Jak rozpoznać socjopatę ?

Spis treści:

Osobowość dyssocjalna - socjopatia

Określenie socjopata choć może początkowo brzmieć przerażająco to nie jest określenie szaleńca, którego można rozpoznać na pierwszy rzut oka. To osoba, która potrafi często być niebywale atrakcyjna, miła i sympatyczna, przyciągając przy tym do siebie innych. Jej prawdziwa natura jest często ukryta - pod płaszczykiem miłych gestów, czułych słówek oraz zachowania, którym jest w stanie nas oczarować. Jednak to, co kryje się głębiej to chęć zmanipulowania i wykorzystania drugiego człowieka do tego, co w danej chwili jest dla socjopaty najkorzystniejsze. Kim jest więc socjopata oraz jak poznać, że mamy z nim do czynienia w życiu codziennym ?

Określenia socjopata czy psychopata są często używane w języku potocznym, często nawet będą stosowane w formie przytyku czy obelgi wobec innej osoby, jako potoczne określenie kogoś szalenie zachowującego się. Jednakże mało kto z nas zdaje sobie sprawę z tego, co tak naprawdę kryje się pod pojęciem “socjopata” i że jest to określenie stosowane w psychologii. Dodatkowo określenie to bywa mylone i używane zamiennie z terminem psychopata, choć w języku psychologii istnieją ewidentne różnice pomiędzy tymi pojęciami i warto na to zwrócić uwagę.

Socjopatą nazywamy osobę, która ma pewne problemy z normalnym funkcjonowaniem w codziennym życiu społecznym. Socjopata objawy jakie mogą być widoczne? Na pierwszy rzut przychodzi nam obraz osoby pozbawionej empatii względem innych, nie przejmującej się uczuciami ludzi czy osoby będącej skrajnym egoistą. Czy, aby na pewno brak empatii i egoizm są głównymi i jedynymi cechami jakie posiada socjopata? Czy socjopatia to takie samo określenie, co osobowość dyssocjalna czy też cechy antyspołecznego zaburzenia osobowości? Warto również odpowiedzieć sobie na pytanie skąd wzięło się to określenie?

Socjopatia jest terminem używanym w psychologii, a dokładniej pod nazwą tą będzie funkcjonować określenie pewnego spektrum konkretnych zachowań osoby, które mają charakter antyspołeczny, dysfunkcjonalny oraz wskazywać mogą na zaburzenia zachowania. Choć bardzo często możemy spotkać się z poglądem, że socjopatia i osobowość dyssocjalna są nazwą tego samego zaburzenia, to jednak nie jest to prawda.

Osobowość dyssocjalna jest pewnego rodzaju podłożem socjopatii, jednak nie wszystkie osoby wykazujące cechy socjopaty, będą tym samym posiadały wszystkie kryteria osobowości dyssocjalnej. Jednakże na początek wyjaśnijmy, czym jest owa osobowość dyssocjalna i co ona oznacza.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10(11) jako zaburzenia osobowości wymienia właśnie dyssocjalne zaburzenia osobowości, nazywane również jako osobowość dyssocjalna. Natomiast Klasyfikacja Chorób i Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego DSM-5 to samo zaburzenie określa jako antyspołeczne zaburzenie osobowości. Chociaż wydawać się może, że nazewnictwo w tym przypadku jest dosyć skomplikowane to jednak widzimy, że propozycja DSM-5 bardziej wskazuje na to z czym mamy do czynienia. Osobowość dyssocjalna nic nam nie mówi, natomiast gdy słyszymy przedrostek “antyspołeczne” nasze myśli automatycznie kreują obraz osoby mającej problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie.

Aczkolwiek niezależnie od nazewnictwa zarówno osobowość dyssocjalna, jak i antyspołeczne zaburzenie osobowości są podłożem na jakim może rozwijać się socjopatia. Charakterystyka osobowości dyssocjalnej, jak i antyspołecznego zaburzenia osobowości pokrywają się.

jak rozpoznać socjopatę

Kryteria wymienione w klasyfikacji DMS-5, wedle których można zdiagnozować objawy zaburzenia osobowości o charakterze antyspołecznym wskazują na występowanie cech takich jak:

zachowania niezgodne z prawem oraz naruszające podstawowe normy społeczne,
oszukiwanie, okłamywanie oraz nakłanianie innych do działań szkodliwych, tylko po to by osiągnąć własną korzyść,
impulsywność oraz drażliwość,
agresywność i brak panowania nad swoimi czynami, co przekłada się na wszczynanie bójek i wdawanie się w różne rozboje,
lekceważenie podstawowych zasad bezpieczeństwa, zarówno swojego jak i innych osób; bycie lekkomyślnym,
nieodpowiedzialność, która przejawia się jako jako powtarzające się łamanie podstawowych zasad i norm społecznych,
niedotrzymywanie zobowiązań finansowych,
nie odczuwanie żalu czy brak poczucia winy względem wyrządzania innym przykrości czy szkody, brak empatii,
brak wyrzutów sumienia za popełnione działania.

Jak widzimy obraz osobowości dyssocjalnej to powinniśmy dostrzegać osobę, którą charakteryzuje wyłączanie się z przestrzegania ogólnie przyjętych norm i zasad życia społecznego oraz dodatkowo charakteryzującej się brakiem poczucia podstawowych emocji takich jak poczucie winy, współczucie czy żal za to, że wyrządziło się komuś mniejszą czy też większą krzywdę. Dodatkowo można też uznać, że osoba z antyspołecznymi cechami osobowości nie potrafi podjąć jakiejkolwiek refleksji nad swoim zachowaniem i zrozumieć swojego dysfunkcjonalnego zachowania.

Cechy socjopaty - charakterystyka

Jakie więc cechy ma socjopata i jak rozpoznać socjopatę w naszym otoczeniu czy wśród bliskich?

Cechy osobowości socjopaty wskazują, że będzie on charakteryzował się niedostosowaniem do obowiązujących zasad, który w swoim życiu, kieruje się manipulacją i wykorzystywaniem innych do osiągnięcia własnych korzyści. Jednakże, co najważniejsze w przypadku socjopatów to fakt, że tego wszystkiego nie widać na pierwszy rzut oka. Socjopata potrafi być mistrzem swojej gry - potrafią być niezwykle czarujący, miły, przyciągać i zjednywać sobie ludzi, a swoje manipulacje względem innych realizować niejako w białych rękawiczkach. W pierwszej chwili bardzo ciężko rozpoznać socjopatę, ponieważ socjopata potrafi ukrywać się pod płaszczykiem sympatycznej, miłej osoby, która robi bardzo dobre pierwsze wrażenie.

Socjopata wie, jak manipulować drugą osobą - wie, co mówić i robić, by drugiej osobie zamieszać w głowie i sprawić, by myślała o nim dobrze. Natomiast po pewnym czasie, gdy już zbuduje wystarczająco silną więź z drugą osobą, ukazuje swoje drugie oblicze. Socjopaci są mistrzami wywierania silnego wpływu. Gdy już omotają i uzależnią od siebie drugą osobę, wiedzą, że mogą zrobić wszystko, ponieważ ona i tak będzie dalej w zasięgu jego wpływu.

Osobowość socjopaty sprawia, że bardzo często stosuje on pewną grę, robiąc to bardzo umiejętnie i dotykając przede wszystkim przestrzeni emocjonalnej, w której potrafi zręcznie manipulować drugą osobą. Może najpierw komplementować Cię, by zdobyć Twoje uznanie oraz sprawić, że poczujesz się wyjątkowo, by później móc uderzać w Twoje poczucie własnej wartości. Osoba, która jest w sidłach socjopaty nie jest często świadoma tego co się dzieje. Wydawać by się mogło, że brzmi to niewiarygodnie, ponieważ jakim cudem można, aż tak omotać i manipulować drugą osobę. Jednakże takich przypadków jest tak dużo, że aż ciężko w to uwierzyć.

Bardzo istotne cechy socjopaty to przede wszystkim to, że traktuje on innych ludzi bardzo przedmiotowo. Niezależnie czy chodzi o znajomego, kolegę z pracy, przyjaciela, członka rodziny czy partnera życiowego - ludzie są jedynie marionetkami w rękach socjopaty. Socjopata potrafi zręcznie posługiwać się innymi osobami, analizując, która z nich może być pomocna mu w osiągnięciu konkretnego celu.

Socjopatą określamy osobę, która często jest pozbawiona uczuć wyższych - na pewno nie potrafi odczuwać współczucia względem krzywdy innych osób, również w momencie, kiedy sama tę krzywdę komuś wyrządziła. Charakteryzują się bowiem występowaniem takich zachowań antyspołecznych jak wyrachowanie i obojętność, kompletnie nie biorąc pod uwagę tego, co myślą i czują inni.

Socjopata, a psychopata - różnice

Jak już wspomnieliśmy pojęcie socjopaty i psychopaty bywa często mylone, to o ile istnieje pomiędzy nimi pewne podobieństwo, to również widoczne są znaczące różnice. Zarówno psychopata, jak i socjopata ma problem z dostosowaniem się do jakichkolwiek reguł i norm społecznych jak i prawnych. Oba te przypadki należą do grupy zaburzeń psychicznych, z zaburzoną osobowością Zarówno cechy osobowości socjopatów, jak i osobowość psychopatyczna mają swoje korzenie w osobowości dyssocjalnej - charakteryzują ich zaburzenia zachowania w obrębie nieprzestrzegania ustalonych zasad, łamania prawa, braku kontroli własnego zachowania, wyrachowania, obojętności względem innych oraz brakiem empatii i współczucia.

Rozróżnienie pomiędzy psychopatą, a socjopatą mają duże znaczenie nie tylko w terminologii psychologicznej, ale również w kwestiach prawnych, zwłaszcza tych związanych z określaniem sprawców przestępstw. Socjopatę od psychopaty będą przede wszystkim odróżniać przyczyny powstawania obu tych zaburzeń psychicznych.

Socjopatia rozwijać będzie się na gruncie wpływu społecznego, a najbardziej wpływu rodziny. Przedrostek socjo - patia wskazuje właśnie na społeczne podłoże tego zaburzenia. Socjopata posiada osobowość, która pod wpływem wychowania rozwinęła w sobie dysfunkcjonalne schematy postępowania oraz na gruncie tym rozwinęło się u niej zaburzenie w strukturze osobowości.

Psychopatia czy też osobowość psychopatyczna natomiast ma charakter bardziej pierwotny, mniej zależny od wychowania czy też wpływu środowiska. U psychopatów istnieje bowiem podłoże biologiczne zaburzenia osobowości. Na zaburzenia zachowania w jakich wpływ mają geny, dziedziczenie niektórych cech osobowości, a także nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego spowodowane wczesnym jego uszkodzeniem.

Kolejną ważną cechą, w przypadku socjopatów, która odróżniać ich będzie od psychopatów, jest charakter zachowań antyspołecznych. Socjopaci mają wewnętrzne nastawienie na wywieranie wpływu na otoczenie, znajdowanie swoich ofiar w celu manipulacji nimi i osiągania korzyści. U psychopatów z kolei bardziej widoczne mogą być zachowania przestępcze i kryminalne. Co ważne definicja psychopatii jako zaburzenia osobowości uwzględnia występowanie pewnego “wynaturzenia”, które popycha psychopatów do szczególnego wyrządzania krzywdy innym osobom, przy jednoczesnym braku współczucia i brak poczucia winy za swoje czyny. Psychopata jest więc bardziej skłonny do popełnienia przestępstwa jakim jest znęcanie się fizyczne czy też zabójstwo. Socjopata będzie czerpał przyjemność z tego, że manipuluje ludźmi i potrafi ich sobie przyporządkować, psychopata natomiast często, by ugasić wewnętrzną żądze gotowy jest do bardziej brutalnych aktów przemocy.

Socjopata w związku

Socjopata właśnie w związku partnerskim może najbardziej realizować swoje cele - to właśnie w relacji najlepiej manipuluje ludźmi i uwidacznia swój brak poczucia winy, brak empatii czy brak wyrzutów sumienia.

Socjopata potrzebuje ludzi aby móc funkcjonować, ponieważ to właśnie pozwala realizować jego dysfunkcyjne cechy osobowości. W przypadku socjopatów objawy zaburzeń osobowości wskazują ewidentnie na wykorzystywanie innych osób w celu podniesienia swojego poczucia własnej wartości. Często socjopata ma wysoki poziom poczucia własnej wartości, czuje się lepszy względem innych osób, przez co traktuje ich jedynie jako marionetki czy pionki, które mogą mu pomóc na jego drodze. W rzeczywistości nie mógłby żyć bez ludzi wokół, ponieważ to właśnie dzięki nim może realizować szereg zachowań antyspołecznych.

W bliską relację socjopata wchodzi po to, by mieć na wyłączność osobę, która będzie mu podporządkowana i którą będzie mógł manipulować. Swoją pewność siebie buduje on na niszczeniu pewności siebie drugiej osoby - niestety jednak socjopata cechy te potrafi zręcznie ukrywać. Na początku socjopata ma niezwykły urok osobisty i potrafi zaczarować swoją drugą połówkę. Dopiero po pewnym czasie zaczyna być widać, że osoba ta ma problemy z zaburzoną osobowością.

Zdarza się, że mężczyzna socjopata ma tendencję do lekceważenia swojej partnerki, zdradzania ją z zimną krwią, bez odczuwania jakichkolwiek wyrzutów sumienia. Partnerzy osób z zaburzeniem socjopatii często po czasie nie wierzą, jak mogli wejść w relację z kimś takim. Czują się oszukani, ponieważ wydaje im się, że poznali całkiem inną osobę, która na początku była czuła, troskliwa i wspaniała, natomiast wraz z trwaniem związku odkrywają prawdziwe cechy osobowości partnera.

jak zachowuje się socjopata w pracy

Socjopata w pracy

Jak już wspomnieliśmy socjopaci mają problem by żyć bez ludzi, ponieważ to właśnie otoczenie daje im największą pożywkę. Jeśli aktualnie nie posiadają żadnej bliskiej relacji partnerskiej, mogą szukać drugiego człowieka również w środowisku pracy czy też na studiach. Socjopata zręcznie manipuluje ludzi w swoim miejscu pracy najczęściej po to, aby uzyskać dzięki temu określoną korzyść finansową czy też inną.

Przez drugiego człowieka może on załatwić sobie pomoc w obowiązkach, awans na wyższe stanowisko czy inne niematerialne korzyści. Choć może się wydawać, że osoba z zaburzoną osobowością jest ciężka do wspólnego życia chociażby w środowisku pracy, to w rzeczywistości w życiu społecznym socjopata jest często bardzo lubiany.

Jakie socjopata cechy posiada w pracy? W obszarze pracy socjopaci równie często kierują się swoim wyrachowaniem, jak i w życiu osobistym. Tutaj na pierwszy plan wysunąć może się cecha taka jak makiawelizm, czyli pójście po trupach do celu. Socjopacie nie zależy na dobrych stosunkach w pracy czy zawieraniu bliskich znajomości. Jeśli tylko może uzyskać jakiekolwiek profity w pracy, wykorzystać kolegów czy wmanewrować ich w swoje obowiązki, zrobi to bez mrugnięcia okiem. Nie szanuje żadnych norm społecznych takich jak uczciwość względem drugiego człowieka czy wzajemna pomoc.

Leczenie socjopatii

Leczenie socjopatii powinno opierać się o specjalistyczne leczenie zaburzeń osobowości o charakterze antyspołecznym. Kluczowe tutaj jest bowiem podjęcie psychoterapii, dzięki której może on zacząć pracować nad sobą i zrozumieć swoje dysfunkcje oraz to w jaki sposób w rzeczywistości one go ograniczają.

Leczenie socjopatii nie należy na pewno do najłatwiejszych, ponieważ zmiana tak silnie zaburzonej struktury osobowości, która prawdopodobnie często jest już utrwalona od wczesnego dzieciństwa wymaga czasu. Socjopata objawy jakie przejawia to najczęściej właśnie zaburzona relacja z rodzicami, na gruncie, której wyrosły takie czy inne zachowania względem innych.

Wśród nurtów psychoterapii, które praktykuje się w przypadku leczenia zaburzeń osobowości jest między innymi psychoterapia psychodynamiczna, psychoterapia poznawczo-behawioralna, terapia dialektyczno-behawioralna, czy terapia skoncentrowana na rozwiązaniach. Celem każdego z tych podejść jest uświadomienie socjopacie, konsekwencji jego działania.

Bardzo często w trakcie terapii ważne jest znalezienie przyczyn, które spowodowały rozwój socjopatii. Rozumienie dysfunkcjonalnego charakteru swoich zachowań pozwala na większy wgląd w swoje emocje. W rzeczywistości bowiem socjopata ma uczucia - większe czy mniejsze, często jednak bardzo mocno wyparte i ukryte pod powierzchnią.

Leczenie socjopatii obok stosowania psychoterapii może również opierać się o różnego rodzaju treningi umiejętności jak np. trening umiejętności społecznych, na którym pracuje się nad wieloma zachowaniami czy też emocjami w kontekście relacji społecznych.

Literatura

Cierpiałkowska, L., Psychopatologia, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2021.

Kryteria Diagnostyczne z DSM-5

Ratajczak, M., Osobowość dyssocjalna w świetle prawa karnego. Wybrane zagadnienia, [Rozprawa doktorska], UAM, Poznań, 2019.

Socjopata - charakterystyka