Psychoonkologia - wsparcie zdrowia psychicznego w chorobie nowotworowej

Czym zajmuje się psychoonkologia?

Co to jest psychoonkologia? Psychoonkologia to dziedzina medycyny, która łączy w sobie nauki onkologii klinicznej, psychiatrii, psychologii klinicznej oraz psychologii zdrowia. Psychoonkologia kliniczna ma na uwadze aspekty psychologiczne, wynikające z występowania choroby nowotworowej. Psychoonkolodzy obserwują, w jaki sposób metody leczenia onkologicznego wpływają na zdrowie psychiczne pacjentów. Specjalność: psychoonkologia została stworzona przez dr Jimmie Holland, która zauważyła istotność wsparcia psychologicznego u osób poddających się leczeniu onkologicznemu. 

 

Psychika, rak - czyli w jaki sposób psychoonkolodzy mogą pomóc pacjentom chorującym na nowotwór? Psychoonkolodzy mają na celu wsparcie chorych onkologicznie na każdym etapie trwania ich choroby. Specjaliści wykorzystują do tego różne techniki pomocy psychologicznej: psychoedukację, wsparcie emocjonalne oraz oddziaływania terapeutyczne. Dzięki pomocy psychoonkologa pacjent może poczuć się lepiej i uzyskać większą motywację do walki z chorobą nowotworową. Z pomocy psychoonkologa może skorzystać pacjent, jak i jego najbliższe otoczenie. 

Psychoonkologia w praktyce klinicznej staje się coraz bardziej powszechna. W rozpowszechnianiu praktyki pomocy psychoonkologicznej bierze udział, m.in. Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne. Jednym z głównych powodów rozpowszechniania psychoonkologii jest wzrost zachorowań na choroby nowotworowe, które wynikają z nieprawidłowego stylu życia. Profilaktyka chorób jest bardzo ważna w zapobieganiu chorobom nowotworowym, jednak nadal można zauważyć niewielką świadomość społeczeństwa dotyczącą zdrowia. Psychoonkolodzy są w stanie pomóc poprzez psychoedukację pacjentów oraz ich rodzin. 

Praktyka kliniczna potrzebuje psychoonkologów także z innego powodu. Wiele badań wskazuje na to, że psychoonkologia wspiera cele leczenia onkologicznego, przynosząc zadowalające skutki. Pacjenci posiadający problemy medyczne mają potrzebę wsparcia społecznego oraz doinformowania w kwestii choroby. Czy w tym obszarze pomaga psychoonkologia?

 

Psychoonkologia - wsparcie w chorobie nowotworowej

 

Jaka jest rola psychoonkologii w polepszeniu zdrowia psychicznego pacjentów? Specjalność psychoonkologia zajmuje się głównie wsparciem osób chorujących na nowotwór. Wsparcie dla osób chorych może przyjmować różne formy: 

• informacyjną (dokładne poinformowanie pacjenta o diagnozie),
• instrumentalną (sposoby na radzenie sobie z chorobą nowotworową),
• emocjonalną (okazywanie troski, budowanie poczucia bezpieczeństwa u pacjenta). 

Towarzyszenie osobom chorym onkologicznie jest ważne nie tylko podczas choroby, ale także po zakończeniu leczenia. Po leczeniu pacjenci często mają trudność w powrocie do codziennego funkcjonowania. Rolą psychoonkologa jest opieka nad pacjentem w okresie choroby, jak i rekonwalescencji. 
 

Osoby najbliższe chorego najczęściej postrzegają siebie jako bezradnych obserwatorów, ponieważ często czują, że nie mają wpływu na polepszenie się stanu zdrowia ich ukochanej osoby. Nie jest to jednak prawdą, ponieważ pomoc w chorobie ze strony najbliższych jest możliwa. Faktem jest, że powrót do zdrowia jest łatwiejszy dzięki wsparciu najbliższego otoczenia pacjenta. Wspierające słowa ze strony bliskich oraz wiara w wyzdrowienie umacnia osobę chorą i motywuje ją do walki z chorobą.

Kto może udzielić wsparcia społecznego osobie chorej? Wsparcie rodzinne jest ważnym źródłem pomocy dla pacjenta w każdym wieku. Wielu rodziców rezygnuje z dotychczasowego życia, aby móc wspierać dziecko w chorobie nowotworowej. Wsparcia społecznego może udzielić także otoczenie osoby chorej: przyjaciele, partner/partnerka, pracownicy ochrony zdrowia, a także członkowie grupy wsparcia dla osób chorujących na nowotwór.

Bliska osoba chorego - kim jest i jak może pomóc w procesie zdrowienia? Bliska osoba to taka, której chory może powiedzieć o wszystkich swoich przeżyciach wewnętrznych. Może to być na przykład dalszy członek rodziny, przyjaciel/przyjaciółka, partner/partnerka. Szczere mówienie o swoich emocjach, przemyśleniach oraz trudnych doświadczeniach może pomóc choremu w walce z nowotworem.

Czy terapia psychoonkologiczna jest wymagana u wszystkich pacjentów onkologicznych? Terapia nie jest wymagana u każdego pacjenta, ponieważ niektórzy pacjenci funkcjonują bardzo dobrze dzięki wsparciu najbliższych im osób. Jeżeli pacjent ma wątpliwości, czy powinien otrzymać wsparcie psychologiczne, to konsultacja psychoonkologiczna może odpowiedzieć na to pytanie. Podczas konsultacji psychoonkolog jest w stanie stwierdzić poziom funkcjonowania oraz ilość i jakość wsparcia otrzymywanego od otoczenia. W przypadku, gdy psychoonkolog zauważy pewne problemy psychologiczne związane z chorobą, zaleca się korzystanie z pomocy psychoonkologicznej.

 

Zakres pomocy psychoonkologa 
 

Psychoonkologia bierze pod uwagę aspekty psychologiczne choroby nowotworowej, ponieważ choroba bardzo często wiąże się z przeżywaniem trudności psychicznych. Jak pomaga psychoonkolog osobie chorej? Główne obszary pracy psychoonkologa to udzielanie wsparcia psychologicznego oraz psychoedukacja pacjentów, czyli pomoc osobom chorującym w radzeniu sobie z chorobą. Psychoonkolodzy dają oparcie swoim pacjentom w wielu aspektach, na przykład w zaakceptowaniu choroby czy pogodzeniu się z nadchodzącą śmiercią. 
 

Rodzina pacjenta onkologicznego tworzy system, w którym każdy członek rodziny ma znaczenie dla prawidłowego działania systemu. Zdrowe, bliskie relacje między członkami rodziny mają działanie chroniące i powodują uzyskanie większego wsparcia w trudnych chwilach dla rodziny. Psychoonkolog udziela wsparcie pacjentowi, jak i innym członkom rodziny, ponieważ zdaje sobie sprawę z wpływu systemu rodzinnego na zdrowie psychiczne osoby chorej. 

Dla osoby chorej ważna jest również relacja romantyczna z partnerem. Zaangażowanie w relacji partnerskiej odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia psychicznego pacjenta onkologicznego. Dzięki wzajemnemu wsparciu, poczuciu bycia zrozumianym oraz zaopiekowanym, umacnia się relacja między partnerami. Pacjent w wyniku posiadania zdrowej relacji partnerskiej jest w stanie poczuć się lepiej. Występuje wiele zagrożeń w związku, które wynikają z występowania choroby nowotworowej u jednego z partnerów. Psychoonkolog może pomóc parze w przeżywanych trudnościach związanych z nowotworem i spowodować umocnienie relacji partnerskiej pacjenta. 

 

Rola terapeuty psychoonkologicznego we wsparciu najbliższych pacjenta jest ogromna, ponieważ rodzina i bliscy osoby chorej również potrzebują pomocy psychologicznej. Choroba nowotworowa osoby bliskiej wiąże się z silnym niepokojem, lękiem oraz stresem u osób najbliższych. Emocje bliskich związane z chorobą mogą być przekazywane osobie chorej, co sprawia, że pacjent czuje się jeszcze gorzej. Ważnym jest, aby zadbać o opiekę psychoonkologiczną nie tylko dla pacjenta, ale także dla bliskich osoby chorej. W taki sposób można najlepiej pomóc pacjentowi choremu na nowotwór

.

Psychika a rak

Jakie aspekty psychologiczne choroby nowotworowej można zauważyć u pacjentów? Choroba nowotworowa wiąże się z odczuwaniem przewlekłego stresu u większości pacjentów. Stres u osób chorych jest spowodowany bezpośrednim zagrożeniem zdrowia, bądź życia. Jakie możemy wyróżnić skutki stresu? Pacjenci onkologiczni doświadczający stresu mają większe trudności w powrocie do zdrowia, ponieważ częściej odczuwają lęk i bezradność. Z powodu stresu może także wystąpić zmęczenie leczeniem oraz brak motywacji do walki z rakiem. 

U pacjentów onkologicznych można również zauważyć poczucie utraty kontroli nad własnym życiem, ponieważ leczenie raka jest związane z dokonaniem wielu nagłych zmian. Osoba chora musi zrezygnować z codziennych aktywności, takich jak chodzenie do pracy czy spotkania towarzyskie. Co więcej, osoba chora jest narażona na doświadczanie bólu oraz licznych skutków ubocznych w związku z chorobą. Pacjent traci siły i staje się coraz bardziej zależny od pomocy innych, przez co może mieć jeszcze większe poczucie utraty kontroli. W przypadku, gdy pacjent stosuje się do zaleceń lekarza i dostrzega pożądane rezultaty leczenia, to ponownie odczuwa poczucie sprawczości oraz kontroli.

Psychika a rak u dzieci i młodzieży - w jaki sposób nowotwór wpływa na ich zdrowie psychiczne? Doświadczenie choroby nowotworowej wiąże się z przykrymi przeżyciami wewnętrznymi, takimi jak lęk, ból oraz cierpienie. Młody pacjent obawia się tego, co czeka go w przyszłości, ponieważ nie może przewidzieć tego, co nastąpi. U chorego dziecka oraz nastolatka często występuje uczucie niepokoju. Dla młodych pacjentów obciążające jest również obniżenie aktywności w wielu sferach życiowych. Chorzy pacjenci nie mają możliwości nauki w szkole, nie spotykają się z rówieśnikami, co bardzo blokuje ich dalszy rozwój. Powoduje to negatywny obraz siebie oraz brak wiary we własne siły czy umiejętności.

W przypadku, gdy młody pacjent nie posiada psychologicznych zasobów do radzenia sobie z chorobą nowotworową, może mu być o wiele ciężej w adaptacji do trudnych warunków. Sygnałami świadczącymi o dezadaptacji młodego pacjenta mogą być: niestałość emocjonalna, impulsywność, obniżona zdolność kontroli emocji, lękliwość, trudności w komunikacji czy stany depresyjne.

Zaburzenia emocjonalne w chorobie nowotworowej są obserwowane równie często u młodych pacjentów, jak i tych dorosłych. Zaburzenia emocjonalne mogą wynikać z powodu braku wsparcia społecznego oraz niezaspokojonych potrzeb, takich jak potrzeba akceptacji czy bezpieczeństwa. Zaburzenia afektywne mogą mieć również podłoże organiczne, wynikające ze skutków choroby nowotworowej bądź prowadzonego leczenia.

Jak psychoonkolog pomaga pacjentom z zaburzeniami emocjonalnymi? Psychoonkolog pomaga pacjentom lepiej rozumieć oraz kontrolować własne emocje, co ułatwia osobom chorym nawiązywanie kontaktów społecznych. Utrzymywanie wspierających relacji z innymi pomaga pacjentowi w walce z chorobą, ponieważ pacjent postrzega siebie jako silną oraz wytrwałą osobę. Relacje społeczne są czynnikiem chroniącym pacjenta onkologicznego. 

 

Jakie cechy osobowości chronią przed dotkliwymi skutkami choroby nowotworowej? W adaptacji do trudnych warunków życiowych pomagają następujące cechy charakteru: niska neurotyczność, ekstrawersja, sumienność, łagodne usposobienie, optymizm, wysokie poczucie własnej wartości oraz skuteczności, poczucie koherencji, prężność.
 

Terapia psychoonkologiczna - rola terapeuty w leczeniu chorób nowotworowych

Psychoonkolog (onkopsycholog) to specjalista, który zajmuje się wsparciem osób chorujących na nowotwór. Aby móc używać tytułu “psychoonkolog”, należy spełnić następujące wymagania:
 

• ukończone studia na kierunku lekarskim lub psychologicznym,
• ukończone podyplomowe studia psychoonkologii lub psychoonkologii klinicznej,
• udokumentowany min, roczny staż pracy z pacjentem onkologicznym lub paliatywnym,

W przypadku psychoonkologów regularna superwizja psychoonkologiczna nie jest konieczna, lecz możliwe jest uzyskanie przez psychoonkologa opinii o jakości swojej pracy. Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne również dba o jakość pracy wykonywanej przez psychoonkologów oraz zachęca pacjentów onkologicznych do korzystania z tej formy pomocy. 

 

Na czym polega rola terapeuty psychoonkologicznego w leczeniu chorób nowotworowych? Psychoonkolog może pomóc swojemu pacjentowi na wielu poziomach - w ocenie poziomu adaptacji do choroby, może udzielić wsparcia emocjonalnego czy pomóc osobie chorej w uporządkowaniu jej życiowych spraw. Rodzina pacjenta onkologicznego może również otrzymać opiekę psychoonkologiczną, ponieważ choroba nowotoworowa bliskiej osoby wpływa negatywnie na ich jakość życia.

Psychoedukacja personelu medycznego

Kto może prowadzić psychoedukację w zakresie psychoonkologii? Po studiach kierunku “psychoonkologia” można prowadzić psychoedukację pacjentów, systemu rodzinnego czy personelu medycznego. Specjalistyczny program na studiach daje możliwość poznania szczegółów ludzkiej psychiki, a także pozyskanie potrzebnej wiedzy medycznej.

Jak powinna wyglądać psychoedukacja pacjentów i ich rodzin? Psychoonkolog stara się pokazać pacjentom i ich bliskim, jak ważna jest profilaktyka raka - regularne badania kontrolne, zdrowa dieta czy aktywność fizyczna. Opieka pacjentów polega także na odpowiadaniu przez psychoonkologa na zadawane pytania. Pacjenci często chcą dowiedzieć się, w jaki sposób mogą sobie radzić z chorobą lub jak rozmawiać z bliskimi im osobami. Psychoonkolog w takiej sytuacji jest od tego, by pomóc. 

. 

Dlaczego edukacja personelu jest konieczna? Personel medyczny nie zawsze ma świadomość, w jaki sposób najlepiej komunikować się z pacjentami onkologicznymi. Co ważne, komunikacja personelu z pacjentem ma ogromny wpływ na leczenie nowotworu. 
 

Psychoonkolog może pomóc personelowi medycznemu poprzez naukę:
 

• nawiązywania wartościowego kontaktu z pacjentem,
• umiejętności aktywnego słuchania,
• udzielania wsparcia pacjentowi i jego najbliższym.

Jaki jest cel psychoonkologa? Psychoonkolog pragnie stworzyć działający system wsparcia, w którym personel medyczny wspiera siebie nawzajem oraz współpracuje, aby zapewnić pacjentowi jak najlepszą opiekę.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

 

Bibliografia

Grzankowska, I., Ślesińska-Sowińska, Z. (2016). Personal resources and selected aspects of psychological functioning of ill oncological youths. Psychoonkologia, 169-182. 
Jabłoński, M., Kozaka, J., Rachel, W. (2015). The questions about the differences of psychotherapy and supervision in psycho-oncology. Psychoonkologia, 97-103. 
Kamińska, M., Bronikowska, A., Ferańska, M., Paśnik, E., Dziurko, J.,  Baczewska, B. (2014). The role of support in wrestling with cancer. Medical Studies/Studia Medyczne, 30(2), 115-117.
Nicholas, D. R. (2013). On Being a Psycho-Oncologist: A Counseling Psychology Perspective. The Counseling Psychologist, 41(2), 186-215.
Ruszkiewicz, M., Kreft, K. (2017). Correlates of the acceptance of illness in a group of cancer patients. Psychoonkologia, 37-44.
Schuit, A. S., Holtmaat, K., van Zwieten, V., Aukema, E. J., Gransier, L., Cuijpers, P., & Verdonck-de Leeuw, I. M. (2021). Organizing Psycho-Oncological Care for Cancer Patients: The Patient's Perspective. Frontiers in psychology, 12, 625117.
Steven, B., Lange, L., Schulz, H., Bleich, C. (2019). Views of psycho-oncologists, physicians, and nurses on cancer care - A qualitative study. PloS one, 14(1).
Zielazny, P., Zielińska, P. (2014). Psychoonkologia – nowa dyscyplina medycyny, jej historia i sytuacja w Polsce. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 23, 111–116.