01.07.2024
Ból doświadczany przez kobiety przed i w trakcie miesiączki, bardzo często jest bagatelizowany przez społeczeństwo. Według wielu osób, cykl miesiączkowy i PMS są powiązane z bólem, który jest naturalny i nie powinien powodować zmartwień wśród kobiet. Tymczasem prawda jest całkiem inna, ponieważ dolegliwości bólowe nie są prawidłowym elementem cyklu menstruacyjnego kobiety.
Co to jest PMS?
Zakłada się, że symptomy PMS są doświadczane przez około 20-80% kobiet w wieku reprodukcyjnym i zdają się być najbardziej odczuwalne między 25. a 35. rokiem życia. Zespół napięcia przedmiesiączkowego zazwyczaj rozpoczyna się u kobiet w wieku dojrzewania i może się on utrzymywać do początku okresu menopauzy. Intensywność oraz specyfika objawów jest indywidualna dla każdej kobiety i może się ona różnić na przestrzeni wielu cyklów menstruacyjnych.
Symptomy PMS - co to? Zespół napięcia przedmiesiączkowego najczęściej objawia się poprzez chwiejność emocjonalną, obniżenie nastroju, odczuwanie przykrego napięcia w ciele, trudności w koncentracji uwagi, poczucie braku energii oraz dolegliwości somatyczne (takie jak nasilony ból podbrzusza).
PMDD - jedna z postaci PMS, co to? Przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne stanowią bardziej nasiloną formę zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Objawy i przyczyny PMS i PMDD są do siebie zbliżone, choć w przedmiesiączkowym zaburzeniu dysforycznym bardziej zwraca się uwagę na trudności występujące w obszarze zdrowia psychicznego i jaki wpływ mają one na funkcjonowanie społeczne kobiety. Szacuje się, że od 2 do 6% kobiet w wieku reprodukcyjnym doświadcza PMDD. Należy także nadmienić, że przyczyny pojawienia się PMS oraz PMDD nie są do końca znane.
Jakie wyróżniamy objawy PMDD konieczne do postawienia diagnozy przez psychologa, psychiatrę? Zgodnie z klasyfikacją DSM (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) można zdiagnozować przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne przy wystąpieniu w fazie lutealnej co najmniej 5 objawów, wskazujących na zakłócenie funkcjonowania psychicznego.
DSM wymienia następujące symptomy:
Na ten moment całkowite wyleczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz jego nasilonej postaci niestety nie jest możliwe. Tak więc na czym powinna polegać profilaktyka zespołu napięcia przedmiesiączkowego? Jak złagodzić PMS oraz PMDD? Warto poznać przyczyny, a także czynniki przyczyniające się do wzmożonego odczuwania PMS i PMDD, ponieważ unikanie ich może pomóc w redukcji nieprzyjemnych dolegliwości oraz zapewnić kobiecie lepsze funkcjonowanie w okresie przedmiesiączkowym.
PMS - co go powoduje? Przyczyny PMS oraz PMDD nie są do końca poznane, jednak zakłada się wiele możliwości. Badacze wyróżniają kilka obszarów, które mogą mieć znaczenie w rozwoju PMS/PMDD i są to:
Cykl menstruacyjny i PMS - czy nasilenie zespołu przedmiesiączkowego jest zależne od fazy cyklu? Ból, który wynika z PMS, przed okresem jest najbardziej intensywny. Wynika to z faktu, że to właśnie w fazie lutealnej dochodzi do procesów, które mogą wywoływać dolegliwości bólowe. Ile trwa PMS? Zespół napięcia przedmiesiączkowego może utrzymywać się nawet do dwóch tygodni, jednak zazwyczaj trwa około tygodnia.
Jakie są biologiczne przyczyny występowania PMS/PMDD? W biologicznej etiologii tych dolegliwości podkreśla się rolę wahań hormonalnych takich hormonów, jak estrogen oraz progesteron. Pojawienie się PMS/PMDD może być również uwarunkowane przez zaburzenia neuroendokrynne, czyli tym, w jaki sposób estradiol i progesteron oddziałują na neuroprzekaźniki centralnego układu nerwowego - kwas gamma-aminomasłowy (GABA) oraz serotoninę.
Poziom GABA, poziom serotoniny a PMS - jakie zauważono zależności? Neuroprzekaźnik GABA pełni ważną funkcję w regulacji reakcji stresowych, niepokoju oraz czujności. Serotonina jest odpowiedzialna za regulowanie nastroju, popędu seksualnego, głodu oraz pragnienia. Jej niedobór może powodować obniżenie nastroju, zmniejszone libido oraz utratę apetytu. Wymienione objawy zbliżone są do symptomów zaburzeń depresyjnych, dlatego wskazuje się, że PMS oraz PMDD może powodować lub nasilać występujące zaburzenia afektywne.
Wśród czynników warunkujących wystąpienie PMS oraz PMDD wymienia się także czynniki genetyczne. Wskazuje się, że u 70% kobiet, których matki cierpiały na zespół napięcia przedmiesiączkowego, wykazano podobne objawy. Ponadto, prawdopodobieństwo wystąpienia symptomów PMS u bliźniąt jednojajowych wyniosło 93%, natomiast u bliźniąt dwujajowych - 44%. Jak więc można zauważyć, czynniki genetyczne mają kluczowe znaczenie w rozwoju zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Styl życia a PMS - czy sposób życia ma znaczenie w PMS? Podejmowane działania oraz sposób życia przekładają się znacząco na zdrowie fizyczne, także na zespół napięcia przedmiesiączkowego czy przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego.
Jakie są czynniki ryzyka PMS/PMDD? Czynniki ryzyka PMS oraz PMDD, które mogą predysponować do wystąpienia zespołów lub intensyfikować pojawiające się symptomy, to:
Do tej pory rozpoznano ponad 200 objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. PMS - jak się objawia? Symptomy PMS można podzielić na objawy behawioralne, objawy fizyczne i psychiczne. Objawy przedmiesiączkowe to m.in. obrzmienie, tkliwość piersi , zaburzenia snu czy wahania nastroju. Ból brzucha w PMS jest zlokalizowany w podbrzuszu i zazwyczaj jest bardzo intensywny, uniemożliwiający codzienne funkcjonowanie.
Typowy PMD charakteryzuje się regularnym cyklem menstruacyjnym. Dzieli się na trzy podgrupy, w zależności od nasilenia poszczególnych symptomów:
Nietypowy PMD można podzielić na cztery podstawowe typy:
Zespół napięcia przedmiesiączkowego może przypominać inne zaburzenia psychiczne oraz fizyczne: anemię, nadczynność tarczycy, depresję, chorobę afektywną dwubiegunową, chorobę nadnerczy, zaburzenia odżywiania, toczeń rumieniowaty układowy, zaburzenia osobowości oraz wiele innych. Postawienie prawidłowej diagnozy dotyczącej PMS może sprawiać trudności specjalistom.
W ocenie nasilenia objawów PMD, kluczowe znaczenie ma indywidualna wrażliwość kobiety na wahania hormonalne. Warto również zaznaczyć, że objawy PMS po 40. roku życia różnią się natężeniem od tych pojawiających się w młodszym wieku. W starszym wieku objawy emocjonalne, takie jak niepokój czy wahania nastroju, tracą na swojej sile.
Pojawiają się także łagodniejsze niż wcześniej bóle brzucha. Symptomy, które z wiekiem nie zmieniały swojej intensywności, to m.in.:
Objawy fizyczne, takie jak obrzęk kończyn, ból piersi oraz zwiększenie masy ciała, ulega nasileniu wraz z wiekiem, co może być wynikiem zmian hormonalnych zachodzących w ciele kobiety.
Jak objawia się PMS? Objawy PMS obejmują wiele sfer funkcjonowania kobiety. Najbardziej powszechnymi symptomami są: ospałość, wzdęcia, tkliwość oraz bolesne obrzmienie piersi, trądzikowe zmiany skórne, zmiany apetytu oraz trudności ze snem.
Przykładowe objawy fizyczne PMS to:
Bóle głowy i PSM - jakie można dostrzec zależności? Bóle głowy są obserwowane często w okresie przed miesiączką. Podejrzewa się, że mogą być one spowodowane spadkiem stężenia estrogenów w organizmie kobiety.
Objawy behawioralne mogą obejmować:
PMS - jak się objawia? Objawy PMS są mniej nasilone niż w przypadku przedmiesiączkowych zaburzeń dysforycznych. Objawy psychiczne PMS obejmują: wahania nastroju, rozdrażnienie, smutek, wrażliwość, płaczliwość, lęk/napięcie, poczucie utraty kontroli. Zmiany nastroju przy PMS pojawiają się, jednak występują w mniejszym natężeniu.
Objawy emocjonalne przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego to:
Do dodatkowych symptomów można zaliczyć: mniejsze zainteresowanie codziennymi sprawami, obniżona koncentracja, zmiany apetytu, zaburzenia snu, objawy fizyczne (takie jak tkliwość piersi czy zwiększenie masy ciała).
Szacuje się, że depresja dotyka od 4 do 17% ogólnej populacji i ryzyko zachorowania jest dwukrotnie wyższe u płci żeńskiej. Do tej pory nie do końca wiadomo, dlaczego kobiety są bardziej narażone na występowanie zaburzeń nastroju.
Profesor Hammen wyróżniła cztery możliwe czynniki przyczyniające się do częstszego występowania depresji u kobiet:
Dlaczego hormony płciowe mogą pełnić istotną funkcję w pojawieniu się depresji? Przed okresem dojrzewania (przed ok. 14 rokiem życia) oraz po okresie menopauzalnym (po ok. 50 roku życia), mężczyźni i kobiety nie różnią się znacząco w częstości zachorowań na depresję. Kluczową rolę w pojawieniu się depresji zdają się odgrywać zmiany hormonalne, a szczególnie faza lutealna cyklu menstruacyjnego oraz okres okołoporodowy. Zespół napięcia przedmiesiączkowego jest wynikiem szczególnej wrażliwości na zmiany hormonalne w fazie lutealnej. Wskazuje się, że kobiety z PMS/PMDD są bardziej podatne na rozwój zaburzeń depresyjnych.
PMS, leczenie napięcia przedmiesiączkowego - na czym polega? Jakie są sposoby na PMS? Leczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz jego cięższej postaci musi przebiegać stopniowo. Na początku warto spróbować niefarmakologicznych form leczenia, które mogą zniwelować objawy i przynieść znaczącą poprawę. Gdy to nie zadziała, wtedy można spróbować leczenia farmakologicznego (np. leczenia hormonalnego). Ostateczną opcją w leczeniu PMS jest poddanie się zabiegowi operacyjnemu. Klasyfikacja do zabiegu obejmuje dokonanie diagnozy PMS przy użyciu kwestionariusza DSPR oraz wykluczenie innych chorób współistniejących.
Jak złagodzić PMS? Jak powinna wyglądać profilaktyka zespołu napięcia przedmiesiączkowego? Zmiana diety może wpłynąć pozytywnie na dokuczliwe objawy, zmniejszając ich intensywność. Nie jest to jednak rozwiązanie, które zadziała u każdej kobiety. Aby złagodzić PMS, przed miesiączką i w trakcie jej trwania warto unikać takich składników, jak: kofeina, sól, cukier rafinowany oraz alkohol. Aktywność fizyczna a PMS - czy ruch jest w stanie zredukować symptomy zespołu napięcia przedmiesiączkowego? Niestety badania nie wykazują bezpośredniej zależności między aktywnością fizyczną a zmniejszeniem objawów PMS. Warto jednak zadbać o regularny ruch, ponieważ wpływa on pozytywnie na zdrowie psychiczne oraz fizyczne, które jest istotne w walce z dokuczliwymi symptomami PMS.
Jakie są domowe sposoby na złagodzenie objawów PMS? Jak sobie z nim radzić? Wykazano, że wiele suplementów ziołowych oraz mineralnych skutecznie zmniejsza objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Zaleca się suplementację następujących składników: wapnia (1000 mg), magnezu (200 mg), witaminy E (400 j.m.), witaminy B6 (pirydoksyny), niepokalanku złocistego, dziurawca zwyczajnego, olejku z wiesiołka, mniszka lekarskiego. Warto jednak podkreślić, że terapia uzupełniająca wykazuje swoją największą skuteczność wtedy, gdy jest stosowana przez co najmniej dwa kolejne cykle menstruacyjne. Co więcej, przed rozpoczęciem kuracji zaleca się odbycie konsultacji lekarskiej, która pomoże w wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań do stosowania pewnych suplementów oraz określi odpowiednią dawkę, jaką pacjent powinien przyjmować. Niektóre suplementy w zbyt dużej dawce mogą mieć działanie toksyczne, dlatego warto zachować szczególną ostrożność w ich przyjmowaniu.
Jak leczyć PMS poprzez środki farmakologiczne? Jakie środki łagodzące PMS mogą być przypisane przez lekarza? Polecane leki na PMS (ang. PMS treatment) to: leki przeciwdepresyjne o działaniu serotoninergicznym, estrogen, doustne środki antykoncepcyjne, analogi hormonu uwalniającego gonadotropinę. W przypadku doświadczania dolegliwości bólowych związanych z PMS, można przyjmować także środki łagodzące bez recepty (np. ibuprofen).
Terapia estrogenowa polega na leczeniu objawów PMS poprzez hamowanie owulacji. W terapii tej mogą pojawić się niepożądane skutki, jednak można im skutecznie zaradzić dzięki zastosowaniu mikronizowanego progesteronu. W zapobieganiu symptomom PMS pomaga także przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych. Nie jest ona jednak odpowiedni dla wszystkich kobiet, ponieważ przy stosowaniu tabletek występuje ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej. Leczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego może także obejmować stosowanie analogów hormonu uwalniającego gonadotropinę (GnRH), które hamują cykl menstruacyjny. Są to leki bardzo silne i ich zastosowanie zaleca się jedynie w przypadku kobiet, które doświadczają najcięższych objawów PMS oraz PMDD.
Jeżeli inne sposoby na PMS nie okażą się skuteczne, w takiej sytuacji można spróbować skorzystać z pomocy chirurgicznej. Histerektomia z obustronnym usunięciem przydatków polega na całkowitym usunięciu cyklu jajnikowego. Ta forma terapii jest jedynie przeznaczona dla najcięższych przypadków PMS oraz PMDD i jest przeprowadzana nadzwyczaj rzadko.
U osób z zespołem napięcia przedmiesiączkowego oraz przedmiesiączkowymi zaburzeniami dysforycznymi często można dostrzec zaburzenia emocjonalne. Badania wskazują na to, że 30-80% kobiet z PMDD w przeszłości doświadczyło co najmniej jednego epizodu depresyjnego. Może to wskazywać na to, że kobiety mające trudności emocjonalne, są bardziej podatne na wystąpienie i nasilenie się objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego oraz jego cięższej postaci. Podobne zależności są zauważalne w przypadku sezonowego zaburzenia depresyjnego (SAD). Kobiety z tym zaburzeniem częściej doświadczały przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego niż kobiety bez SAD.
PMS, leczenie napięcia przedmiesiączkowego poprzez terapię - czy jest to skuteczne? Pomoc psychologiczna w PMS wykazuje skuteczność w redukowaniu dotkliwych objawów. Do najbardziej skutecznej formy psychoterapii możemy zaliczyć nurty terapii poznawczo-behawioralnej, czyli terapię akceptacji i zaangażowania (ACT) oraz terapię Mindfulness. Istotnym elementem wspomnianych terapii jest trening uważności, który zmniejsza częstotliwość myślenia ruminacyjnego. Technikami, które również wykazują dużą skuteczność w leczeniu PMS, są: relaksacja, nauka umiejętności radzenia sobie ze stresem, trening asertywności. Warto podkreślić, że psychoterapia jest skuteczną formą leczenia, jednak potrzebuje więcej czasu na poprawienie stanu osoby cierpiącej na PMS/PMDD niż leczenie farmakologiczne.
Bibliografia
Kruk, J., Jachimowicz-Rogowska, K. (2021). Styl życia a przeciwdziałanie zespołowi napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Journal of NutriLife, 8. [dostęp: 2024.06.26]
Pilińska, A., Przestrzelska, M. (2019). Zespół napięcia przedmiesiączkowego i przedmiesiączkowe zaburzenia dystroficzne. Współczesne Pielęgniarstwo i Ochrona Zdrowia, 8(2), s. 64-67.
Siuda, I., Rabe-Jabłońska, J. (2007). Zespół napięcia przedmiesiączkowego i zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe – diagnostyka i leczenie. Psychiatra i Psychologia Kliniczna, 7(1), s. 29-35.
Śliwerski, A. (2017). Rola negatywnych stylów poznawczych w zespole napięcia przedmiesiączkowego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.