Zaburzenia lękowe

Charakterystyka zaburzeń lękowych - czym są zaburzenia lękowe ?

Skąd się bierze poczucie lęku i jak sobie poradzić z paraliżującym uczuciem strachu. Lęk wydaje się towarzyszyć każdemu człowiekowi, jednak kiedy zaczyna stanowić poważny problem dla zdrowia i codziennego funkcjonowania ? Dlaczego niektórzy potrafią zapanować nad swoim lękiem, kiedy inni czują, że strach kieruje ich decyzjami i zachowaniem. Czy jest szansa nauczyć się żyć z lękiem, a jednocześnie odczuwać radość i satysfakcję ze swojego życia ? Nie zapominajmy przecież, że strach odgrywa w życiu człowieka także pozytywną rolę, wielokrotnie sygnalizuje zagrożenie zdrowia i życia umożliwiając nam właściwą reakcję. 

A taka właśnie reakcja często ratuje nam życie.

Aby uzyskać odpowiedzi na nurtujące nas pytania warto zrozumieć specyfikę zaburzeń lękowych. Bowiem oczywistością jest, że chcący pokonać wroga trzeba go przede wszystkim poznać i zrozumieć.  Natomiast to właśnie zaburzenia lękowe mogą być dla każdego sporym problemem, utrudniając codzienne funkcjonowanie, życie zawodowe, a także niszczyć  relacje rodzinne.
 

Kluczowe pytanie jakie warto w tym miejscu sobie postawić to przede wszystkim:

gdzie jest granica i kiedy zwykły strach przechodzi w poważne zaburzenia lękowe ? 

 

Według aktualnej klasyfikacji ICD-11 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych obowiązującej od 1 stycznia 2022 r) zaburzenia lękowe dzielimy na:
 

• uogólnione zaburzenia lękowe,

• zespół lęku panicznego,

• agorafobię,

• specyficzne postacie fobii,

• fobie społeczną,

• lęk separacyjny,

• mutyzm wybiórczy,

Warto przy tym zaznaczyć , że przez ostatnie 20 lat zaburzenia lękowe sporo zmieniły się w terminologii psychologicznej, a badania kliniczne dostarczyły wiedzy, która pozwala na wypracowanie odpowiedniej strategii terapeutycznej.  Kluczowa w aspekcie leczenia jest właściwa identyfikacja źródła lęku, która stanowi pierwszy krok w powrocie do codziennego funkcjonowania. 

 

Potwory umysłu są znacznie gorsze niż te istniejące naprawdę. Strach, zwątpienie i nienawiść okaleczyły więcej osób niż jakiekolwiek zwierzęta.

Christopher Paolini, Brisingr

Uogólnione zaburzenia lękowe

 

GAD czyli uogólnione zaburzenie lękowe to przewlekłe stany niepokoju i poczucie zagrożenia, które jest nieproporcjonalne do zaistniałej sytuacji. Ten stan potocznie można określać jako „zamartwianie się na zapas” i znaczne wybieganie swoimi myślami w przyszłość.  Bardzo często uogólnione zaburzenia lękowe współwystępują z nadużywaniem alkoholu i substancji psychoaktywnych, depresją lub innymi zaburzeniami lękowymi .
 

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) w swojej typologii uwzględnia w obszarze diagnozy zaburzeń lękowych uogólnionych konieczność występowania takich czynników jak:

1. nasilone napięcie, martwienie się i odczuwanie obaw dotyczących codzienności przez okres co najmniej sześciu miesięcy, a także:
2. występowanie co najmniej czterech objawów charakterystycznych dla takich kategorii jak:

• objawy wzbudzenia autonomicznego,
• objawy w obszarze klatki piersiowej i brzucha,
• objawy dotyczące zdrowia psychicznego,
• objawy ogólne,
• objawy napięcia. 
   

Przykładowe objawy zaburzeń lękowych uogólnionych w wymienionych wyżej kategoriach ICD-10 przedstawia poniższy schemat. 




Objawy przedstawione w diagramie stanowią pojedyncze, a mimo to kluczowe przykłady objawów charakterystycznych dla zaburzeń lękowych.
Do pozostałych zaliczyć można również takie symptomy zaburzeń lękowych uogólnionych  jak:

• drżenie lub dygotanie,
• uczucie dławienia się / duszenia się,
• ból w klatce piersiowej,
• zawroty głowy/omdlenia,
• obawa śmierci, choroby,
• poczucie dystansu do samego siebie (depersonalizacja),
• trudności ze snem, z pełnym wypoczynkiem,
• odczuwanie pustki w głowie, natłok myśli.
   

Zespół lęku panicznego / napadowego

Jak sama nazwa wskazuje -  lęk paniczny/ napadowy jest to silna reakcja połączona w występowaniem “paniki” . W przypadku lęku panicznego pojawiają się charakterystyczne objawy wegetatywne, które są w odczuciu lęku dominujące.
 

Do takich objawów wegetatywnych lęku panicznego zalicza się:

• gwałtowne bicie serca,
• ucisk w klatce piersiowej / duszności,
• znaczne pocenie się,
• spłycenie oddechu,
• znaczne zawroty głowy, nudności.

Uczucie paniki pojawia się bardzo szybko, w ciągu zaledwie kilku minut przybiera postać silnej reakcji lękowej, kumulując odczuwanie wielu objawów wegetatywnych.  Najcześciej napad lęku panicznego ustępuje do 30 minut od momentu pojawienia się paniki.

 

Zaburzenia lękowe - agorafobia
 

Agorafobia to rodzaj fobii i charakterystyczna jest dla sytuacji w której mamy do czynienia z uczuciem silnego lęku wywołanego “miejscem” z którego trudno się wydostać. Najprościej można opisać to w ten sposób,  że odczuwamy silny lęk, ponieważ obawiamy się, że  miejsce i sytuacja w której się znajdujemy utrudnia nam otrzymanie ewentualnej pomocy. W efekcie prowadzi do wewnętrznej blokady i samoizolacji. Osoba cierpiąca na agorafobię w powodu silnego lęku woli pozostać w bezpiecznym miejscu np. w mieszkaniu ograniczając w ten sposób siebie i swoje życie. 

Zaburzenia lękowe, a specyficzne postacie fobii

Do specyficznych rodzajów fobii zalicza się m.in:

• strach przed ciemnością ( nyktofobia)

• strach przed zamkniętą przestrzenią (klaustrofobia)

• strach przed wodą (hydrofobia),

• strach przed silnym wiatrem — (ankraofobia),

• strach przed pająkami (arachnofobia),

• strach przed motylami (lepidopterofobii),

• strach przed krwią - (hematofobia)

• wiele innych. 

Zaburzenia lękowe, a fobia społeczna

Jednym z najczęściej występujących zaburzeń lękowych jest fobia społeczna.  Fobia społeczna tzw. “lęk przed ludźmi” bardzo często idzie w parze z nieśmiałością. W przypadku fobii społecznej pojawia się nasilony lęk, niepokój, a przede wszystkim unikanie bycia obiektem uwagi innych osób. W takich sytuacjach osoba cierpiąca na fobię społeczną czuje się zakłopotana, pojawia się drżenie rąk , czerwienienie się, pocenie i inne objawy psychosomatyczne.  Oprócz znalezienia się w sytuacji niekomfortowej dla osoby z fobią społeczną, samo wyobrażenie o możliwości wystąpienia takiej sytuacji powoduje ogromny stres i skutkuje pojawieniem się uciążliwych objawów. Objawy fobii bardzo często pojawiają się już we wczesnym rozwoju dziecka, często też współwystępują z innymi zaburzeniami takimi jak : zaburzenia paniczne, agorafobia czy depresja. Niestety, ale fobia społeczna ma ogromny wpływ na możliwość społecznego rozwoju i funkcjonowania dziecka.  Więcej na temat fobii można przeczytać  tutaj (link).


 

Zaburzenia lękowe, a lęk separacyjny

Lęk separacyjny najłatwiej określić mianem lęk przed separacją/ rozłąką i charakterystyczny jest dla wieku dziecięcego.

Jakie są przyczyny lęku separacyjnego i dlaczego niektóre dzieci radzą sobie bardzo dobrze, kiedy inne kurczowo trzymają się rodziców w obawie przed rozstaniem ? Czy lęk separacyjny pojawia się tylko w okresie dzieciństwa ?

Oczywiście dawniej zakładano, że lęk separacyjny pojawia się jedynie w okresie dzieciństwa. Jednak przejawów jego występowania nie brakuje również u osób dorosłych, tyle, że u dorosłych lęk separacyjny powiązany jest z występowaniem już tego problemu w dzieciństwie. U osób dorosłych lęk separacyjny może objawiać się trudnością w relacjach damsko-męskich, obawą przed opuszczeniem domu rodzinnego czy odczuwaniem lęku przed rozłąką z osobą bliską/partnerem. 

Z kolei u dzieci lęk separacyjny jest bardzo naturalnym zjawiskiem i raczej nie budzi niepokoju, jeżeli występuje do 5 roku życia. Natomiast niepokój rodzica, natężenie reakcji lękowych lub występowanie lęku separacyjnego po 5 roku życia zasługuje na konsultację rodzicielską z psychoterapeutą. Dziecko z lękiem separacyjnym nie tylko odczuwa strach przed rozstaniem, ale również zamartwia się o swojego opiekuna. Bardzo często boi się, że kiedy rozstanie się z opiekunem stanie się coś złego, a nawet może przewidywać wypadek lub obawiać się ich śmierci. Dziecko żyje w lęku, strachu, że już nie zobaczy się ze swoim opiekunem.
 

Zaburzenia lękowe, a mutyzm wybiórczy

„Milczenie spowodowane brakiem mowy nigdy nie jest złotem. Wszyscy mamy potrzebę porozumiewania się i kontaktowania ze sobą nawzajem – nie tylko jednym sposobem, lecz na wszystkie możliwe sposoby. Jest to podstawowa ludzka potrzeba, podstawowe ludzkie prawo. Co więcej, jest to podstawowa ludzka siła”

(Williams, 2000)

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które charakteryzuje się wybiórczością mówienia. Oznacza to, że osoba z mutyzmem wybiórczym płynnie porozumiewa się w miejscach dającym jej poczucie bezpieczeństwa. W stresujących sytuacjach społecznych milczy, lub wypowiada pojedyncze słowa. Chociaż mutyzm wybiórczy częściej dotyczy dzieci, to również pojawia się wśród młodzież, a także osób dorosłych.  Istotna dla zrozumienia problemu jest świadomość, że milczenie nie jest spowodowane brakiem znajomości języka czy innych zaburzeń w obszarze komunikacji lub rozwoju.

Chociaż badania wskazują, że w przypadku występowania mutyzmu wybiórczego u dzieci bardzo często mamy do czynienia z współwystępowaniem innych zaburzeń np. zaburzeń lękowych, opóźnień rozwoju lub zaburzeń komunikacyjnych.  Natomiast najczęściej dzieci z mutyzmem wybiórczym cierpią również na fobię społeczną, Jednak badania kliniczne pokazują,  że mutyzm wybiórczy ujawnia się zazwyczaj między 2. a 5. rokiem życia, natomiast fobia społeczna znacznie później tj. między 8. a 15. rokiem życia.

W literaturze przedmiotu mutyzm wybiórczy (Scott i Beidel) klasyfikuje się jako “specyficzny rodzaj zachowania unikającego, pojawiający się u dzieci młodych z jeszcze niewykształconymi strategiami regulacji emocji, przy czym cechujących się pewnymi predyspozycjami do rozwoju zaburzeń lękowych”.

Aby lepiej zrozumieć mutyzm wybiórczy zapraszam do obejrzenia filmu dokumentalnego "Moje dziecko nie mówi"który jest obowiązkową pozycją dla rodziców dzieci z zaburzeniami lękowymi. Jest to wzruszający film, który przedstawia historię trójki dzieci z mutyzmem wybiórczym.
 

Zaburzenia lękowe w statystykach 

Według raportu z badań na temat „Kondycji psychicznej mieszkańców Polski” przygotowanej przez EZOP Polska (2012) zaburzenia lękowe to problem 9,6% Polaków, z kolei w przypadku zaburzeń lękowych uogólnionych problem dotyka 1,1% dorosłej populacji naszego kraju.
 

Z kolei bardzo niepokojące dane zaprezentowano w raporcie Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) wskazując, że problemy zdrowia psychicznego takie jak: zaburzenia lękowe, depresja dotykają co siódmą osobę na świecie w wieku od 10 do 19 lat. Są to niestety niepokojące statystyki wskazujące na to, że z problemami w obszarze zdrowia psychicznego boryka się 166 mln dzieci i nastolatków. Niestety raport wskazuje, że mamy obecnie do czynienia ze stale rosnącą tendencją występowania problemów zdrowia psychicznego.

 

 Psychoterapia, a zaburzenia lękowe

Powyższe informacje na temat zaburzeń lękowych ukazują istotność i złożoność problemu w obszarze zdrowia psychicznego. Szeroki wachlarz w zakresie zaburzeń lękowym daje jednoznacznie sygnał, że w opracowaniu właściwej terapii najważniejsza staje się prawidłowa diagnoza. Najistotniejsze dla skuteczności procesu terapeutycznego jest rozpoznanie lęku i odnalezienie jego źródła.
Dlatego ważna na samym początku staje się konsultacja psychoterapeutyczna ze specjalistą, który pomoże nam zrozumieć problem i efektywnie pokieruje całym procesem  powrotu do pełnego funkcjonowania społecznego.
 

Odwaga to panowanie nad strachem, a nie brak strachu.

Mark Twain

Ponadto w kwestii zaburzeń lękowych warto podchodzić racjonalnie i spokojnie do występowania lęków u dzieci. Trzeba pamiętać, że lęk w rozwoju człowieka jest zupełnie naturalny. Niemowlęta  boją się nieznanych osób, hałasu i nowych miejsc. Dzieci w wieku 3-4 lat odczuwają bardzo często lęk separacyjny przed rozłąką z rodzicem,  z wiekiem z kolei pojawia się lęk przed ciemnością, przed zwierzętami i nowymi sytuacjami.  Jak zaznacza Meltzer w swoich badaniach klinicznych, aż 32,1% rodziców zauważa u swoich dzieci spore lęki, natomiast jedynie 0,8 % ma postać fobii. 

Mimo to, warto w przypadku niepokoju rodzica skonfrontować swoje obawy i skorzystać z pomocy specjalisty.  W tym celu istnieje możliwość umówienia konsultacji rodzicielskiej z psychoterapeutą dzieci i młodzieży, który posiada znacząca wiedzę dotyczącą etapów rozwojowych młodego człowieka.
Warto pamiętać, że psychoterapia nie polega jedynie na leczeniu zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego, ale również pozwala nam wypracować narzędzia, które przyczynią się do poprawy codziennego funkcjonowania.  Rodzic może skorzystać z takiej konsultacji i otrzymać również konkretne wskazówki jak pomóc dziecku funkcjonować i przezwyciężyć swoje lęki.

Ponadto warto pamiętać, że w przypadku starszych dzieci zaburzenia lękowe pojawiają się już zdecydowanie częściej . Jak pokazują liczne badania z problem zaburzeń lękowych boryka się około 13% dzieci w wieku od 9 do 17 roku życia (por: Popper). Dodatkowo obecna sytuacja na świecie związana z  pandemią Covid-19 oraz wojną na Ukrainie jedynie umacnia lęki wśród młodzieży .

Podsumowując warto zaznaczyć, że zaburzenia lękowe, które znacznie utrudniają funkcjonowanie zasługują na odpowiednią terapię psychologiczną. Bardzo dobre efekty w leczeniu zaburzeń lękowych przynosi terapia poznawcza i terapia poznawczo-behawioralna. Ponadto istotną rolę odgrywa również psychoedukacja zarówno dzieci, jak i dorosłych.
 

Jeżeli dotyczy Cię problem zaburzeń lękowych,
odczuwasz strach, lęk, niepewność. Negatywne emocje utrudniają Ci codzienne funkcjonowanie to warto skorzystać z konsultacji psychoterapeutycznej.

Zapraszamy na profil specjalistów - psychoterapeutów MyWay

Literatura

Cierpiałkowska, L. i Sęk, H. (2016). Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
EZOP Polska pod red. naukową Jacek Moskalewicz, Andrzej Kiejna, Bogdan Wojtyniak KONDYCJA PSYCHICZNA MIESZKAŃCÓW POLSKI Raport z badań „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej”, Warszawa 2012
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10), (ICD-11), WHO
Rabe-Jabłońska J.: Ataki paniki i zaburzenia paniczne. Rozpoznawanie, rozpowszechnienie, etiopatogeneza, obrazy kliniczne i leczenie. Psychiatria Polska 1993,
Potoczek, A, Fobia społeczna - zarys koncepcji zaburzenia Psychiatria Polska 2005, tom XXXIX, numer 4 strony 629-639 
Popper C.W.: Psychopharmacologic treatment of anxiety disorders in adolescents and children. J. Clin. Psychiatry 1993; 54 supl.: 52-63.
Raport Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) - zaburzenia dzieci i młodzieży
Rozenek , B.E , Orlof.W  i inni (2020)  Mutyzm wybiórczy – opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej? Psychiatr. Pol. 2020; 54(2): 333–349 ISSN 2391-5854 (ONLINE)
Szpecht-Tomann M. Gdy dziecko się boi. PAX, Warszawa 2009: 2009.