Autyzm

Autyzm - charakterystyka zaburzenia u dzieci

Odpowiadając na pytanie, czym jest autyzm, możemy zaznaczyć, że jest to jedno z występujących zaburzeń rozwojowych o podłożu neurologicznym. Pomimo wielu badań w tym obszarze przyczyny powstawania autyzmu nie są w dalszym ciągu szczegółowo poznane. Jako przyczyny zaburzenia autyzm wiąże się z nieprawidłowym działaniem mózgu, a dokładniej z zaburzeniami neurologicznymi w budowie niektórych struktur mózgu. Na ten moment spektrum zaburzeń autyzmu nie jest całkowicie uleczalne, jednak odpowiednie działania terapeutyczne pozwalają łagodzić jego skutki, a dzieci czy dorośli z autyzmem mogą normalnie żyć i funkcjonować.

Definicja pojęcia autyzm w terminologii psychologicznej wchodzi w skład tzw. zaburzeń ze spektrum autyzmu. Pojęcie spektrum oznacza tutaj różnice w tym, jak prezentują się określone objawy oraz w tym, jaki jest poziom ich nasilenia.  Zaburzenia ze spektrum autyzmu, czyli ASD – autism syndrome disorder, nazywane są także zaburzeniami autystycznymi.  W przypadku autyzmu różne zaburzenia rozwojowe mogą przyjmować podobną postać, co jest mylące. Jednak o tym, czym jest autyzm, dowiecie się dokładniej z dalszej części tego artykułu. 

Jako jedne z czynników dotyczących przyczyn autyzmu wymienia się dziedziczność, mutacje w obrębie genów, niską  masę urodzeniową dziecka czy niedotlenienie podczas urodzenia. Ryzyko wystąpienia autyzmu wiąże się również z wiekiem rodziców dzieci. Jak podają statystyki, autyzm i lekki autyzm występuje  znacznie częściej u chłopców niż u dziewczynek. 

Charakterystyczną cechą autyzmu czy zaburzeń spektrum autyzmu uznaje się nieprawidłowy poziom neuroprzekaźników, m.in. takich jak serotonina. Dodatkowo u osób z autyzmem obserwuje się również zaburzenia komunikacji i umiejętności społecznych, takich jak niechęć do nawiązywania kontaktu z innymi, inny poziom rozwoju funkcji poznawczych i motorycznych czy też inne postrzeganie świata. Dziecko ma problemy na poziomie interakcji społecznych, a zachowanie to przejawia się w tendencji do przebywania w samotności, schematycznym odbieraniu otoczenia i pewnej rytualizacji w zachowaniu.  

W przypadku spektrum autyzmu powtarzają się pewne schematyczne zachowanie dziecka z autyzmem. Sytuacje nowe i nieprzewidywalne zaburzają jego zbudowaną harmonię i mogą powodować wybuchy agresji skierowane przeciwko sobie czy innym. Wtedy podstawowym problemem, jaki się pojawia, jest to, jak uspokoić dziecko z autyzmem. 

Autyzm w szkole

Na etapie przedszkola czy szkoły u niektórych dzieci autyzm może powodować problemy w nauce, które mogą być w niektórych przypadkach spowodowane upośledzeniem umysłowym związanym z nieprawidłowym rozwojem tzw. czynnościowej kory mózgu. 

Istnieje jednak odmiana autyzmu - autyzm wysokofunkcjonujący, który charakteryzuje się mniejszym spektrum zaburzeń. W przypadku autyzmu wysokofunkcjonującego objawami widocznymi na etapie nauki jest ponadprzeciętna inteligencja. Takie dzieci charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju mowy, doskonałą pamięcią, jednak miewają  zaburzenia komunikacji emocji oraz nie potrafią myśleć abstrakcyjnie. 

Istnieje jednak odmiana autyzmu, autyzm wysokofunkcjonujący, który charakteryzuje się mniejszym spektrum zaburzeń. W przypadku autyzmu wysokofunkcjonującego, objawem widocznym na etapie nauki jest ponadprzeciętna inteligencja. Takie dzieci charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju mowy, doskonałą pamięcią, jednak miewają  zaburzenia komunikacji emocji oraz nie potrafią myśleć abstrakcyjnie.  

Należy przy tym pamiętać o odpowiednim nazewnictwie podczas stosowania wypowiedzi dotyczących autyzmu. Nie powinniśmy osób dotkniętych autyzmem nazywać mianem „autystycznych dzieci” czy też „dzieci chorych na autyzm”. Warto wiedzieć, że dziecko ma autyzm, ale nie choruje, nie odczuwa bólu czy cierpienia. Osoby z autyzmem nie są szalone czy nienormalne. Są po prostu inne niż my i inaczej się zachowują. Często odznaczają się wieloma uzdolnieniami czy nieprzeciętną inteligencją, co uznawane jest za zalety autyzmu.  

Rodzaje autyzmu

W najnowszej klasyfikacji chorób i dolegliwości zdrowotnych ICD-11 wprowadzono istotne zmiany dotyczące autyzmu. Wszystkie wcześniejsze odmiany autyzmu zaliczono do jednej kategorii diagnostycznej zaburzeń spektrum autyzmu. Zaburzenia ze spektrum autyzmu obejmują więc odmiany autyzmu, które wcześniej traktowane były jako odrębne jednostki kliniczne. Zaliczamy do nich: 

• autyzm dziecięcy,
• Zespół Aspergera,
• autyzm atypowy,
• inne całościowe zaburzenia rozwoju. 

Rodzaje autyzmu różnią się między sobą przebiegiem występowania, nasileniem objawów, które przekładają się na funkcjonowanie dziecka głównie w obszarze społecznym.   

Autyzm atypowy – objawy 

Jest to rodzaj zaburzeń autystycznych, który objawia się późnym rozwojem mowy, większym zainteresowaniem przedmiotami niż osobami, w tym również rodzicami oraz unikaniem wzroku i patrzenia w oczy.  

Autyzm u dziewczynek 

Objawy autyzmu u dzieci najczęściej diagnozowane są wśród chłopców, jednak autyzm u dziewczynek również występuje. Jeśli chodzi o autyzm u dziewczynki, do najczęstszych objawów zaliczają się takie symptomy jak: 
 

• nieutrzymywanie kontaktu wzrokowego, 
• uciekanie wzrokiem podczas rozmowy, 
• stan tzw. zawieszania się, który charakteryzuje marzenie na jawie i oderwanie od rzeczywistości. 
   

Autyzm u kobiet może w dorosłym życiu powodować problemy z uwagą i koncentracją, a także z funkcjonowaniem w grupie czy nawiązywaniem bliskich relacji, w tym również miłosnych. 

Autyzm u dorosłych 

Rozpoznanie autyzmu ma miejsce najczęściej we wczesnym dzieciństwie, dlatego też wchodzi w skład zaburzeń rozwojowych u dzieci. Niemniej jednak przykłady występowania autyzmu obserwuje się również u dorosłych. Zaburzenia ze spektrum autyzmu nie są całkowicie wyleczalne, dlatego też normalnym wydaje się wystąpienie spektrum autyzmu u osób dorosłych. Występują również przypadki, gdzie rozpoznanie autyzmu ma miejsce dopiero w wieku dorosłym, a osoba nim dotknięta całe życie czuła się inna niż wszyscy i nie rozumiała, dlaczego. 

Autyzm objawy u dorosłych

Objawy autyzmu u dorosłych mogą się rozmaicie przejawiać i przyjmować różne nasilenie. W niektórych przypadkach objawy autyzmu u dorosłych nie są jednoznaczne do zaobserwowania. Jako symptomy wskazujące na autyzm u dorosłych wymienia się: 
 

• trudności i problemy w relacjach z innymi,
• niechęć do nawiązywania kontaktów i spotkań czy pracy w grupie,
• nieumiejętność i niechęć do mówienia o własnych uczuciach i wyrażania ich,
• niezdolność lub bardzo niska zdolność do empatii,
• tendencja do traktowania wypowiedzi innych bardzo dosłownie, niezdolność do rozumienia żartów czy ironii,
• brak kontaktu wzrokowego z rozmówcą,
• przywiązanie do codziennej rutyny, a tym samym niechęć do nowości czy zmian,
• nadwrażliwość zmysłów na bodźce – kolor, dźwięk, zapach czy dotyk. 

Autyzm - przyczyny 

Temat przyczyn autyzmu dalej jest przedmiotem wielu badań. Nie sposób na ten moment wskazać jednej konkretnej przyczyny rozwoju autyzmu. Jako powody autyzmu wymienia się szereg czynników mogących być determinantem wystąpienia autyzmu u danego dziecka. Jeśli zastanawiasz się, czy autyzm jest dziedziczny, to niestety odpowiedź brzmi tak. Dlatego też, jeżeli występuje u Ciebie w rodzinie autyzm, ryzyko wystąpienia autyzmu u Twojego dziecka wzrasta.

Dziedziczenie tego zaburzenia związane jest z genami otrzymywanymi przez ojców, jednak mechanizm ten nie jest w dalszym ciągu poznany.  Jako przyczyny rozwoju autyzmu możemy wymienić: 

• czynniki genetyczne związane z modyfikacją określonych genów,
• zmiany w strukturach mózgu takich jak stany zapalne czy nieprawidłowy rozwój części mózgu),
• konsekwencje różnych środków chemicznych działających na płód podczas ciąży,
• zaburzenia w funkcjonowaniu hormonów i metabolizmu,
• częste infekcje wirusowe i bakteryjne,
• nadużywanie antybiotyków,
• oddziaływania chemiczne na organizm matki podczas ciąży,
• otyłość u matki w czasie ciąży czy inne zaburzenia metaboliczne,
• dziedziczność – istnieje zwiększone ryzyko autyzmu, jeśli w rodzinie występują już zaburzenia ze spektrum autyzmu. 

Autyzm - objawy 

Jak podaje klasyfikacja Zaburzeń i problemów psychicznych DSM-5, aby postawić diagnozę zaburzeń spektrum autyzmu, konieczne jest występowanie klinicznych objawów autyzmu we wczesnym okresie życia dziecka, natomiast co ważne brak tych objawów na późniejszym etapie życia wcale nie wyklucza ASD. Jak pokazuje wiele badań, pierwsze objawy autyzmu pojawiają się dosyć wcześnie, a diagnoza autyzmu możliwa jest już pomiędzy 6 a 12 miesiącem życia dziecka.

Autyzm u niemowlaka można zauważyć już w 6 miesiącu życia, gdzie jako objawy autyzmu u niemowląt obserwuje się nawiązywanie kontaktu wzrokowego z opiekunem czy uśmiech w relacjach społecznych, jednak z czasem ich występowanie maleje. 

Wiele rodziców dzieci autystycznych zastanawia się jak rozpoznać autyzm, jakie zachowania wykluczają autyzm, jednak właściwe diagnozowanie autyzmu należy zostawić specjalistom, ponieważ jest to proces wielowymiarowej diagnozy. 

Autyzm dziecięcy – objawy 

W okresie drugiego półrocza życia jako objawy autyzmu rodzice zauważają  m.in.: 

• brak prawidłowej reakcji dziecka na swoje imię,
• brak okazywania przywiązania do opiekunów,
• nieumiejętność współgrania emocjonalnego z innymi,
• ubogie wydawanie dźwięków, gaworzenie,
• stereotypowe zachowania,
• nietypowe reakcje na bodźce zmysłowe,
• osobliwe używanie przedmiotów czy zabawek. 

Dodatkowo mogą pojawiać się również inne niespecyficzne symptomy, gdzie u dziecka objawem autyzmu mogą być takie dolegliwości  jak problemy ze snem oraz zaburzenia apetytu i łaknienia. W przypadku zaburzeń autystycznych często wymienia się tzw. autyzm wczesnodziecięcy, który diagnozowany jest w okresie trzeciego roku życia dziecka. Wśród wczesnych objawów autyzmu wymieniamy m.in.: 

• niechęć do bycia wziętym na ręce,
• brak niewerbalnej reakcji na próby nawiązania kontaktu,
• obojętność wobec osób dorosłych,
• brak reakcji na obecność matki lub jej odejście,
• odpychanie matki, gdy jest obecna, brak chęci przytulenia, bliskości,
• u starszych dzieci można zaobserwować pewną symbiozę z matką – nie chcą zostać bez obecności mamy i są niespokojne, gdy ona odchodzi. 

Objawami autyzmu jest nieumiejętność do nawiązywania relacji z rówieśnikami i brania udziału w zabawie grupowej. U dzieci z autyzmem zaburzenia komunikacji spowodowane są w dużej mierze postrzeganiem otoczenia jako wrogie i niebezpieczne, a także tym, że dziecko ma problemy z odczytywaniem reakcji innych. 

Autyzm a Asperger 

Wiele osób zastanawia się, jaka jest różnica między autyzmem a Zespołem Aspergera. Można powiedzieć, że zespół Aspergera jest lżejszą odmianą autyzmu, gdzie objawy autyzmu u dzieci znacząco mogą wpływać na jego funkcjonowanie i obniżać jakość życia. Natomiast Zespół Aspergera charakteryzuje się wysoką inteligencją, umiejętnością abstrakcyjnego i logicznego myślenia. Jeśli chodzi o lekki autyzm, objawy mogą pojawiać się na przestrzeni społecznej. Dziecko ma problemy w sferze emocjonalnej, nie umie odczytywać i nazywać emocji, charakteryzuje je pewna nieadekwatność w zachowaniu. Może również w niektórych sytuacjach się blokować i zamykać w sobie, najczęściej z powodu lęku. Dzieci z zespołem Aspergera nie wykazują również zaburzeń rozwoju mowy czy cech zaburzenia rozwoju intelektualnego. 

Autyzm - diagnoza i leczenie 
 

Zbyt późna diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu spowodowana jest często niedostateczną wiedzą lekarzy oraz brakiem odpowiedniego przeszkolenia w zakresie stawiania diagnozy. Postawienie diagnozy autyzmu u dziecka przed osiągnięciem 3. roku życia jest utrudniona o tyle, że występujące objawy mogą wskazywać również na inne zaburzenia rozwoju dziecka wynikające z upośledzenia umysłowego. Tymczasem wczesne postawienie prawidłowej diagnozy jest kluczowe w przypadku wdrożenia odpowiedniej terapii.  

Zaburzenia spektrum autyzmu – test  

Kryteria diagnostyczne autyzmu opierają się zazwyczaj na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego, ustrukturyzowanego wywiadu, a czasem również w celu wykluczenia występowania innych chorób czy zaburzeń także na podstawie badań obrazowych, biochemicznych czy genetycznych.

W postępowaniu diagnostycznym w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu stosuje się interaktywne, wystandaryzowane kwestionariusze jako test autyzmu tzw. złotego standardu np. ADOS-2 Autism Diagnostic Observation Schedule. Jeśli chodzi o autyzm u dorosłych, test ten również sprawdzi się jako metoda diagnozy.

 

Testy psychologiczne na autyzm przeprowadzane są jedynie przez specjalistów, dlatego nie są dostępne w internecie.  

Autyzm – psychoterapia 

Terapia autyzmu powinna zostać wprowadzona jak najwcześniej, czyli najlepiej pomiędzy 2., a 4. rokiem życia dziecka, ponieważ właśnie w tym okresie rozwojowym występuje największa plastyczność mózgu. Wczesna terapia dzieci z autyzmem,  która dodatkowo będzie indywidualnie dostosowana do potrzeb dziecka, może pomóc w lepszym rozwoju mowy, funkcji poznawczych, a także występowaniu adaptacyjnych zachowań wpływających korzystnie na dalszy rozwój i lepsze funkcjonowanie społeczne.

Obserwacja, jak bawi się dziecko z autyzmem, pozwoli dostosować konkretne zabawy dla dziecka z autyzmem, a tym samym umożliwi wejście do jego zamkniętego świata i zbudowanie przyjaznej, bezpiecznej atmosfery. Terapeuta autyzmu w dużej mierze powinien pokazać dziecku, że świat nie jest złym i zagrażającym miejscem i że doznania z niego płynące mogą być dobre i przyjemne.
 

Autyzm – leczenie 

Leczenie autyzmu skupia się na pracy nad kierowaniem uwagi, co przekłada się na rozwój kompetencji językowych, a także nauce dziecka symbolicznej zabawy, która pozwoli na zdobycie ważnych umiejętności społecznych. Przede wszystkim wczesna terapia w zaburzeniach ze spektrum autyzmu pozwala zapobiec narastaniu kaskady trudności i przekłada się na lepszą jakość życia u osób dorosłych z diagnozą autyzmu. 

Metody terapii autyzmu 

Jako najpopularniejsze metody terapii autyzmu stosowane w przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu występuje:  

• Program Son-Rise – metoda ta została opracowana przez rodziców dziecka z autyzmem. Zakłada ona, że to rodzice są najlepszymi terapeutami dla dziecka i mogą tym samym być dla niego najlepszym źródłem informacji o świecie. Program ten opiera się na podejściu, które zakłada, że dziecko z autyzmem traktuje świat i otoczenie jako zagrażające i niezrozumiałe. Boi się go, dlatego się wycofuje. Praca terapeutyczna koncentruje się wokół interaktywnej zabawy, która pomaga w socjalizacji i ułatwia otwieranie się na świat. 
   
• Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne polega na pracy przez ruch, dzięki któremu dziecko może poszerzać swoją świadomość ciała oraz poznawać i doznawać świat. Zajęcia ruchowe pozwalają na kontakt z doznaniami kinestetycznymi oraz dają szansę do kontaktu fizycznego i do zawierania relacji w przyjaznej atmosferze. Ta metoda terapii autyzmu sprawia, że dziecko z autyzmem może na swój sposób testować świat i swoje kompetencje społeczne. 
   
• Program Terapii i Edukacji Dzieci z Autyzmem oraz Dzieci z zaburzeniami komunikacji TEACCH – ta metoda terapii autyzmu skupia się wokół budowania niezależności i bycia samodzielnym na każdym kolejnym etapie rozwoju. Praca terapeutyczna polega na budowaniu bezpiecznej atmosfery i otoczenia, a działania terapeutyczne opierają się o założenia Treningu Umiejętności Społecznych. Metoda ta przybiera postać terapii poznawczo-behawioralnej autyzmu. 

Autyzm w statystykach 

Jak podają amerykańskie badania z 2014 roku, u osób w wieku 8 lat diagnozuje się autyzm u 1 na 54 dzieci. W Europie zaburzenia ze spektrum autyzmu dotykają około 1% populacji. 

Definicja tego pojęcia mówi, że choć autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, to obecnie uznawany jest już za chorobę cywilizacyjną.  Według ONZ autyzm należy do jednego z najważniejszych globalnych problemów zdrowotnych zaraz obok cukrzycy, nowotworów czy AIDS.  

Światowy Dzień Autyzmu

Co roku 2 kwietnia obchodzony jest na całym świecie Dzień Świadomości Autyzmu, który ma na celu zwiększenie wiedzy i świadomości na temat tego zaburzenia. W ramach tego dnia prowadzonych jest wiele inicjatyw związanych z zaprzestaniem stygmatyzacji dzieci i osób z autyzmem, a także solidaryzowanie się ze wszystkimi, którzy posiadają zaburzenia ze spektrum autyzmu. Symbolem jest tutaj niebieski motyl, który równie często jest określeniem osób z diagnozą autyzmu przez nazywanie ich niebieskimi motylami. W wielu miastach wtedy na znak solidarności oświetla się budynki na kolor niebieski czy nosi różne niebieskie przedmioty.   
 

Psycholog online w MyWayClinic to szybki sposób na konsultacje ze specjalistami. Prowadzimy terapię dopasowaną do potrzeb każdego pacjenta. Jest to. mi.in.:

• terapia ericksonowska,
• terapia systemowa,
• terapia EMDR,
• terapia poznawczo-behawioralna.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Cieszyńska J., Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych, Omega Stage Systems, Kraków, 2010.

Grandin, T., Panek, R., Mózg autystyczny, Copernicus Center Press, 2018.

Podręcznik DSM-5 Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego