Mutyzm wybiórczy

Co to jest mutyzm wybiórczy? Cechy charakterystyczne mutyzmu wybiórczego

 

Słowo mutyzm pochodzi z łacińskiego mutus, muta, mutum co dokładnie oznacza niemy; niemówiący. Problem mutyzmu wybiórczego został pierwszy raz w historii opisany już w 1877 roku, gdzie jeden z badaczy scharakteryzował przypadki dzieci, które miały problemy z komunikowaniem się pomimo umiejętności mowy. Już wtedy uważano, że dziecko z mutyzmem samo decyduje, do kogo się odezwie, a do kogo nie, a problem ten nie wskazuje na zaburzenia mowy. 

Mutyzm wybiórczy u dzieci charakteryzowany jest jako zaburzenie w funkcjonowaniu społecznym, które rozpoczyna się już w okresie wczesnego dzieciństwa. Co ważne, a zarazem ciekawe, choć mutyzm wybiórczy występuje bezpośrednio w przestrzeni werbalnej u dziecka, nie jest klasyfikowany jako zaburzenia mowy czy też jej rozwoju. Mutyzm wybiórczy (MW) to jedno z zaburzeń funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. 
 

Blokada mowy w mutyzmie wybiórczym wskazuje na występujące zaburzenia lękowe. Mutyzm wybiórczy u dzieci jest więc pewnego rodzaju odmianą fobii specyficznej, która rozumiana jest jako lęk przed mówieniem. Mówienie jednak polega na pewnej wybiórczości, kiedy dziecko wybiera sytuacje, w których jest w stanie normalnie mówić oraz nie jest w stanie nic powiedzieć. Objawy mutyzmu wybiórczego występują więc w określonych sytuacjach, w danym otoczeniu czy w obecności konkretnych osób, przy których nie czują się one komfortowo. 
 

Mutyzm funkcjonalny oznacza, że podłoże mutyzmu odnosi się do czynników zewnętrznych, związanych z wychowaniem czy otoczeniem, gdzie wykluczono nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego czy mowy.   

Dziecko z mutyzmem wybiórczym często jest odbierane jako manipulujące otoczeniem dlatego, że wybiera sobie rozmówców.  Rodzice dziecka z mutyzem często  bagatelizują pierwsze z objawów mutyzmu, które najczęściej mylone są ze zwykłą nieśmiałością. Warto podkreślić, że dzieci z mutyzmem wybiórczym potrafią normalnie mówić, więc problemem mutyzmu nie dotyczy tyle samej mowy, co komunikacji międzyludzkiej w ogóle. Problemy w funkcjonowaniu społecznym  wskazują, że zaburzenie funkcji mowy dotyczy kwestii komunikowania.  

Co gorsza, mutyzm dziecięcy w przypadku dzieci, które nie otrzymują odpowiedniej pomocy, może przybrać postać progresywną, co sprawia, że w przyszłości może przerodzić się w mutyzm całkowity. To z kolei może wzmagać ryzyko innych zaburzeń takich jak fobia społeczna czy depresja.  

. 

Rodzaje mutyzmu

W przypadku mutyzmu wymienić można tak naprawdę rodzaje mutyzmu, które charakteryzują różne odmiany tego zaburzenia. W literaturze możemy spotkać się często z  pojęciem - mutyzm selektywny, co w rzeczywistości oznacza to samo co mutyzm wybiórczy. 

Mutyzm akinetyczny jest rodzajem mutyzmu, który jest spowodowany uszkodzeniem układu nerwowego. Przyczyną takiego uszkodzenia może być wypadek lub poważna choroba. U osoby, która przejawia mutyzm akinetyczny, występuje przytomność umysłu i chory jest jedynie w stanie panować nad ruchami gałek ocznych natomiast totalnie zniesione zostają odruchy zależne od woli, takie jak te odpowiedzialne za mowę czy ruchy z ciała. Bardzo ważne jest to, że mutyzm akinetyczny może wystąpić m.in. w wyniku udaru mózgu, niedotlenienia mózgu, choroby nowotworowej czy w przypadku ostatniego stadium choroby Creutzfelda - Jakoba. 

Mutyzm całkowity wskazuje na zaburzenie, które polega na całkowitym braku mowy u dziecka. Mutyzm całkowity powoduje brak mówienia, jednak dziecko może wydawać z siebie pewne nieartykułowane dźwięki czy nawet krzyczeć. W przypadku diagnozy wskazującej na mutyzm całkowity dziecko rozumie komunikaty innych, jednak w odpowiedzi reaguje jedynie za pomocą gestów. Mutyzm wtórny jest natomiast tym rodzajem mutyzmu, który nie jest do końca zdiagnozowanym rodzajem tego zaburzenia. Jeśli chodzi o mutyzm wtórny, równolegle może występować również autystyczne wycofanie czy mowa może być zatracona w sposób stopniowy. 

Mutyzm wybiórczy u dzieci- przyczyny mutyzmu wybiórczego

Jeśli chodzi o etiologię mutyzmu wybiórczego, wymienić możemy kilka istotnych czynników, które możemy zakwalifikować jako przyczyny mutyzmu wybiórczego. Szeroką gamę przyczyn mutyzmu wybiórczego możemy rozpocząć od: 

• zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, 
• zaburzeń w fizjologii narządów mowy, 
• czynników psychologicznych, czynników lingwistycznychczynników sytuacyjnych, jak chwilowa złość czy lęk. 
   

Podstawową przyczyną rozwoju mutyzmu wybiórczego jest utrwalanie zachowania, jakim jest milczenie dziecka. Wybiórczy brak mowy ma miejsce w sytuacji, gdy dziecko unika stresujących sytuacji z obawy przed uczuciem lęku, przez co właśnie ten stan lęku u siebie utrwala. W przypadku mutyzmu wybiórczego będzie to unikanie mówienia w sytuacjach społecznych czy w  miejscach oraz w obecności osób, gdzie uruchamia się blokada mowy. Unikanie możliwości mówienia w tych konkretnych sytuacjach przynosi jedynie chwilową ulgę, jednakże w dłuższej perspektywie utrwala to zaburzenie. 

Kolejną z ważniejszych przyczyn mutyzmu będą problemy komunikacyjne w domu rodzinnym dziecka. Tutaj wymienić można utrwalanie w dziecku takich zachowań jak zakaz rozmawiania z obcymi, zakaz mówienia o konkretnych sprawach czy zakaz wyjawienia sekretów rodzinnych. Mutyzm ma podłoże również w relacjach z rodzicami,  gdzie rodzice stosują względem dziecka zwyczaj karanie w formie milczenia czy odrzucenia go w sytuacji, gdy powiedziało coś niewłaściwego. 
 

Mutyzm  dziecięcy ma podłoże również w obszarze biologii i neurofizjologii mózgu. Wśród przyczyn neurobiologicznych wymienić można niewygaszony odruch Moro. Wszystkie noworodki posiadają tzw. odruch Moro, który jest naturalną reakcją dziecka na nagłą zmianę pozycji, która polega na gwałtownym odrzuceniu rączek w bok i przyciągnięciu z powrotem do siebie. Brak wyciszenia tego odruchu może powodować u dziecka nadwrażliwość na dźwięk czy dotyk oraz zaburzenia równowagi, co przekłada się na wycofanie się możliwości komunikacji werbalnej.

Inną przyczyną neurobiologiczną uznawaną za powód powstawania mutyzmu wybiórczego są cechy temperamentu takie jak:  

• neurotyczność, 
• wysoka podatność na zranienia, 
• wrażliwość emocjonalna, 
• czujność w unikaniu wszelkich urazów psychicznych.
  
   

Ostatecznie do czynników ryzyka rozwoju mutyzmu wybiórczego zaliczyć możemy więc:
 

• predyspozycje biologiczne,predyspozycje wywołujące,
• predyspozycję podtrzymujące. 

Do predyspozycji biologicznych możemy zaliczyć przede wszystkim:  
 

• występowanie już mutyzmu wybiórczego w rodzinie, 
• zaburzenia i choroby psychiczne u członków rodziny,
• wrodzoną nieśmiałość. ​
  
   

W predyspozycjach wywołujących wymienimy na pewno wszystkie stresujące sytuacje w życiu dziecka, które przyczyniły się do powstania silnego lęku np.: 
 

• separacja rodziców, 
• utrata bliskiej osoby, 
• przeprowadzka, poczucie odrzucenia w sytuacjach społecznych,
• nawet pójście do przedszkola.  

Natomiast ostatnia grupa predyspozycji podtrzymujących obejmuje takie czynniki jak: 
 

• źle dobrany proces terapeutyczny czy brak zrozumienia tego zaburzenia, co powoduje takie zachowania jak zmuszanie do mówienia, 
• karanie za brak mówienia, czy unikanie mówienia w  sytuacjach społecznych, które wymagają komunikowania się, zbyt późna diagnoza mutyzmu wybiórczego. 

Mutyzm wybiórczy - objawy mutyzmu wybiórczego

U dzieci, u których zdiagnozowano mutyzm wybiórczy, wymienia się najczęściej takie podstawowe objawy jak: 
 

• konsekwencja w niemówieniu przez dziecko w konkretnych sytuacjach,
• brak komunikacji powoduje problemy w szkole oraz w relacjach z rówieśnikami,
• czas pojawiania się epizodów mutyzmu nie może być krótszy niż miesiąc. 

Aby podejrzewać mutyzm wybiórczy, niemówienie u dziecka nie może również być traktowane jako objaw w przebiegu takich zaburzeń jak:

• zaburzenia ze spektrum autyzmu, schizofrenia,
• zaburzenia rozwojowe i zaburzenia mowy,
• zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży. 

Kryteria znajdujące się w klasyfikacji DSM-V oraz ICD-10 jasno wskazują, że dziecko z mutyzmem wybiórczym:  
 

• posiada opanowaną umiejętność mówienia, jednak w określonych sytuacjach z tej umiejętności nie korzysta,
• dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, najczęściej w sytuacjach powodujących u niego dyskomfort psychiczny,
• dziecko z mutyzmem odczuwa również lęk konkretnie przed byciem słyszanym i widzianym; 
• sam spontanicznie nie inicjuje rozmowy i nie odpowiada na pytanie w określonych sytuacjach, natomiast w bezpiecznym otoczeniu takim jak dom mówi i komunikuje się z innymi bez problemu.  

Obserwując objawy mutyzmu selektywnego, stwierdzić można również u dziecka takie symptomu mutyzmu jak: 
 

• ogólna lękliwość dziecka,
• widoczne wzmożone napięcie mięśniowe,
• sztywne ruchy, nieporadność,
• bierność w kontakcie,
• trudności w wyrażaniu i ekspresji emocji,
• napięcie emocjonalne,
• brak swobodnego zachowania się np. w zabawie,
• unikanie kontaktu wzrokowego,
• skąpa mimika twarzy: tiki nerwowe, przygryzanie wargi,częste wkładanie rąk do ust,nadwrażliwość na dźwięk czy bodźce słuchowe,
• brak reakcji na wydane polecenie od osoby dla dziecka obcej,
• trudności z jedzeniem posiłków, szczególnie w miejscach nowych i obcych. 

Dodatkowo również zdiagnozowano mutyzm wybiórczy u niektórych dzieci, które wykazują objawy takie jak: 
 

• przejawianie perfekcjonizmu,
• obawa przed byciem nieidealnym,
• sztywność w zachowaniu, zachowania schematyczne,
• niechęć wobec nowych rzeczy, miejsc czy ludzi,lęk w obliczu niezapowiedzianych zmian. 

Moja córka również "choruje" na mutyzm wybiórczy. Przez cały okres przedszkola nie odezwała się do pań, ani nie odpowiadała na polecenia. Z rówieśnikami rozmawiała normalnie w ogóle jest odważna w grupie itp. Chodzimy do psychologa na terapię, a dodatkowo pani poleciła nam bajki terapeutyczne.

Mutyzm wybiórczy - diagnoza i leczenie mutyzmu

Diagnoza mutyzmu jest często szczególnie trudna dla rodziny. W pierwszej kolejności rodzice nie wiedzą, jak postępować oraz jak rozpocząć terapię i do kogo udać się po pomoc. W drugiej kolejności dochodzą do tego kwestie formalne. W naszym prawie bowiem jest jasno zdefiniowane, że dziecko z zaburzeniem, jakim jest mutyzm wybiórczy, może otrzymać specjalne orzeczenie o niepełnosprawności, a nawet orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.  Jeśli zdiagnozowano mutyzm wybiórczy, terapia rozpoczęta odpowiednio wcześnie daje pełne szanse na wyleczenie tego zaburzenia, należy o tym pamiętać i nie zwlekać z pójściem do specjalisty jakim jest psycholog dzieci i młodzieży, czy również psycholog dla dzieci online. 

Konieczny jest tutaj wykwalifikowany i świadomy psycholog dzieci i młodzieży, który zdiagnozuje mutyzm wybiórczy. Terapia dziecka obejmie również obowiązkowo współpracę z najbliższym otoczeniem dziecka - rodzicami, z  przedszkolem czy szkołą. Kompleksowa pomoc i odpowiedniego podejście do dziecka są kluczowe, aby zapobiec dalszemu utrwalaniu się “niemówienia” w mutyzmie wybiórczym.  Jednak w praktyce często, odpowiednie leczenie mutyzmu wymaga specjalistycznej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Bardzo ważny jest tutaj również szczegółowy wywiad z rodzicami i opiekunami w przedszkolu, który pozwala dokładnie zbadać sytuację i miejsca, w których dziecko odmawia komunikacji i mówienia.

Mutyzm wybiórczy - terapia dzieci i młodzieży

W kwestii terapii mutyzmu wybiórczego często najbardziej kluczowy jest sam czas, ponieważ im wcześniej zostaną podjęte kroki i wdrożone zostaną odpowiednie środki, tym lepiej dla dziecka i całego procesu terapii. Czas odgrywa tutaj istotną rolę w kwestii zwiększenia szans na wyleczenie dziecka z mutyzmu wybiórczego. Praca z dziećmi dotkniętymi mutyzmem wybiórczym wymaga jednak dużo cierpliwości ze strony samego terapeuty, ale również najbliższego otoczenia.  

Problem blokady mowy pojawia się, szczególnie gdy maluch odwiedza np. dziadków czy innych członków rodziny, szalenie ważne jest, aby również oni wykazywali odpowiednie podejście do dziecka. Mamy tutaj na myśli przede wszystkim brak nachalnego zmuszania do mówienia, krzyczenie na dziecko, kiedy nie odpowiada czy wyśmiewanie lub inne metody komentowania braku mowy i zachowania dziecka.    

Zaburzenia psychiczne u dzieci leczenie 

Aby pomóc dziecku z mutyzmem, najbliższe otoczenie powinno  wiedzieć, kiedy dziecko najłatwiej zniechęca się do mówienia, jak zachęcić je do komunikacji oraz jak wspierać w dziecku pewność siebie.  Jeśli chodzi o zaburzenia psychiczne u dzieci, leczenie  powinno oprócz terapii w gabinecie obejmować również te codzienne i naturalne sytuacje.  Obecnie najczęściej stosowaną metodą w terapii mutyzmu wybiórczego jest sliding in, czyli innymi słowy ćwiczenia dla dzieci z mutyzmem, które polegają na technice małych kroków -opierają się na podejściu behawioralnym. 

W terapii mutyzmu wybiórczego sliding in wymienia się trzy techniki behawioralne, które pomagają powoli aktywować mowę i pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym.  
 

Ćwiczenia dla dzieci z mutyzmem opierają się na technikach takich jak:

• wygaszanie,
• modelowanie,
• desensytyzacja. 

Zaburzenia psychiczne u dzieci – leczenie rozumiane jest jako terapia dziecka z mutyzmem, która  najczęściej prowadzona jest przez psychologa, jednak często w przypadku tego zaburzenia należy rozszerzyć oddziaływanie terapeutyczne. W przypadku mutyzmu pomocny może być również dobry psycholog dziecięcy online, który zajmuje się m.in. takimi obszarami jak terapia dzieci i młodzieży. Psycholog dzieci, który zajmuje się przypadkiem mutyzmu wybiórczego ma przede wszystkim doświadczenie z tym zaburzeniem, przez co terapia dzieci i młodzieży z mutyzmem wybiórczym może przebiegać efektywniej. 

 

Jeśli więc blokada mowy występuje w przedszkolu, bardzo ważne jest również, aby terapia dzieci i młodzieży obejmowała zaangażowanie tamtejszych pedagogów. Dobry psycholog dzieci oprócz prowadzenia terapii dziecka, powinien też w odpowiedni sposób prowadzić psychoedukację rodziców dziecka z mutyzmem. 

Mutyzm wybiórczy - leczenie farmakologiczne

Istnieją niekiedy przypadki, gdy mutyzm wybiórczy nieleczony przechodzi w mutyzm totalny i same działania terapeutyczne nie przynoszą efektów. Wtedy, aby wyleczyć mutyzm wybiórczy, leczenie farmakologiczne może okazać się jedynym ratunkiem. U pacjentów, u których zdiagnozowano mutyzm wybiórczy stosuje się leki z grupy SSRI, które działają przeciwlękowo i pozwalają zniwelować objawy fobii społecznej, agorafobii czy lęku napadowego. Natomiast w dalszym ciągu to terapia wydaje się jednak kluczowa w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych i może być efektywnie połączona z leczeniem farmakologicznym.  

 

Test na mutyzm 

Jeśli chodzi o diagnozę mutyzmu test na mutyzm, który dawałby rzetelne wyniki występowania tego zaburzenia, nie został jeszcze opracowany. Diagnoza mutyzmu opiera się na kryteriach tego zaburzenia i metodach obserwacyjnych.  

Mutyzm wybiórczy u dzieci w statystykach

Mutyzm wybiórczy diagnozuje się już na etapie wczesnego dzieciństwa. Objawy mutyzmu wybiórczego mogą występować już między 2 a 4 rokiem życia, kiedy u dziecka następuje pierwszy etap rozwoju mowy. Jednakże najczęściej formalnie mutyzm wybiórczy u dzieci diagnozuje się w wieku 6-9 lat. Ma najprawdopodobniej na to wpływ fakt, że okres ten przypada na początek nauki w szkole, gdzie mutyzm wybiórczy należy już rozpatrywać jako problem przeszkadzający w edukacji i nawiązywaniu relacji z otoczeniem. 

Mutyzm wybiórczy - terapia, która została rozpoczęta odpowiednio wcześnie, przyczynia się do wyleczenia ponad ⅔  przypadków tego zaburzenia. Jednakże najważniejszy jest tutaj dobry psycholog oraz odpowiednio dostosowana do dziecka terapia. Mutyzm dziecięcy trzy razy częściej dotyka dziewczynki niż chłopców. Mutyzm wybiórczy u dorosłych jest często następstwem niewyleczonego mutyzmu w dzieciństwie i może dotykać zarówno kobiety, jak i mężczyzn.  Mutyzm wybiórczy u dorosłych traktowany jest często jako objaw „dziwactwa”, a osoba z mutyzmem w dorosłości uchodzi za odmieńca.    

MyWay to miejsce pomocy dla każdej osoby, która boryka się z problemami natury psychicznej. Psycholog online pomaga w wielu schorzeniach. Dostępne są następne rodzaje terapii:

• terapia ericksonowska,
• terapia systemowa,
• terapia EMDR,
• terapia poznawczo-behawioralna.

Udostępniamy także testy psychologiczne online.    

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Bawolska, A., Dziecko z mutyzmem wybiórczym - charakterystyka zjawiska oraz sposoby przeciwdziałania trudnościom,

Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej Nr 33/2019. 

Bystrzanowska, M., TERAPIA LOGOPEDYCZNA DZIECKA Z MUTYZMEM WYBIÓRCZYM. GŁOS – JĘZYK – KOMUNIKACJA TOM 5,2018.

Namysłowska, I.,  Psychiatria dzieci i młodzieży, PZWL, Warszawa, 2004.