Standardy diagnozy i leczenia ADHD u osób dorosłych

Czy masz ADHD? Sprawdź, czy te cechy pasują do Ciebie!

ADHD często kojarzy się z dziećmi, jednak również u dorosłych może stanowić istotny problem. Niezdiagnozowane, często prowadzi do trudności w pracy, relacjach osobistych czy codziennym funkcjonowaniu. Czasami osoby dorosłe nie zdają sobie sprawy, że ich trudności nie należy traktować jako cech charakteru, ale jako symptomy zaburzenia. 

Jeśli zauważasz u siebie takie trudności jak chroniczny brak koncentracji, impulsywność czy trudności w organizacji, może to być sygnał, że warto rozważyć diagnozę ADHD. 

 

Warto rozważyć diagnozę ADHD, kiedy pasuje do Ciebie kilka poniższych określeń:
 

• pamiętasz, że w dzieciństwie miałaś/-eś problemy z nauką, z koncentracją, z trudnością mogłeś wysiedzieć w ławce, nauczyciele określali cię jako roztrzepanego, może i leniwego, niegrzecznego,
• często zapominasz o umówionych spotkaniach,
• bierzesz na siebie za dużo obowiązków na raz, co powoduje, że masz kłopot z ich realizacją,
• odczuwasz potrzebę ciągłego pozostawania w ruchu, czujesz dyskomfort, gdy musisz ograniczać swoją aktywność,
• w sytuacjach codziennych, nawet siedząc musisz pozostawać w ruchu: wiercisz się, kręcisz, machasz nogami, ciągle musisz mieć czymś zajęte ręce,
• szybko rozpraszasz się pod wpływem nawet nieznaczących bodźców,
• masz tendencję do rozpoczynania zadań i nie kończenia ich,
• gubisz różne rzeczy, zapominasz zabrać je do pracy, na umówione spotkania,
• masz problemy z kontrolą emocji, szczególnie bywasz impulsywny, masz niewyjaśnione napady złości, agresji, bywasz stale napięty, niespokojny,
• twoje objawy znacząco wpływają na relacje w rodzinie, bliskie związki – masz kłopot z dogadywaniem się z partnerem, sprawowaniem obowiązków rodzicielskich,
• doświadczasz problemów w edukacji już jako osoba dorosła (studia, kursy) oraz masz kłopot w dostosowaniu się do życia społecznego, do zmian które są jego nieodzowną częścią.
  
   

Na co zwrócić szczególną uwagę w przypadku odczuwanych dolegliwości przed umówieniem diagnozy ADHD?:

• objawy w jakimś stopniu występowały również w dzieciństwie – często określano cię jako niesforne, nadruchliwe dziecko, słyszałeś, że byłeś „zdolnym leniem”, że nie mogłeś usiedzieć w miejscu, że często mówiono do ciebie kilkanaście razy,
   
• czas trwania objawów tj. ich ciągłość w czasie – objawy nie są wynikiem kryzysu życiowego czy choroby somatycznej,
   
• objawy ADHD w życiu dorosłym dotyczące co najmniej dwóch sfer życia: praca/ kariera, rodzina, relacje społeczne, czas wolny/ zainteresowania, samoocena/ poczucie własnej wartości – masz poczucie, że cierpisz w którymś lub w większości obszarów swojego życia,
   
• masz subiektywne poczucie, że tracisz kontrolę nad swoim życiem, czujesz jakbyś żył w kołowrotku, nie potrafisz przerwać tego błędnego koła.

Jakie zaburzenia warto wykluczyć przed diagnozą ADHD?

 
Diagnoza osób dorosłych jest procesem, który może trwać od kilku do nawet kilkunastu spotkań.

Proces diagnostyczny w tym kierunku nie jest łatwy, wymaga czasu i współpracy pacjenta/ klienta ze specjalistą.

Diagnozując ADHD u osób dorosłych należy brać pod uwagę często współwystępujące, inne zaburzenia psychiczne, które mogą sugerować objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Wykluczenie innych chorób/ schorzeń jest możliwe, ale niektóre z zaburzeń mogą współwystępować z ADHD. W procesie diagnozy zaburzeń istotne jest uwzględnienie pełnej historii pacjenta oraz jego objawów, aby odróżnić ADHD od innych zaburzeń psychicznych. Tylko dokładna diagnoza zaburzeń pozwala na odpowiednie dostosowanie terapii i skuteczną pomoc pacjentowi.


 

 
Stany medyczne mogące sugerować objawy ADHD:
 

• podejrzenie chorób układu nerwowego np: epilepsja, inne zmiany w OUN,
• zaburzenia równowagi hormonalnej powodujące problemy z koncentracją, drażliwość (m.in. problemy z tarczycą), a mogące przypominać objawy ADHD,
• choroby autoimmunologiczne (np: Hashimoto),
• zatrucia substancjami,
• choroby przewlekłe: szczególnie cukrzyca, alergie,
• wszelkie niedobory składników mineralnych, witamin czy mikroelementów.

Przed diagnozą wskazana byłaby konsultacja internistyczna, aby wykluczyć podłoże somatyczne dolegliwości.


ADHD często współwystępuje z objawami innych zaburzeń, czasami może je maskować. Udając się na diagnozę w kierunku ADHD należy mieć świadomość, że niektóre z objawów mogą wynikać z całkiem innych zaburzeń, a nierzadko również wiele z nich może się na siebie nakładać (współchorobowość).

 

Objawy ADHD mogą wynikać bądź współwystępować z takimi zaburzeniami jak:

 

• zaburzenia depresyjne – trudności z uwagą, impulsywność mogą wpływać na stabilność emocjonalną prowadząc do epizodów depresyjnych; depresja u osób z ADHD może być też wynikiem pozostawania w ciągłej gotowości, wówczas nietrudno o to, aby stopniowo wyczerpywały się wewnętrzne zasoby, co skutkuje rozwijaniem się zaburzenia; nierzadko również konflikty w bliskim otoczeniu powodują poczucie przytłoczenia i pojawianie się myśli rezygnacyjnych, spadku nastroju, aż do rozwoju pełnoobjawowej depresji jako skutku ubocznego niemożności poradzenia sobie z codziennością, ze swoimi objawami, bycia w ciągłym konflikcie z innymi,
   
• zaburzenia lękowe – lęk i napięcie często są spotykane u pacjentów z ADHD; branie na siebie dużej liczby zadań, ciągła gonitwa myśli, pozostawanie w napięciu może skutkować chronicznym lękiem o to, czy dotrzymam zobowiązań, czy będę gdzieś na czas, czy utrzymam pracę itd.
   
• choroba afektywna dwubiegunowa (tzw. ChAD) – doświadczanie huśtawki emocjonalnej, okresów podwyższonego bądź obniżonego nastroju,
   
• zaburzenia osobowości o zróżnicowanym charakterze – obserwowana u pacjentów impulsywność, dominacja działania nad myśleniem/ planowaniem mogą wynikać z zaburzeń osobowości; osoba może nie być świadoma, że jej zachowania są dyktowane sytuacją wewnętrzną, intrapsychiczną – będzie pobudliwa i agresywna nie tylko z powodu problemów wynikających z nadpobudliwości ale również swojej struktury osobowości – ADHD i zaburzenia osobowości będą wpływały na siebie nawzajem pogarszając funkcjonowanie,
   
• nadużywanie substancji psychoaktywnych – zażywanie środków w celu łagodzenia objawów ADHD, zmniejszania poczucia napięcia, poprawy koncentracji, pacjenci mówią wtedy, że to pozwala im mieć „jasny umysł”, na chwilę uwolnić się od chaosu wewnętrznego ,
   
• zaburzenia snu i czuwania – bycie w ciągłym pobudzeniu wpływa negatywnie na rytm snu i czuwania, a gonitwa myśli, nakładanie na siebie kolejnych spraw do zrobienia, nierzadko pracoholizm u osób z ADHD mogą przyczyniać się do trudności w zasypianiu czy skutkować bezsennością ,
   
• PTSD (zaburzenia stresowe pourazowe) – w przebiegu PTSD mogą występować podobne do ADHD objawy: problemy z koncentracją, nieuważność, wewnętrzne napięcie, słaba kontrola emocji, lęki, problemy ze snem lecz podłoże tych objawów będzie wynikać z innej przyczyny – w PTSD umysł człowieka używa wszelkich możliwości, aby poradzić sobie z traumatycznym doświadczeniem stąd niektórzy pacjenci mogą mieć problemy z pamięcią, inni będą ospali, niektórzy będą agresywnie reagować na zwykłe codzienne sytuacje (mogą to być bodźce związane z traumą),
   
• całościowe zaburzenia rozwoju (ASD) - informacje dotyczącego zaburzenia pojawią się poniżej.

Szacuje się, że diagnoza ADHD często poprzedza diagnozę spektrum autyzmu. Współwystępowanie tych dwóch zaburzeń szacuje się nawet na 50% w populacji. Oznacza to, że prezentowane przez pacjenta objawy dotyczące m.in. relacji społecznych należy poddać wnikliwej ocenie i badać na ile ich przyczyną nie jest również spektrum autyzmu (ASD).  
 
 

Na co trzeba zwrócić uwagę w trakcie diagnozy?

• problemy w relacjach społecznych: niezrozumienie niuansów relacyjnych, konwenansów, sztywność w kontaktach z innymi ludźmi, trudności z empatią/ wczuwaniem się w stany innych osób, problemy ze zrozumieniem stanowiska innych osób,
   
• zaburzenia sensomotoryczne: słabe funkcje wykonawcze, słabe planowanie i organizowanie zadań,
   
• silne przywiązanie do rutyny dnia codziennego, dyskomfort związany z nagłymi zmianami, słabą zdolnością adaptowania się do tych zmian,
   
• zbyt duża lub słaba ekspresja emocji, wysoka wrażliwość, drażliwość,
   
•  zaburzenia w kontrolowaniu impulsów, reakcji emocjonalnych,
   
• nadwrażliwość na różne bodźce: wzrokowe, słuchowe, dotykowe – często pacjenci wskazują, że nie lubią określonych faktur, kolorów, zapachów bądź też są bardziej na nie wyczuleni niż inni ludzie,
   
• wąskie zainteresowania, silna koncentracja w rozmowach na obszarach zainteresowania pacjenta, co często może nudzić i frustrować innych ludzigwałtowne pogorszenia stanu w sytuacjach nagromadzenia się licznych bodźców,
   
• ciągle towarzyszące pacjentowi poczucie inności, odmienności, wrażenie, że „coś jest ze mną nie tak, ale nie wiem co”,
   
• uzależnienie od substancji psychoaktywnych będące wyrazem próby poradzenia sobie z cierpieniem, stanami lękowymi czy fobiami – środki psychoaktywne mogą przynosić ulgę, dawać poczucie uwolnienia od cierpienia, przytłoczenia.

Standardy diagnozy i leczenia  ADHD u osób dorosłych

Pełna diagnoza ADHD składa się z kilku etapów. Na badanie psychologiczne składa się kilka etapów:
 

1. Dokładny wywiad z pacjentem, w tym wywiad rozwojowy pod kątem występowania w dzieciństwie pierwszych symptomów zaburzeń. Jeśli to możliwe diagnoza psychologiczna w tym kierunku może odbywać się w obecności rodzica pacjenta bądź partnera/ partnerki. Często najbliżsi mogą widzieć więcej trudności niż sam pacjent, stanowią więc istotne źródło informacji o pacjencie. Przebieg diagnozy uwzględnia również szersze tło trudności, specjalista poszukuje tutaj informacji mogących wskazywać na inne problemy w obszarze zdrowia psychicznego, które trzeba brać pod uwagę w całym procesie.
    
2. Wywiad ustrukturyzowany tzw. DIVA 5.0, który krok po kroku pozwala zorientować się w prezentowanych przez pacjenta objawach, pozwala określić stopień ich nasilenia oraz uprawdopodobnić, że to co przekazuje pacjent faktycznie spełnia kryteria objawów ADHD.
    
3. Badanie testem MOXO który pozwala określić jak w praktyce przedstawiają się trudności pacjenta, bowiem sam test DIVA-5 nie jest wystarczający do postawienia diagnozy; test wykonawczy jakim jest MOXO pozwala określić charakter i nasilenie trudności u konkretnego pacjenta; najlepiej obrazuje z jakimi obszarami pacjent ma kłopot co jest istotne w planowaniu i leczeniu objawów ADHD.
    
4. Mówienie z pacjentem wyników badań – w wyniku zebranego materiału diagnosta może potwierdzić lub zanegować występowanie u pacjenta nadpobudliwości psychoruchowej; nie mniej jednak ostateczną decyzję podejmuje lekarz.
    
5. Sporządzenie raportu z badań – pacjent otrzymuje opis swojej diagnozy, którą może przekazać lekarzowi; na tym etapie proces diagnostyczny kończy się a pacjent może podjąć decyzję, czy chciałby podjąć się terapii w sytuacji potwierdzenia diagnozy przez lekarza
    

f)* omówienie z pacjentem planu terapii – w sytuacji, gdy zapadnie decyzja o podjęciu oddziaływań terapeutycznych w tym zakresie.
 
 

Kto diagnozuje ADHD?

Diagnozę medyczną tzw. nozologiczną, stawia zawsze lekarz. Konsultacja u psychiatry jest kluczowym elementem całego procesu, co pozwala na ostateczne postawienie diagnozy ADHD.

 

Przed wizytą u lekarza pacjent jest diagnozowany przez psychologa bądź psychoterapeutę mającego uprawnienia do wykonywania takiej specjalistycznej diagnozy. Diagnoza ADHD u psychologa opiera się na przeprowadzeniu testów psychologicznych.

Jak przygotować się do spotkania z psychologiem w ramach pakietu diagnostycznego ADHD ?

 

 
Przed wizytą warto przygotować następujące dokumenty czy informacje:

• dokumentację leczenia, szczególnie tą dotyczącą okresu dzieciństwa, wieku nastoletniego (pobyty w szpitalu, urazy, operacje),
   
• dokumentację z poradni zdrowia psychicznego, jeśli pacjent takową posiada,
   
• aktualne wyniki badań internistycznych bądź informację od lekarza POZ dotyczącą stanu zdrowia, zażywanych leków, suplementów (aby maksymalnie wykluczyć podłoże somatyczne dolegliwości),
   
• test przesiewowy ADHD, który może stanowić wskazówkę pomocną diagnoście – w klinice mamy opracowany przesiewowy test, warto z niego skorzystać a wyniki zabrać ze sobą na wizytę,

Test przesiewowy ADHD

W przypadku młodych dorosłych cenne są opinie z poradni psychologiczno-pedagogicznych, opinie o uczniu z czasów szkolnych, wszelka dokumentacja, która pozwoliłaby odtworzyć specyfikę funkcjonowania pacjenta w okresie rozwojowym. To istotne, ponieważ objawy zespołu nadpobudliwości zawsze mają swój początek w okresie dzieciństwa i nierzadko nasilają się w okresie dojrzewania.

Jeśli jest możliwość umówienia się na badanie DIVA w obecności rodzica bądź osoby bliskiej (partner/ partnerka) będzie to również pomocne. Wówczas na kolejną wizytę można połączyć się w obecności w/w osób, które będą stanowiły dodatkowe źródło informacji. 

 
Schemat diagnozy w MyWay Clinic Online - jak wygląda i przebiega proces diagnozy ADHD?

1. Wywiad ogólny z psychologiem,  
2. Wywiad ustrukturyzowany w kierunku objawów ADHD,  
3. Diagnoza testem MOXO, 
4. Ponowna konsultacja z psychologiem/ diagnostą (omówienie wyników)  
5. Raport/ opinia z badań  
6. Skierowanie pacjenta do konsultacji z lekarzem  
7. Po postawionej diagnozie medycznej  dalsze możliwości leczenia (psychoterapia).

Kiedy warto umówić wizytę u psychiatry w przypadku diagnozy ADHD ?

 
Postawienie diagnozy ADHD może przebiegać na dwa sposoby:
 

1. Możesz umówić wizytę jeszcze przed diagnozą w klinice – wówczas lekarz specjalista zdecyduje czy może postawić to rozpoznanie wyłącznie na podstawie wywiadu lekarskiego – pamiętaj jednak, że ten scenariusz jest dość rzadki. Z reguły lekarze korzystają ze wsparcia psychologów i wysyłają pacjentów na dodatkowe badania.
    
2. Wizytę u lekarza umawiasz po procesie diagnozy, a dokładniej po sesji dotyczącej omówienia wyników. Na tej wizycie dowiesz się, czy podejrzewa się u Ciebie ADHD, bądź też współwystępowanie innych zaburzeń. Z procesu diagnostycznego sporządzany jest raport, który następnie możesz zabrać do lekarza, co będzie dla niego pomocne i pozwoli na postawienie rozpoznania a tym samym leczenie objawów ADHD.

Konsekwencje nieleczonego ADHD u osób dorosłych

 
Jak wiele zaburzeń, także i nieleczone ADHD może nieść za sobą szereg konsekwencji. Nie sposób wymienić ich wszystkich, ale wśród najistotniejszych można wskazać:
 

• problemy w komunikacji z ludźmi – impulsywność, agresywność mają negatywny wpływ na więzi i relacje, powodują, że ludzie odsuwają się, tracą zaufanie; nieprzewidywalność reakcji, problemy z kontrolą emocji mogą skutkować utratą relacji, nierzadko tych najważniejszych,
   
• problemy rodzinne – zawodzi komunikacja z partnerem/ partnerką, dziećmi,
   
• problemy wychowawcze – dzieci uczą się obserwując dorosłych, jeśli jako dorośli jesteśmy impulsywni, agresywni, nie dotrzymujemy terminów, pozwalamy tym samym, aby ten wzorzec wychowania utrwalał się w dzieciach, a to naraża je na problemy w obszarze zdrowia psychicznego,
   
• trudności w środowisku zawodowym mogące skutkować utratą pracy, pociągnięciem do odpowiedzialności dyscyplinarnej: m.in. poprzez niewywiązywanie się z obowiązków, branie na siebie zbyt dużej liczby zadań i niedotrzymywanie terminów, umów, szeroko pojęte działanie na szkodę pracodawcy w wyniku swojego zaburzenia; nierzadko u osób z ADHD obserwuje się dużą rotację w miejscach pracy, niemożność dłuższego utrzymania jednej pracy z powodu niewłaściwego realizowania swoich zadań, wchodzenia w konflikty ze współpracownikami, co burzy kulturę miejsca pracy i sprawia, że osoby takie nie są mile widziane w zespole,
   
• rozwój uzależnień w celu poradzenia sobie z napięciem generowanym przez objawy ADHD, co prowadzi do błędnego koła,
   
• narażenie siebie i innych na niebezpieczne sytuacje, szczególnie na drodze: zbyt szybka jazda, gwałtowne reakcje, poszukiwanie wrażeń – prowokowanie sytuacji mogących skutkować odpowiedzialnością karną,
   
• rozwój zaburzeń depresyjnych, lękowych, myśli a nawet zamiarów samobójczych.

 
Niezdiagnozowane ADHD może powodować, że pacjenci będą długo szukać pomocy, nierzadko otrzymywać różne, często wzajemnie sprzeczne diagnozy, w nich samych może narastać poczucie niezrozumienia, niedopasowania. Skuteczne rozpoczęcie leczenia wymaga bowiem diagnozy. Brak właściwej diagnozy może kłaść się cieniem na każdym obszarze życia dlatego tak istotne jest, aby nie bagatelizować objawów oraz korzystać z narzędzi przesiewowych.

Nasilenie objawów ADHD może wystąpić w różnych momentach życia, zwłaszcza w sytuacjach stresowych lub w okresach dużych zmian, co sprawia, że trudności stają się bardziej zauważalne i mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie

Czy można wyleczyć ADHD?

 
Uważa się, że nadpobudliwość psychoruchowa zostaje z nami na całe życie. Leczenie osób z ADHD pozwala nauczyć się z tym żyć, a dzięki terapii i/lub leczeniu farmakologicznemu wyciszyć, bądź nawet wyeliminować wiele z objawów. 
 

 

Jak wygląda leczenie ADHD u dorosłych?

Leczenie dorosłych osób w głównej mierze opiera się na łączeniu ze sobą leczenia biologicznego (farmakoterapia), z terapią dorosłych.  
 

Wielu dorosłych z ADHD stosuje tzw. maskowanie objawów ADHD, starając się ukryć swoje trudności, co może prowadzić do późniejszego opóźnienia diagnozy i trudności w uzyskaniu odpowiedniego wsparcia.

W procesie diagnozy zaburzeń, szczególnie ADHD u dorosłych, kluczowa jest również psychoedukacja, która pozwala pacjentowi zrozumieć swoje objawy i trudności. Wiedza na temat objawów i ich wpływu na życie codzienne może stanowić istotny element w leczeniu i adaptacji do nowych strategii radzenia sobie z wyzwaniami związanymi z ADHD.

 
 

Terapia w leczeniu ADHD u dorosłych

 
Terapia ADHD w głównej mierze wynika z objawów, jak również z innych współwystępujących zaburzeń.

Wśród najczęstszych oddziaływań terapeutycznych dla ADHD stosuje się:

• psychoedukację – która wspiera pacjenta na drodze do zrozumienia swojego zaburzenia, wsparcia jego motywacji do leczenia, wspiera również bliskich pacjenta poprzez dostarczanie im wiedzy o tym, z czym mierzy się pacjent oraz w jaki sposób można mu pomóc,
   
• terapię poznawczo-behawioralną – aby nauczyć się lepszej kontroli zachowań, emocji, wyeliminować nadmierną impulsywność, poprawić zdolność do autorefleksji, zamieniać działanie na myślenie,
   
• terapie relacyjne, narracyjne (np. psychodynamiczna, Gestalt, EMDR) tam, gdzie na objawy ADHD nakładają się również zaburzenia osobowości czy objawy traumy, wymagają one odpowiedniego zaopiekowania, leczenia aby nie pogłębiać trudności pacjenta, szczególnie w kluczowych dla niego obszarach: pracy, relacji,
   
• treningi relaksacyjne – umożliwiające wyciszenie, rozwijające zdolność dbania o siebie,
   
• mindfullnes – techniki uważności,
   
• treningi umiejętności społecznych dla dorosłych (tzw. TUS) uczące określonych zachowań, strategii, prowadzonych w grupie ludzi o zbliżonych problemach, co pozwala również na uzyskanie wsparcia poprzez kontakt z ludźmi, którzy przeżywają podobne trudności – działa to kojąco i pozwala na budowanie poczucia sprawstwa, przynależności do grupy, w której osoba cierpiąca na ADHD nie czuje się wyobcowana, dziwna czy inna.

Autor:  Izabela Chróst - Jóźwiak, psychoterapeutka, diagnosta w MyWay Clinic Online
 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

BIBLIOGRAFIA

1). "Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne", Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa 2021
2). "Podręcznik diagnozy psychodynamicznej - PDM-2, 3", V. Lingiardi, N. McWilliams, WUJ, Kraków 2019
3). "Psychiatria kliniczna 2", A. Bilikiewicz, S. Pużyński, i inni, Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2002
4). "Psychopatologia", M. Seligman, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003.