Wypalenie zawodowe – stres w pracy

Wypalenie zawodowe –  jaki wpływ ma stres w pracy?
 

Znaczącą rolę w życiu każdego człowieka odgrywa praca, która oprócz korzyści finansowych powinna stanowić źródło satysfakcji i być elementem dowartościowującym. Często słyszy się, że miejsce pracy powinno być jak drugi dom, natomiast zamiast przewagi korzyści coraz częściej staje się ona źródłem ogromnego stresu.

(…) nie ma takiego zawodu, w którym ryzyko wypalenia nie istniałoby w tej czy w innej formie.

Sven Max Litzke, Horst Schuh (2007, s. 173)

Zjawisko wypalenia zawodowego ma ścisły związek ze stresem w pracy, bowiem jest stanem psychologicznym, stanowiącym reakcję na sytuacje stresowe i obciążania psychiczne w obszarze kariery zawodowej.  Oprócz przeciążenia psychicznego pracownika warto mieć na uwadze, że zjawisko wypalenia zawodowego ściśle związane jest z obniżoną jakością i wydajnością pracy, co przekłada się na funkcjonowanie całej organizacji w firmie.

Charakterystyka wypalenia zawodowego

„Wypalenie zawodowe jest psychologicznym zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych.”

Christina Maslach

Opierając się na zaproponowanej definicji Ch. Maslach warto wspomnieć, że depersonalizacja jest dynamicznym procesem obronnym, który opiera się na dystansowaniu w stosunku do swoich usługodawców.

Alternatywne rozumienie wypalenia zawodowego zaproponowali Pines i Aronson, którzy opisują problem ten jako:

„(…) stan fizycznego, emocjonalnego i  psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuację,  które są obciążające pod względem emocjonalnym.”

Pines AM.

 

Podsumowując wypalenie zawodowe jest odpowiedzią organizmu na odczuwany stres, którego źródło ulokowane jest w miejscu pracy lub ściśle związane jest z sytuacją zatrudnienia. Może być wynikiem długotrwałego przeciążenia organizmu, trudnymi i odpowiedzialnymi zadaniami, jak również stać się efektem wyczerpania fizycznego oraz monotonnej i nudnej pracy.

Przyczyny wypalenia zawodowego
 

Badacze (por. m.in C. Cherniss) zajmujący się problematyką wypalenia zawodowego zwracają uwagę na znaczenie czynników organizacyjnych w ustaleniu etiologii wypalenia zawodowego.

Do ewentualnych czynników organizacyjnych można zaliczyć:

• warunki w pracy,
• biurokracja,
• trudni klienci,
• brak możliwości rozwoju,

(za: Chirkowska-Smolak 2009, s. 263).
 

Bardzo istotne znaczenie podatności na wypalenie zawodowego mają czynniki osobowościowe jednostki, które oscylują w obszarze cech osobowości i temperamentu. To właśnie te cechy wielokrotnie decydują o zwiększonej skłonności wystąpienia nieprawidłowości dotykających równowagę zdrowia psychicznego.

Do opisywanych czynników osobowościowych mających znaczny wpływ na wystąpienie wypalenia zawodowego u pracownika zaliczyć można:

• niską odporność psychiczną,
• nieumiejętność radzenie sobie ze stresem,
• niską samoocenę,
• osobowość neurotyczną,
• niskie poczucie skuteczności zaradczej,
• bierność,
• nieracjonalne przekonania zawodowe,
• tłumienie własnych potrzeb,
• identyfikowanie się tylko z pracą i firmą,
• wysoki poziom lęku,
• nieracjonalne przekonania zawodowe i oczekiwania wobec pracy [por. H. Sęk]

W etiologii wypalenia zawodowego na uwagę zasługują również czynniki interpersonalne opierające się na wzajemnych relacjach:

• pracownik – przełożony,
• pracownik – klient,
• pracownik – współpracownik.

 Z kolei dotyczą one występowania we wzajemnej relacji takich problemów jak:

• konflikty interpersonalne,
• zaburzona komunikacja,
• rywalizacja,
• brak wzajemnego zaufania,
• mobbing.

 

„Trzymaj się z dala od ludzi, którzy próbują pomniejszać twoje ambicje. Mali ludzie zawsze tak robią, a naprawdę wielcy sprawiają, że czujesz, że i ty możesz być wielki.”

Mark Twain

Objawy wypalenia zawodowego

Cytowana wyżej słynna badaczka w obszarze wypalenia zawodowego Christina Maslach klasyfikuje opisywany problem w trzech filarach:
 

          1. filar  - emocjonalny : 

• pesymizm,
• obniżona aktywność,
• stałe napięcie,
• drażliwość,
• zniechęcenie do pracy,
• niska motywacja,
• chroniczne zmęczenie /wyczerpanie,
  
  
  2. ​filar – interpersonalny :
   
• mniejsza wrażliwość wobec innych,
• powierzchność w kontaktach,
• dystans,
• cynizm,
• poczucie obcości w stosunku do innych – zmienne odczuwanie siebie.
   

           3. filar poznawczy:

• obniżenie poczucia własnych dokonań,
• mniejsze poczucie skuteczności działań,
• brak wiary w swoje możliwości,
• poczucie marnowania czasu,
• niezadowolenie z rezultatów.
  
   

Wypalenie zawodowe często również powiązane jest z występowaniem objawów psychosomatycznych takich jak: bóle głowy, chroniczne zmęczenie, problemy z koncentracją, złe samopoczucie, bóle brzucha, nadmierna potliwość i wszelkie inne powiązane z obciążeniem układu nerwowego organizmu.

Skutki wypalenia zawodowego

Skutki wypalenia zawodowego są obszerne, bowiem niosą ze sobą konsekwencje indywidualne, jak również społeczne. Warto również pamiętać, że wypalenie zawodowe pozostaje w ścisłym związku z długotrwałym stresem, który powoduje szereg skutków ubocznych dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Mimo to uważa się, że samo w sobie wypalenie zawodowe nie jest formą psychopatologii, jednak prowadzi do wielu zaburzeń w zakresie zdrowia psychicznego m.in:

• uzależnień,
• zaburzeń lękowych,
• zaburzeń depresyjnych [Maslach C].

Wypalenie zawodowe – zapobieganie i prewencja

Coraz częściej w Polsce w dużych firmach, korporacjach realizowane są programy edukacyjne i terapeutyczne na temat wypalenia zawodowego. Pracodawcy zaczynają korzystać z możliwości organizowania warsztatów rozpoznawania i radzenia sobie z objawami wypalenia zawodowego dla swoich pracowników.

Każda większa organizacja powinna opracować swój system wsparcia dla pracowników w obszarze przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, bowiem straty poniesione w wyniku pojawienia się problemu wśród pracowników mogą być większe, niż koszty dobrze zorganizowanych działań prewencyjnych.

“Zagłuszanie bólu na jakiś czas sprawia, że powraca ze zdwojoną siłą.” 

 J.K. Rowling,

Do sposobów redukowania nadmiernego stresu można zaliczyć takie elementy jak:

1. Techniki antystresowe oparte na pracy z ciałem jako element przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, to m.in.:

• relaksacyjne,
• oddechowe,
• treningi opierające się na aktywności fizycznej,

2. Techniki mentalne jako element przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, to m.in.:

• trening asertywności i radzenia sobie z krytyką,
• trening pozytywnego myślenia,
• trening umiejętności dystansowania się do natłoku myśli,
• treningi umiejętności społecznych,
• wiele innych.
   

3.  Coaching terapeutyczny:

Coaching terapeutyczny to droga do realizacji Twojego osobistego celu, niezależnie czy dotyczy on zmiany stylu życia, relacji, wybrania się w podróż, podniesienia swojej efektywności, rozwijania swoich pasji. Poprzez coaching terapeutyczny, możesz przyjrzeć się swoim emocjom, przekonaniom, wartościom, zasobom, potrzebom, ale także swoim wymówkom, ograniczeniom i obawom. Możesz zyskać lepsze poznanie siebie, zrealizować swoje plany i przybliżyć się do spełnienia marzeń.
 

Założenia coachingu terapeutecznego mogą stanowić prewencję wypalenia zawodowego, zalicza się do nich :

• drogę do realizacji osobistego celu,
• zmiane stylu życia,
• budowanie relacji bazujących na zaufaniu i autentyczności,
• podniesienie efektywności,
• rozwój kompetencji (liderskich, przywódczych),
• emocje, przekonania, wartości,
• zadowolenie z życia.

Psychoterapia,  a wypalenie zawodowe

Zapewne wiele osób zmagających się z wypaleniem zawodowym zakłada, że odczuwane skutki dla organizmu są jedynie efektem chwilowego przemęczenia i nie wymagają wsparcia psychoterapii.  Jednak zaniedbanie swojego zdrowia w wyniku wypalenia zawodowego i rezygnacja z konsultacji psychoterapeutycznej może powodować wiele szkodliwych następstw zdrowotnych. 

Dodatkowym argumentem przeciwko bagatelizowaniu problemu jest zakwalifikowanie od 01 stycznia 2022 r. wypalenia zawodowego w klasyfikacji ICD-11  (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) jako syndromu zawodowego wymagającego leczenia, którego efektem jest przewlekły stres w pracy. .

Psychoterapia pozwala wypracować cele i ustalić etapy ich realizacji, co służy gruntownej przebudowie życia zawodowego. 

Bibliografia
 

Anczewska M, Witaj P, Roszczyńska J.   Postępy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (2) 67.77

Chirkowska-Smolak T., Organizacyjne czynniki wypalenia zawodowego, [w:] Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, Rok LXXI, zeszyt 4, 2009,

Godlewska-Werner D., Czy to jest już wypalenie zawodowe?, „Psychologia w praktyce” 2019, nr 17

Litzke S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, GWP, Gdańsk 2007

Maslach C. What have we learned about burnout and health? Psychol Health 2001; 16: 607.11.

Pines AM. Wypalenie . w perspektywie egzystencjalnej. W: Sêk H, red. Wypalenie zawodowe . przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa: Wyd Nauk PWN; 2000: 32.57.