Zaburzenia więzi

Zaburzenia więzi - charakterystyka

Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży nazywane też jako reaktywne zaburzenia przywiązania -  jest to grupa nieprawidłowości w obszarze relacji objawiająca się problemami z zawieraniem i utrzymywaniem interakcji społecznych, która dotyczy głównie niemowlęta oraz dzieci.  Mówiąc o RAD - zaburzenia więzi (z ang.  Reactive Attachment Disorder) należy wspomnieć o teorii przywiązania, która jest fundamentem rozwoju psychiczno-emocjonalnego każdego dziecka. Teoria ta mówi, że prawidłowy rozwój przywiązania u dziecka jest wynikiem stabilnej obecności rodzica, byciem wrażliwym na potrzeby i reakcję dziecka oraz umiejętność odzwierciedlania jego emocji.

 

Zaburzenia więzi - rodzaje i objawy

Zaburzenia więzi w ICD-10  rozróżniane są na:

• reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie,

• zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie,

Reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie mogą objawiać się już w okresie niemowlęctwa i najczęściej zaburzenia więzi te dotyczą relacji matka-dziecko. 

Reaktywne zaburzenia więzi spowodowane są niedostateczną i niewłaściwą opieką nad dzieckiem. Dotyczą tych maluchów, które doświadczyły zaniedbania zarówno emocjonalnego, jak i fizycznego lub były nawet maltretowane. Jednak mogą pojawiać się również w wyniku lęku separacyjnego, jako zespół zaburzenia więzi zarówno u dziecka jak i u matki. Proces tworzenia się podstawowej więzi między rodzicem, a dzieckiem jest niezwykle ważny i wpływa na jakość jego normalnego i prawidłowego rozwoju psychiczno-emocjonalnego. Reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie  charakteryzują się zespołem nieprzystosowawczych zachowań i występują najczęściej już przed 5 rokiem życia.

 

Widoczne są również zmiany zachowania zwłaszcza podczas rozstań czy pożegnań z rodzicem - dziecko reaguje ambiwalentnie, wykazując sprzeczne reakcje. Może uciekać wzrokiem czy reagować lękiem. Próby pocieszenia dziecka, nie są w stanie zmienić jego samopoczucia czy zachowania. Zaburzeniom przywiązania objawiającym się głównie w przestrzeni psychicznej, emocjonalnej i społecznej towarzyszą czasami kłopoty z zahamowaniem rozwoju fizycznego.

Zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie charakteryzują się trwałym wzorcem nieprzystosowawczego funkcjonowania w otoczeniu społecznym, który również rozpoznawalny jest już przed 5 rokiem życia. Dziecko wykazuje selektywność więzi, czyli w przypadku utraty kontaktu z opiekunem lub rozstania z nim ma tendencję do “przywierania” do innych osób. W sytuacji stresowej poszukuje wsparcia i pocieszenia w otoczeniu, bez względu na osobę, która mogłaby go udzielić. Przywiera więc do każdej osoby, która tylko w jakikolwiek sposób mogłaby ukoić jego negatywne emocje i zapewnić uczucie choćby chwilowego komfortu. Może wykazywać również problemy w kontaktach z rówieśnikami.

Zaburzenia więzi - przyczyny

Wśród przyczyn powstawania zaburzenia więzi wyklucza się współwystępowanie innych towarzyszących nieprawidłowości takich jak problemy w funkcjonowaniu poznawczym czy niezdolność do komunikacji.  Specjaliści zajmujący się tym zagadnieniem tłumaczą zaburzenia więzi jako efekt wczesnodziecięcego krzywdzenia dziecka.  Pojęcie krzywdzenia tu, nie odnosi się jedynie do przemocy fizycznej, ale również do doświadczania przemocy na poziomie psychicznym, z czego często rodzice nawet nie zdają sobie sprawy. Najczęściej jednak powodem jest niedostateczna opieka, niedostosowanie wsparcia emocjonalnego, zaniedbanie ze strony rodziców czy brak poczucia bezpieczeństwa. 

 Wśród źródeł i powodów powstawania zaburzenia więzi u dzieci wymienia się:

• fizyczne karanie dziecka za przewinienia (klapsy, szarpanie, popychanie, bicie, itp.),

• maltretowanie dziecka,

• surowe kary jak np. zamykanie dziecka w ciemnym pomieszczeniu, odmawianie posiłków,

• zaniedbywanie podstawowych potrzeb fizycznych dziecka,

• zaniedbywanie emocjonalnych potrzeb dziecka (przytulanie, bliskość, czułość),

• karanie milczeniem i obojętnością,

• wyładowywanie swoich emocji na dziecku np. złości czy gniewu,

• nadmierne krzyczenie na dziecko,

• zostawianie dziecka samego bez opieki, 

• niereagowanie na emocje dziecka np. brak przytulenia gdy dziecko się boi lub płacze, gdy coś go boli,

• wykorzystywanie seksualne.

Szczególnie ważne są pierwsze 3 lata życia dziecka, ponieważ wtedy występuje najintensywniejszy rozwój różnych obszarów jego psychiki. W tym czasie u dziecka kształtuje się również poczucie bezpieczeństwa i sposób postrzegania świata właśnie na podstawie więzi jaką ma on ze swoimi rodzicami. Zaspokajanie potrzeb dziecka i odpowiadanie na nie jest swoistym komunikatem dla dziecka: “Jesteś bezpieczny, kochany, ważny - świat jest dobrym, bezpiecznym miejscem”.
 

Zaburzenia przywiązania u dzieci z FAS są najczęściej wynikiem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego przez nadużywanie alkoholu matki będącej w ciąży. Wiąże się jednak również z faktem, że dzieci z FAS wychowywane są w rodzinach dysfunkcyjnych, gdzie rodzice często zaniedbują dziecko.

Zaburzenia przywiązania u dzieci objawiają się po części podobnie jak zaburzenia emocjonalne, ponieważ na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z regulacją podstawowych emocji.

Reaktywne zaburzenia przywiązania - objawy:

• reagowanie lękiem, a nawet paniką czy histerią w przypadku rozstania z rodzicem,

• lęk i płacz w momencie, gdy rodzic wychodzi nawet do drugiego pokoju,

• nadmierna czujność dziecka czy w jego otoczeniu znajduje się jeden z rodziców,

• kłopoty z adaptacją w przedszkolu czy szkole spowodowane utratą kontaktu z rodzicem,

• brak możliwości uspokojenia się,

• unikanie kontaktu z rodzicem po jego powrocie, w tym unikanie kontaktu wzrokowego,

• sprzeczne reakcję na powrót opiekuna - reagowanie płaczem i strachem, 

• przewlekły smutek dziecka,

• wycofanie, 

• niechęć do nawiązywania interakcji z rówieśnikami,

• chorobliwa nieśmiałość,

• czujność na otoczenie i wyczekiwanie z obawą reakcji innych osób,

• zbyt zażyłe lub zbyt płytkie relacje z osobami z otoczenia,

• unikanie czułości i serdeczności,

• wybuchy złości, w tym agresji,

• nieumiejętność kontrolowania swoich impulsów.

Wyżej wymienione objawy są charakterystyczne dla zaburzenia przywiązania u dzieci, jednak przekładają się one na objawy bardziej złożone takie jak:

• trudności w nauce,

• problemy z relacjami w grupie rówieśników,

• dolegliwości psychosomatyczne,

• zaburzenia lękowe,

• zahamowanie rozwoju fizycznego.

Zaburzenia więzi u dorosłych są konsekwencją zaburzenia przywiązania w dzieciństwie. Mogą objawiać się jako:

• trudności w relacjach,

• nieufność,

• kłopoty w przyjaźniach i związkach miłosnych,

• zaburzenia osobowości,

• zaburzenia lękowe,

• fobie społeczne,

• wycofanie,

• kłopoty z wchodzeniem w relacje,

• osamotnienie.

    " Natalka gdy miała 2 tygodnie zdiagnozowano u niej zapalenie splotu barkowego, potem była operacja, kilka miesięcy w szpitalu. Z racji pandemii w szpitalu byłam z nią tylko ja, oprócz pielęgniarek i lekarzy tylko ja ją nosiłam na rękach przytulałam, karmiłam i przewijałam. Nie mam pojęcia czy to stało się główną przyczyną, ale w miarę jak mała rosła okazywało się że jestem jedyną osobą, z którą może zostać pod opieką. Nie chciała być noszona przez tate, babcie czy ciocie. Potem było już tylko gorzej bo każde moje zniknięcie z jej oczu kończyło się histerią. Okropnie przeżyła pójście do żłobka, obecnie ma 2 latka i ciągle woła tylko mama i mama, gdy muszę ją zostawić pod opieką kogoś innego wpada w lęk i płacz i nie potrafi się uspokoić dopóki nie wróce."

Kasia, forum dla rodziców

Zaburzenia więzi - leczenie i psychoterapia

W przypadku zdiagnozowania u dziecka zaburzenia przywiązania warto sprawdzić jak funkcjonuje cały jego system rodzinny.  Kluczowe w przypadku terapii zaburzenia przywiązania u dziecka jest otaczanie go miłością i serdecznością, zwłaszcza jeśli dziecko wykazuje lękowo-ambiwalentny styl przywiązania. Terapia dzieci z zaburzeniami przywiązania, powinna charakteryzować się bezpośrednim doświadczaniem, gdzie u dziecka kłopoty z zaufaniem i bliskością w relacji leczone są poprzez doświadczanie konkretnych doznań. Tradycyjna terapia może się nie sprawdzić ponieważ najczęściej cechują się one z zawieraniem więzi, a dzieci zaburzeniem RAD nie są do tego zdolne. 

Zdiagnozowanie RAD zaburzenia przywiązania wiążę się najczęściej z wizytą dziecka u psychologa dziecięcego, który pomoże mu poprzez terapię pracować nad nowymi jakościami budowania bezpiecznych relacji. Jeśli rodzice dziecka z zaburzeniem przywiązania są odpowiednio wyedukowani przez psychologa do którego uczęszcza dziecko i zapewniają mu wsparcie oraz opiekuńcze środowisko objawy RAD mogą całkowicie ustąpić. Dlatego też kluczowym elementem jest psychoedukacja na temat powstawania zaburzeń przywiązania u dzieci, która pozwoli rodzicom wykluczyć ryzykowne zachowania oraz bardziej troszczyć się o zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dziecka. Dbanie o lepsze dostrojenie się do potrzeb dziecka i ewentualne wyłapywanie niepokojących sygnałów pozwolą na wyeliminowanie ryzyka powstawania zaburzenia więzi u dziecka.  

 

W skrajnych przypadkach konieczne jest zabranie dziecka z domu rodzinnego i umieszczenie go w domu dziecka czy rodzinie zastępczej, jednak dopiero w momencie, gdy dziecko doświadcza rażących zaniedbań. Tutaj dobrym rozwiązaniem byłoby, aby opiekun posiadał umiejętności i umiał pomóc dziecku już na poziomie zwykłego, codziennego funkcjonowania.  Jeśli chodzi o zaburzenia przywiązania to jest taka książka warta przeczytania “Zaburzenia przywiązania dzieci i młodzieży” autorstwa Chris Taylora. To świetny poradnik nie tylko dla pedagogów czy terapeutów, ale również idealna pozycja dla rodziców i opiekunów dzieci z zaburzeniem przywiązania. 
 

Zaburzenia więzi w statystykach

Reaktywne zaburzenia przywiązania są stosunkowo niewielką grupą zaburzeń i stanowią dosyć młode zagadnienie, dlatego też epidemiologia zaburzenia więzi nie jest dokładna. Wiadomo jednak, że pojawia się niezależnie od płci - zarówno u dziewczynek jak i u chłopców.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Namysłowska, I., Psychiatria  dzieci i młodzieży, Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2012.

Taylor, C., Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży, GWP, Sopot, 2020