższy czas lub pojawiają się nagle i bez wyraźnej przyczyny.


Typowe objawy parestezji fizyczne obejmują m.in.:
 

• drętwienie rąk i nóg – często opisywane jako uczucie "cierpnięcia", szczególnie po przebudzeniu lub przy długim przebywaniu w jednej pozycji;
   
• parestezje w kończynach, czyli uczucie mrowienia, szczypania, pieczenia, a także kłucia lub lekkiego wibracyjnego pobudzenia – mogą dotyczyć jednej kończyny, obu jednocześnie, albo pojawiać się niesymetrycznie;
   
• wrażenie palenia skóry, miejscowego ciepła lub chłodu, pomimo braku fizycznego źródła tej temperatury;
   
• odczucia pełzania, spływania wody po skórze, jakby coś poruszało się pod powierzchnią naskórka;
   
• nagłe, niewytłumaczalne uczucie osłabienia, zniesienia kontroli nad daną częścią ciała, jakby była "odłączona",
  
   

Objawy te wynikają najczęściej z nieprawidłowej pracy układu nerwowego, a ściślej - z zaburzonego przewodzenia impulsów nerwowych w obrębie nerwów obwodowych lub ośrodkowych. Gdy dochodzi do zakłóceń w przekazywaniu sygnałów między receptorem a mózgiem, pojawiają się właśnie te charakterystyczne doznania.

Warto zaznaczyć, że funkcjonowanie układu nerwowego może być zaburzone nie tylko przez uszkodzenia mechaniczne czy choroby neurologiczne, ale również przez czynniki psychiczne. Jakie są objawy parestezji na tle nerwowym? Zwykle są one identyczne jak te o podłożu fizycznym - mrowienie, uczucie gorąca lub zimna - jednak występują w sytuacjach silnego stresu, napięcia emocjonalnego, lęku lub w przebiegu nerwic. Często towarzyszy im uczucie duszności, szybsze bicie serca lub zawroty głowy, co może dodatkowo potęgować lęk o własne zdrowie.

 

Rodzaje parestezji

Choć parestezje najczęściej kojarzymy z delikatnym mrowieniem w rękach czy nogach po zbyt długim siedzeniu w jednej pozycji, to ich postacie i lokalizacje mogą być znacznie bardziej zróżnicowane. Rodzaje parestezji można podzielić przede wszystkim na przemijające oraz przewlekłe. Ta klasyfikacja parestezji opiera się na czasie trwania i przyczynach ich powstawania. Jednak równie istotne jest to, gdzie i jakie doznania odczuwamy, bo to często podpowiada, co może być ich źródłem.


Parestezje kończyn – najczęstsza forma zaburzenia czucia


Najbardziej powszechne są parestezje kończyn - zarówno górnych, jak i dolnych. Objawiają się jako mrowienie, pieczenie, kłucie lub drętwienie kończyn. Mogą dotyczyć jednej kończyny lub występować symetrycznie. Często pojawiają się w nocy - wiele osób skarży się na drętwienie rąk w nocy, co może być skutkiem nieprawidłowej pozycji ciała lub poważniejszych schorzeń, jak zespół cieśni nadgarstka.

W przypadku przewlekłego drętwienia kończyn, podejrzewa się często skutek uszkodzenia nerwów - może to być np. neuropatia w przebiegu cukrzycy, niedoboru witaminy B12 lub efekt długotrwałego narażenia na toksyny. Takie zaburzenia wskazują na zaburzone funkcjonowanie układu nerwowego i wymagają dokładnej diagnostyki.


Parestezje twarzy i tułowia – mniej oczywiste, ale nie mniej istotne


Inną kategorię stanowią parestezje twarzy, które przybierają postać mrowienia, pieczenia lub drętwienia policzka, ust, nosa czy czoła. Często są związane z migreną, padaczką, a także z neuralgią nerwu trójdzielnego. Czasami są też objawem niedokrwienia mózgu. Parestezje w obrębie tułowia - szczególnie jeśli dotyczą jednej strony - mogą wskazywać na choroby takie jak półpasiec lub stwardnienie rozsiane.


Parestezje na tle psychicznym – stres, lęk i ich wpływ na ciało


Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że parestezje mogą być objawem zaburzeń lękowych lub depresji.  Silny stres, przewlekły lęk czy napady paniki mogą powodować drętwienie nóg, twarzy, a nawet uczucie „odrealnienia” ciała. W takich przypadkach dochodzi do przeciążenia emocjonalnego, które przekłada się na zaburzenia czucia - jako fizyczną manifestację napięcia psychicznego.

 

Kiedy objawy cielesne są sygnałem z psychiki?

Czasem to, co odczuwamy w ciele, wcale nie ma źródła w urazie czy chorobie fizycznej. Bodziec stresowy, silny lęk czy tłumione emocje mogą aktywować napięcie psychiczne, które znajduje ujście w ciele - jako mrowienie, pieczenie, czy drętwienie kończyn dolnych lub twarzy. Jeśli objawy pojawiają się nagle, w różnych częściach ciała, bez wyraźnej przyczyny fizycznej, może to być sygnał, że psychika domaga się uwagi.

 

Jak wygląda leczenie parestezji?

Skuteczne leczenie parestezji kończyn zależy przede wszystkim od prawidłowej diagnostyki parestezji, ponieważ różne przyczyny wymagają odmiennych interwencji terapeutycznych. Parestezje, objawiające się m.in. jako drętwienie, mrowienie czy pieczenie, mogą mieć charakter przejściowy lub przewlekły i często dotyczą obszarów takich jak ręce, twarz czy kończyny dolne.

Podstawową strategią terapeutyczną jest leczenie przyczynowe - ukierunkowane na chorobę podstawową będącą objawem parestezji związanej np. z cukrzycą, niedoborem witaminy B12, stwardnieniem rozsianym czy mechanicznym uciskiem nerwów. Przykładem może być zespół cieśni nadgarstka, gdzie leczenie obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i - w zaawansowanych przypadkach - zabieg chirurgiczny uwolnienia nerwu pośrodkowego.

 

Bardzo ważnym elementem terapii jest również fizykoterapia - obejmuje ona m.in. elektroterapię, ultradźwięki czy laseroterapię. Wspiera ona regenerację nerwów i redukcję objawów. Uzupełnieniem mogą być masaże, terapia manualna oraz ćwiczenia poprawiające ruchomość i elastyczność.

U pacjentów z zaburzeniami naczyniowymi i przewlekłą niewydolnością żylną stosuje się również kompresjoterapię, która poprawia krążenie i może łagodzić objawy parestezji w kończynach dolnych. Oprócz leczenia farmakologicznego i fizjoterapeutycznego, zaleca się suplementację – szczególnie witamin z grupy B oraz kwasu alfa-liponowego, który działa neuroprotekcyjnie i antyoksydacyjnie.

Skuteczne leczenie parestezji kończyn wymaga podejścia zintegrowanego – uwzględniającego zarówno diagnostykę parestezji, identyfikację przyczyny, jak i odpowiednio dobrane formy leczenia, od farmakoterapii po fizykoterapię i kompresjoterapię. Tylko kompleksowe działanie może przynieść trwałą ulgę pacjentowi.
 

Kiedy warto udać się na terapię?
 

Jeśli odczuwasz mrowienie, drętwienie lub pieczenie w ciele, a badania nie wykazują przyczyn neurologicznych, warto rozważyć, czy za tymi objawami nie stoi psychika. Co to jest parestezja?  Choć to pytanie pojawia się zwykle na początku diagnozowania, w wielu przypadkach odpowiedź prowadzi nie do neurologa, a do terapeuty.

Gdy przyczyny występowania parestezji mają podłoże lękowe, stresowe lub depresyjne - czyli wynikają z przeciążenia emocjonalnego - pomocna może być psychoterapia. Do terapeuty warto zgłosić się szczególnie wtedy, gdy objawy utrzymują się długo, nasilają w sytuacjach stresowych, towarzyszy im lęk lub zaburzają codzienne funkcjonowanie. Psychoterapia pomaga zrozumieć mechanizmy stojące za objawami i skutecznie je redukować.

Rola psychoterapii w leczeniu dolegliwości somatycznych

W sytuacjach, gdy badania medyczne nie wykazują przyczyn parestezji neurologicznych, a objawy takie jak mrowienie, drętwienie czy pieczenie pojawiają się mimo braku uchwytnej dysfunkcji fizycznej, warto spojrzeć na ciało przez pryzmat psychiki. W takich przypadkach kluczowe znaczenie ma psychoterapia.

 

Psychoterapia pomaga pacjentowi zrozumieć, jak psychiczne napięcia wpływają na ciało, nauczyć się regulować emocje i przerwać błędne koło lęku i objawów cielesnych. Tym samym staje się skutecznym narzędziem leczenia nie tylko psychicznego cierpienia, ale i jego fizycznych przejawów.

 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Podemski, R. J., & Medica, W. V. (Eds.). (2014). Kompendium neurologii. VM Media VM Group.
Puchalski, P., Abramczyk, U., Dziubiński, D., Jedut, W., & Żyluk, A. (2019). Localization of paresthesia in patients with carpal tunnel syndrome. Pomeranian Journal of Life Sciences, 65(4).
Kowalczyk, A. (2023). 15. Fizjoterapia pacjentów z polineuropatią. FIZJOTERAPIA I LECZENIE W WYBRANYCH JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH W OBRĘBIE OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO Rozważania teoretyczne i zalecenia praktyczne, 129.