Zespół depersonalizacji - derealizacji

Zespół depersonalizacji derealizacji - charakterystyka 

Wrażenie obcości świata, poczucie, że zostałeś jakoby włożony do obcego ciała, które nie jest Twoje czy stan, w którym masz wrażenie jakbyś oglądał siebie z boku podobnie jak w filmie? Jeśli doświadczyłeś podobnego stanu oznacza to, że może występować u Ciebie  stan derealizacji czy depersonalizacji. 

Czym w takim razie jest zespół depersonalizacji derealizacji? Jak się objawia oraz jakie są przyczyny derealizacji czy przyczyny depersonalizacji?

Poczucie nierealności czy odrealnienia rozumiane jest najczęściej w kontekście psychopatologii jako jedno z zaburzeń dysocjacyjnych. W psychiatrii poczucie nierzeczywistości określane jest właśnie mianem derealizacji czy depersonalizacji.
 

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - DSM - 5 zespół derealizacji i depersonalizacji określany jest jako zaburzenie derealizacji/depersonalizacji, w którym występuje poczucie nierealności, otępienie emocjonalne oraz zmieniony obraz doznań pochodzących z ciała.

Ponadto DSM-5 umieszcza derealizację i depersonalizację w grupie zaburzeń dysocjacyjnych. Inaczej wygląda to w Klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), gdzie zespół derealizacji i depersonalizacji znajduje się w kategorii “innych zaburzeń nerwicowych”.

 

Depersonalizacja, a derealizacja - jeden z popularnych polskich psychiatrów Antoni Kępiński tłumaczy czym charakteryzują się oba te stany. 

• stan derealizacji tłumaczony jest jako utrata realności otoczenia - świat wydaje się być jakby kadrem z filmu lub osoba doświadczająca derealizacji ma wrażenie jakby śniła. Pojęcie derealizacja oznacza tu zachwianie poczucia rzeczywistości w kontekście otaczającego go świata - staje się on odrealniony, jakby ze snu czy filmu lub wydaje się być teatrem. Może występować również wrażenie, że świat staje się jakby “spłaszczony” i traci swoją wielowymiarowość. Wtedy wydawać się może, że należy się uszczypnąć, aby sprawdzić czy jesteśmy na jawie czy w śnie.
   

• w stanie depersonalizacji przede wszystkim występuje utrata poczucia realności Ja i własnej osoby. Depersonalizacja tłumaczona jest jako dręczące i przejmujące uczucie obcości własnego ciała, nazywane często jako zaburzenie uczuciowości, poczucie nierealności i wrażenie utraty własnej tożsamości, utrata połączenia z własnym ciałem i identyfikacji z nim, a także brak kontroli i panowania nad nim.
   

Osoby doświadczające obu stanów doznają subiektywnej utraty emocji czy też wrażenia alienacji, wyobcowania. Niemniej jednak osoby doświadczające tego stanu zdają sobie sprawę z nierealności występujących zmian. 

Obecnie w psychiatrii oraz w psychologii epizod depersonalizacji i derealizacji traktuje się jako jedno z pięciu zaburzeń psychicznych o charakterze dysocjacyjnym, do których zaliczamy:
 

• amnezję psychogenną,

• fugę psychogenną,

• osobowość mnogą,

• zaburzenia dysocjacyjne nieokreślone.

Przyczyny derealizacji, depersonalizacji  

Przyczyny derealizacji oraz przyczyny depersonalizacji rozpatrywane są w kontekście zarówno czynników psychologicznych, społecznych jak i neurobiologicznych. 

Można więc traktować ten stan jako reakcję obronną i sposób na chwilowe wycofanie się z rzeczywistości. Ten mechanizm obronny naszego mózgu jest formą ucieczki od sytuacji, które są dla nas nie do zniesienia. Szczególnie w przypadku silnego szoku czy nowej i niepewnej sytuacji osobowość broni się i przyjmuje pewną warstwę ochronną - wrażenie nierealności pozwala na oddalenie się od tego, co ciężkie, przykre i nie do przyjęcia.

Stan szoku występuje na skutek wysokiego wyrzuty kortyzolu we krwi przy jednoczesnym wzroście poziomu adrenaliny - serce zaczyna szybciej bić, krew szybciej krążyć w żyłach, a płuca zaczynają pobierać coraz większe dawki tlenu. Powoduje to stan oszołomienia i tak znacznego natlenowania mózgu, że często w tej sytuacji czujemy wręcz zawroty głowy czy zaburzony odbiór rzeczywistości. 

Dopiero z czasem następuje powolne przyzwyczajanie się do nowej sytuacji. Na przykład w sytuacji gdy tracimy bliską osobę początkowo możemy mieć wrażenie nierealności tej sytuacji - nasz mózg jest w szoku, a stan derealizacji ma za zadanie chronić naszą psychikę przed nagłą falą szoku i silnych negatywnych emocji, które traktowane są jako zagrażające. Po pewnym czasie gdy mózg zaczyna oswajać się z trudnym doświadczeniem, człowiek zaczyna urealniać daną sytuację, a stan derealizacji mija. 

 

Przyczyny derealizacji to również zubożenie otoczenia w jakim przebywa osoba i pozbawienie jej kontaktu z bodźcami. Epizod derealizacji pojawia się również często u osób, które od dłuższego czasu przebywają w warunkach całkowitej izolacji. Pojawiać się mogą u nich objawy deprywacji społeczno-sensorycznej. Powoduje to zachwianie poczucia rzeczywistości i zaburzenia świadomości. 

Najczęściej epizod depersonalizacji i derealizacji dotyka osoby inteligentne, bardzo wrażliwe, ze skłonnością do introwertyzmu oraz takie, które mają mocno rozwiniętą wyobraźnię. 

Warto również wiedzieć o tym, że osoba doświadczająca depersonalizacji, która ma zmienione poczucie odbioru rzeczywistości czy poczucie odrealnienia może być pod wpływem różnych środków odurzających. W większości przypadków objawy derealizacji mogą pojawiać się w różnym stopniu po zażyciu różnego rodzaju środków psychoaktywnych, takich jak alkohol czy narkotyki.

Przyczyną derealizacji i depersonalizacji może być również zatrucie organizmu po spożyciu dużej dawki alkoholu czy środków odurzających. Objawami derealizacji będzie więc tutaj również zmieniona świadomość, zaburzenia braku poczucia czasu oraz racjonalnego oglądu rzeczywistości. 

Zespół depersonalizacji derealizacji objawy 

Derealizacja depersonalizacja objawy - zespół derealizacji i depersonalizacji w większości przypadków występuje równolegle z innymi zaburzeniami psychicznymi. Bardzo często zdarza się, że objawy derealizacji czy depersonalizacji są wtórnymi objawami zaburzeń lękowych czy nerwicowych. 

Statystyki podają, że stan depersonalizacji występuje u ponad 30 % weteranów wojennych z objawami PTSD - zespołu stresu pourazowego jako efekt przebytej traumy. Około 60 % osób z diagnozą depresji jednobiegunowej doświadcza również objawów depersonalizacji i derealizacji, a w przypadku zespołu lęku napadowego znanego potocznie pod nazwą ataków paniki objawy tego zaburzenia dotykają ponad 80 % osób.

Specjaliści zauważają jednak, że w większości przypadków objawy derealizacji i depersonalizacji często współwystępują z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami osobowości czy zaburzeniami lękowymi, szczególnie z hipochondrią. 

Derealizacja objawy - istotnym problemem w temacie objawów derealizacji/depersonalizacji  jest częsta niechęć osób do mówienia, ujawniania swoich odczuć i objawów z powodu ich lęku przed tym, że nie będą zrozumiani czy ich opowieści zostaną wyśmiane.

Pojawia się również strach, że nie będą w stanie opisać tych doświadczeń depersonalizacyjnych oraz nieumiejętność wyrażenia tego, co tak naprawdę odczuwają.  Mimo że derealizacja i depersonalizacja występuje w populacji dosyć często, to jednak informacje o tym nie docierają w wystarczającym stopniu do innych, co powoduje, że osoby dotknięte tym problemem mogą czuć się odosobnione.

 

Objawy depersonalizacji i derealizacji świetnie ujmuje poniższy cytat, który jest wypowiedzią osoby doświadczającej odczuwania stanu derealizacji:

“Moje ciało zdawało się nie należeć do mnie i czułem jakby było obce.
Przykładowo kiedy podnosiłem filiżankę herbaty ze stołu, to wydawała mi się być znacznie cięższa niż przedtem.
Kiedy spacerowałem, czułem konieczność dotykania rzeczy, aby upewnić się, że nadal istnieją.
[...] Odczuwam trudność, by poczuć ziemię pod nogami. Noszę bardzo obcisłe ubrania, aby odczuwać bardziej siebie, ubrania stanowią dla mnie drugą skórę (...)”
 

Charakterystyczne objawy derealizacji to:
 

• brak poczucia rzeczywistości,

• uczucie oderwania od otaczającego świata,

• wrażenie braku poczucia czasu,

• uczucie odrealnienia rzeczywistości,

• zaburzona kontrola rzeczywistości,

Depersonalizacja - objawy tego stanu odrealnienia to:
 

• wrażenie braku spójności ciała i psychiki,

• wrażenie funkcjonowania w obcym ciele,

• zachwianie poczucie tożsamości,

• uczucie bycia obok siebie i patrzenia na siebie z zewnątrz,

• objawy fizyczne takie jak brak czucia ciała, kończyn czy brak odczuwania podłoża pod stopami.

Derealizacja ile trwa? Ciężko określić jednoznacznie ile może trwać epizod derealizacji czy depersonalizacji. U osób zdrowych doświadczających jednorazowego silnego szoku emocjonalnego stan derealizacji depersonalizacji może potrwać od kilkunastu minut do nawet kilku godzin. W przypadku natomiast współwystępowania innych zaburzeń psychicznych jak stany lękowe czy ataki paniki  uczucie odrealnienia może utrzymywać się nawet w perspektywie kilku dni, jednocześnie ustępując i pojawiając się ponownie. 

Leczenie derealizacji 

Derealizacja jak sobie radzić?  Leczenie zespołu derealizacji i depersonalizacji jest często bardzo trudne i wydaje się być oporne na różnego rodzaju metody terapeutyczne. Pojawienie się stanu derealizacji, które związane jest z przeżyciem traumy czy przez doświadczenie innych zaburzeń psychicznych może zanikać samoistnie w wyniku wyleczenia tychże zaburzeń.
 

Leczenie derealizacji i depersonalizacji polega najczęściej na stosowaniu farmakoterapii czy psychoterapii. Jak podają specjaliści najlepsze efekty daje połączenie tych dwóch metod leczenia.
 

Leczenie derealizacji w postaci farmakologii najczęściej włącza takie leki na derealizacje jak:
 

• leki z grupy SSRI: fluoksetyna, citalopram,

• antagoniści opioidów: naltrexon czy nalmefen,

• leki trójcykliczne TLPD:  dezypramina czy klomipramina,

• benzodiazepiny: clonazepam,

• klozapina, fenazepam,  naloxon, lamotrygina.

Derealizacja leki te mogą być przepisane jedynie przez lekarza psychiatrę, a ich stosowanie i dawki również określa lekarz prowadzący.  Nie można tych leków zażywać na własną rękę, jak również odradza się nagłe odstawianie ich bez konsultacji z lekarzem. 

Psychoterapia w leczeniu derealizacji 

Derealizacja jak z tego wyjść? Derealizacja leczenie psychoterapeutyczne w przypadku zespołu derealizacji i depersonalizacji zakłada często psychoterapię psychodynamiczną. W przypadku leczenia zespołu derealizacji podejście psychodynamiczne pozwala rozumieć uczucie odrealnienia oraz przyczyny derealizacji czy przyczyny depersonalizacji jako swoisty mechanizm obronny ego - jednej ze struktur osobowości w ujęciu psychoanalizy. 

Pierwszy z modeli terapuetycznych zakłada, że przyczyną derealizacji jest jej związek z zaburzeniami lękowymi. Metoda terapii zakłada tutaj ukierunkowanie na działania takie jak prowadzenie dzienniczka, psychoedukacja w zakresie zaburzeń lękowych i powstawania lęku, redukowanie zachowań unikowych i powolną desensytyzację, redukowanie autokoncentracji na sobie i swoich objawach oraz próbę kwestionowania katastroficznej wizji świata. Pomocna może okazać się tutaj również praktyka mindfullness. 

Drugi model psychoterapii skoncentrowanej na depersonalizacji łączy w sobie elementy terapii dialektyczno-behawioralnej, terapii behawioralnej oraz terapii ACT - akceptacji i zaangażowania. W wymienionych formach psychoterapii również stosuje się praktyki mindfullnessowe jako wspomaganie leczenia zaburzeń lękowych. 

Konsekwencje nieleczonej derealizacji 

Nieleczony zespół depersonalizacji może prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych oraz znacznie nasilać występujące już zaburzenia np. stany lękowe czy depresję, a także wzmagać objawy traumy czy zespołu stresu pourazowego. Brak leczenia derealizacji może powodować myśli samobójcze i niestety w konsekwencji doprowadzić nawet do samobójstwa.

Bowiem ciągła derealizacja i objawy zespołu depersonalizacji, mogą powodować realne cierpienie psychiczne i swoją uporczywością zabierać możliwość funkcjonowania na co dzień.
 

Depersonalizacja -  objawy zespołu derealizacji i depersonalizacji w przypadku braku leczenia mogą pojawiać się jako:
 

• zmęczenie,

• zaburzenia snu,

• zawroty i bóle głowy,

• zaburzenia koncentracji i uwagi.

W celu uzyskania diagnozy i potwierdzenia, że możemy cierpieć na objawy zespołu depersonalizacji warto umówić się do psychologa, psychoterapeuty. Niestety w badaniach przesiewowych nie możemy wykonać testu na derealizacje.

Test na derealizację nie jest dostępny, bowiem trudno o jego rzetelność w diagnozie. Wynika to z tego, że przyczyny derealizacji są różne, a diagnoza powinna opierać się na holistycznym podejściu do objawów i samopoczucia osoby badanej. Diagnozę może jedynie postawić psychoterapeuta, czy też lekarz psychiatra na podstawie szczegółowej diagnozy. 
 

Leczenie derealizacja jest konieczne po postawieniu diagnozy przez lekarza psychiatrę lub psychoterapeutę,  ponieważ osoba doświadczająca objawów derealizacji, może w rzeczywistości cierpieć również na inne poważne zaburzenia psychiczne, neurologiczne czy choroby somatyczne. 
 

Derealizacja test nie istnieje, a jedynym narzędziem diagnostycznym będzie wizyta u specjalisty - psychologa, psychoterapeuty czy lekarza psychiatry. 

Literatura
 

Mudyń, K. (2012). Poczucie nierealności i jego konteksty. Fenomenologiczne aspekty procesów dysocjacyjnych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica 1:85-100

Sterna, R., Sterna, W. (2018). Depersonalizacja/derealizacja — zespół objawów czy odrębne zaburzenie?. Psychiatria, tom 15, nr 1, 26–34.