Poczucie własnej wartości - budowanie i wzmacnianie

Poczucie własnej wartości - charakterystyka

Czym jest poczucie własnej wartości? Poczucie własnej wartości (autowaloryzacja, samoocena) to sposób myślenia o sobie oraz przypisywanie sobie pewnych cech, które mogą mieć charakter pozytywny bądź negatywny. Wysokie poczucie własnej wartości oznacza realistyczne, pozytywne myślenie o sobie.

W jaki sposób kształtuje się poczucie własnej wartości? Samoocena posiada dwa źródła:

• wewnętrzne (postrzeganie siebie na podstawie osobistych przemyśleń i doświadczeń),
• zewnętrzne (opinia o sobie ukształtowana na podstawie komunikatów otoczenia oraz sposobu traktowania przez innych).

Brak zgodności pomiędzy wewnętrznym a zewnętrznym źródłem poczucia własnej wartości może spowodować, że dana osoba będzie miała niespójny obraz siebie oraz chwiejną samoocenę.
 

Człowiek akceptujący siebie, a także praktykujący zrozumienie, współczucie wobec siebie, posiada samodzielność w zaspokajaniu potrzeb oraz zna techniki radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Porażka nie jest dla niego powodem do wstydu, żalu czy postrzegania siebie w negatywnym świetle. W przypadku osób posiadających niskie mniemanie o sobie, rozwijanie poczucia własnej wartości to ciągła praca nad sobą, która w dalszej perspektywie czasu umożliwia rozwój osobisty.
 

Dlaczego samoocena jest ważnym elementem naszego funkcjonowania? Samoocena jest jednym z przejawów posiadanej przez nas samowiedzy - tego jacy jesteśmy, jakie są nasze słabe oraz mocne strony. Rozmyślanie o sobie skłania nas do wielu refleksji, przemyśleń.
 

Filary poczucia własnej wartości  
 

Jakie można wyróżnić filary, czyli fundamenty poczucia własnej wartości? W swojej książce N.Branden przedstawia sześć filarów kluczowych dla samooceny:
 

• życie świadome,
• samoakceptacja,
• odpowiedzialność za siebie,
• asertywność,
• życie celowe,
• prawość.

Życie świadome to chęć poszerzania swoich horyzontów myślenia poprzez poznawanie nieznanego oraz zdobywanie nowych doświadczeń (także tych trudnych, nieprzyjemnych). Jest to dążenie do poznawania i zrozumienie wielu aspektów rzeczywistości, w tym również samego siebie. Dogłębne samopoznanie sprawia, że jednostka zna swoje ograniczenia oraz mocne strony, dzięki czemu może zbudować prawidłowe poczucie własnej wartości.

Wysoka samoocena opiera się na samoakceptacji, na którą składają się:

• szacunek do siebie, 
• dobre traktowanie siebie,
• otwartość na nowe doświadczenia,
• akceptacja swoich emocji, uczuć, myśli,
• świadomość siebie,
• samowspółczucie.

Asertywność to otwarte wyrażanie swoich emocji, opinii, wartości, przemyśleń, bez naruszania granic drugiej osoby. Jest to inaczej zdrowa pewność siebie. Osoba asertywna postępuje w zgodzie ze swoimi wewnętrznymi drogowskazami, nie ukrywa swoich prawdziwych intencji czy potrzeb przed samym sobą. Pomaga to we wspieraniu własnej wartości.

Życie celowe jest istotnym elementem podtrzymania samooceny, ponieważ sukcesy i osiągnięcia w ważnych dla nas obszarach podwyższają naszą autowaloryzację. Istotnymi dokonaniami w życiu człowieka może być skończenie studiów, wymarzona praca czy stworzenie z kimś rodziny. Posiadanie i spełnianie celów życiowych nie jest jednak wystarczające, aby z zaniżonego poczucia własnej wartości przejść do wysokiej samooceny. Droga do zrealizowania zamierzonych celów powinna zawierać samowspółczucie oraz akceptację możliwych porażek - to właśnie wtedy umacniana jest nasza wysoka samoocena. 

Prawość jest rozumiana jako postępowanie według swojej hierarchii wartości oraz przyjętych standardów społecznych, które są dla nas ważne. Pielęgnując swoje wewnętrzne zasady oraz postępując zgodnie z nimi, człowiek jest w stanie docenić siebie i myśleć o sobie pozytywnie, dzięki czemu wzmacniane jest jego poczucie własnej wartości. 

Niskie poczucie własnej wartości - przyczyny 

Niskie poczucie wartości jest powiązane z niedocenianiem własnych możliwości wobec wykonania pewnego zadania. Obniżona samoocena może być wynikiem połączenia różnych czynników, istotnych dla danej osoby. Najczęściej są to doświadczenia, w których dana osoba czuła się mało skuteczna czy niedostatecznie dobra, co dodatkowo uzyskało zewnętrzne potwierdzenie - takie sytuacje zdają się najbardziej oddziaływać na jednostkę. 

 

Do takich działań oraz przekonań o sobie możemy zaliczyć:

 

• negatywne myślenie o sobie, wielowymiarowe kompleksy,
• brak wiary w siebie,
• częste odczuwanie poczucia winy,
• skłonność do wmawiania sobie, że jest się mniej wartościowym od innych,
• spotykanie się ze zbyt wysoką presją (wewnętrzną, jak i zewnętrzną),
• brak motywacji do działania,
• autosabotaż,
• doświadczenia życiowe, które znacząco wpłynęły na rozwój niskiej samooceny,
• brak zadowolenia z życia,
• negatywne postrzeganie przyszłości,
• możliwe pojawienie się myśli samobójczych, 
• depresja,
• nieumiejętność podjęcia decyzji,
• utrudniona samodzielność w zaspokajaniu potrzeb (głównie własnych), 
• przejawianie perfekcjonizmu,
• stawianie sobie zbyt wysokich wymagań,
• sukces jest postrzegany jako przypadkowe szczęście, niezależne od starań,
• wszelka porażka jest trudna do zaakceptowania,
• popełniony błąd determinuje nastrój osoby na cały dzień,
• komunikaty krytyczne są odbierane dotkliwie i mogą towarzyszyć osobie przez długi okres czasu,
• brak asertywności.

Jakie najczęściej występują emocje w niskim poczuciu własnej wartości? Osoby z obniżoną samooceną często odczuwają następujące stany emocjonalne: smutek, złość (zazwyczaj skierowaną na siebie), wstyd, lęk, poczucie winy, niezręczność (np. gdy osoby z niską samooceną dostają komplement).

Jaka jest główna przyczyna tego, że posiada się niskie poczucie własnej wartości? Zaniżonego poczucia własnej wartości przyczyną są zazwyczaj niewspierające relacje w środowisku rodzinnym w okresie dzieciństwa. Dziecko, które jest źle traktowane przez bliskie osoby z otoczenia, nie przestaje ich kochać oraz darzyć zaufaniem. Przestaje jedynie szanować i kochać siebie.

 

Jakie można wyróżnić błędy wychowawcze rodziców, które wpływają na niskie poczucie wartości dziecka? Oto najbardziej kluczowe z nich:
 

• wiązanie miłości do dziecka z wypełnieniem przez niego pewnych oczekiwań bądź warunków,
• przymuszanie dziecka do nieustannych starań o miłość rodziców,
• krzywdzące porównywanie dziecka do rówieśników, 
• niedocenianie osiągnięć dziecka i ciągłe oczekiwanie lepszych wyników,
• częstsze krytykowanie niż chwalenie dziecka, ciągłe wytykanie błędów, 
• brak wiary w możliwości swojego dziecka,
• rozwój osobisty dziecka nie jest wspierany przez rodziców,
• nieliczenie się z poglądami i opiniami dziecka,
• zmuszanie dziecka do ukrywania swych emocji,
• nieakceptowanie indywidualnych cech dziecka - jego osobowości i zainteresowań,
• stosowanie przemocy wobec dziecka (psychicznej, fizycznej, seksualnej), 
• stosowanie częstych, dotkliwych kar, 
• utwierdzanie dziecka w przekonaniu, że to ono jest winne wszystkim problemom w rodzinie,
• brak konsekwencji w wychowaniu.

Budowanie poczucia własnej wartości

W dzieciństwie we   wspieraniu własnej wartości i budowaniu pomagają najbliżsi członkowie rodziny. Z reguły najważniejsza rola jest przypisywana rodzicom, którzy mają najczęstszy kontakt z dzieckiem. Uznanie własnej wartości przez dziecko jest o wiele prostsze, gdy otrzymuje ono wsparcie ze strony bliskich osób, które w nie wierzą. 

Nie każdy jednak posiadał zdrowe relacje rodzinne w okresie dzieciństwa, które pomogłyby w ukształtowaniu prawidłowej samooceny. Należy także pamiętać, że zazwyczaj przepracowanie problemów z niskim poczuciem własnej wartości stanowi trudność, ponieważ dana osoba nie wierzy w to, że byłaby w stanie postrzegać siebie lepiej.

Jak wspierać poczucie własnej wartości u dzieci? Kształtowanie poczucia własnej wartości u dziecka powinno się wspierać poprzez mniejsze i większe gesty. Komunikaty wspierające, pochwały, miłe słowa mogą pozytywnie wpłynąć na zdrowie psychiczne młodej osoby. Każde dziecko posiada swoje dobre cechy. Jako rodzic warto je dostrzegać i komunikować je dziecku bezinteresownie. Negatywne myślenie o dziecku przekłada się na przejawianie pewnych zachowań przez rodzica i może spowodować, że dziecko zacznie postrzegać siebie w negatywnym świetle. W budowaniu poczucia własnej wartości u dziecka niezbędne jest również okazywanie dziecku miłości, bezwarunkowej akceptacji oraz wsparcia.

Jak budować własną samoocenę? Budowanie zdrowego poczucia własnej wartości - rozwijanie go drogą samopoznania. Poczucie własnej wartości skutecznie można zwiększyć poprzez dokładne poznanie swoich ograniczeń, wad, ale także umiejętności, zalet oraz posiadanych przez siebie wartości życiowych. Dogłębne samopoznanie daje człowiekowi możliwość realnego spojrzenia na własną osobę, dzięki czemu nie widzimy jedynie swoich mocnych czy słabych stron, a całościowy obraz siebie.

Czy powinno się brać pod uwagę słowa, które mówią do nas inni? Warto przyjmować komunikaty wspierające od innych, gdy są nam udzielane szczerze, ponieważ dzięki temu możemy poczuć się bardziej podbudowani oraz akceptowani. Z kolei komunikaty krytyczne mogą być prawdziwe, jednak należy wziąć pod uwagę, czy z całą pewnością nas one dotyczą. Krytyka może mieć różne postacie i niestety niektóre z nich mogą służyć jedynie do skrzywdzenia drugiej osoby, a nie do zaproponowania bardziej odpowiedniego rozwiązania. Warto także pamiętać, że komunikat krytyczny, który ma za zadanie krzywdzić, często mija się z prawdą.
 

Ćwiczenia na budowanie poczucia własnej wartości

Na czym polega własnej wartości rozwijanie? Podniesienie poczucia własnej wartości powinno opierać się o następujące czynniki:

• wzmacnianie pozytywnego obrazu siebie,
• samoakceptacja,
• pozytywne myślenie o swoich możliwościach i przyszłości,
• afirmacje skierowane do siebie samego,
• asertywność.

Podstawowym ćwiczeniem urzeczywistniającym obraz samego siebie może być wymienienie kilku/kilkunastu cech, które w sobie lubimy oraz tych, za którymi nie przepadamy. To zadanie warto wykonać, gdy nie jest się wzburzonym emocjonalnie, ponieważ może to zaburzyć właściwe postrzeganie rzeczywistości.
 

Pozytywne afirmacje polegają na formułowaniu krótkich sentencji, które mają służą wspieraniu naszego poczucia własnej wartości. Przykładowymi stwierdzeniami afirmacyjnymi mogą być takie zdania, jak: “jestem wartościowy”, “zasługuję na miłość i wsparcie”, “jestem dobrą osobą”.

Wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez trening asertywności jest jednym ze skutecznych sposobów podwyższenia samooceny, ponieważ uczy dbania o swoje granice. Będąc asertywnym traktujemy z szacunkiem nie tylko innych, ale również siebie, co jest bardzo istotne w kształtowaniu wyższej samooceny.

Psychoterapia a poczucie własnej wartości  

 

Zaburzenie poczucia własnej wartości jest trudnością powszechnie występującą wśród nastolatków oraz osób, które w dzieciństwie spotkały się z brakiem akceptacji ze strony najbliższych. Niska samoocena jest również charakterystyczna w wielu zaburzeniach i chorobach psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenie osobowości borderline. Co jest jednak istotne, poczucie własnej wartości skutecznie można zwiększyć poprzez udanie się na psychoterapię, która umożliwia wieloaspektowe przepracowanie problemów jednostki. 

Jak pomoc psychologiczna może wesprzeć w podniesieniu samooceny? Jakie jest podłoże i leczenie niskiego poczucia własnej wartości? Zaniżonego poczucia własnej wartości nie jest tak łatwo się pozbyć. Zazwyczaj obniżone poczucie własnej wartości wynika z wielu czynników, do których psycholog/terapeuta stara się dotrzeć, aby pomóc swojemu pacjentowi. Podstawowym celem psychoterapeuty jest uznanie własnej wartości przez pacjenta - stabilne postrzeganie siebie jako osoby wartościowej, zasługującej na miłość i szacunek.
 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Góralewska-Słońska, A. (2011). Poczucie własnej wartości jako potencjał jednostki. Problemy Profesjologii, 2, 97-112.
Ryś, M. (2011). Kształtowanie się poczucia własnej wartości i relacji z innymi w różnych systemach rodzinnych. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2(6), 65-84.