Ortoreksja

Czym charakteryzuje się ortoreksja?

Czym jest ortoreksja? Jest to stosunkowo nowa jednostka chorobowa, której definicja koncentruje się na obsesyjnej dbałości o „zdrowe” odżywianie. W 1997 roku Steve Bratman, amerykański lekarz, zdefiniował przypadek ortoreksji jako patologiczną koncentrację na jakości spożywanych produktów, którą sam wcześniej doświadczył. Na początku wprowadził surowe zasady żywienia, starając się trzymać wyłącznie diety ekologicznej, prowadząc własną farmę, jednak z czasem zauważył, że tak restrykcyjne podejście wpływa negatywnie na jego życie osobiste i zdrowie psychiczne. Na podstawie swoich obserwacji oraz objawów, które zaobserwował u pacjentów, opracował pojęcie orthorexia nervosa, w której głównym objawem jest nieustanne dążenie do idealnej jakości żywności kosztem zdrowia psychicznego oraz funkcjonowania społecznego.

Czym jest ortoreksja? Chociaż wiąże się z kontrolą żywienia, nie jest skupiona na ograniczeniu ilości spożywanych kalorii, lecz nastawiona jest na spożywanie pokarmów tylko doskonałej jakości. Osoby zmagające się z ortoreksją obsesyjnie dbają o źródło pochodzenia, sposób przetworzenia, składniki oraz przechowywanie produktów, a ich codzienne życie staje się podporządkowane tym wymogom. Pacjenci są skłonni poświęcać godziny na analizowanie składu produktów, planowanie posiłków z wyprzedzeniem oraz eliminowanie tych pokarmów, które mogą wydawać się niezdrowe. Często te działania przejawiają się poprzez cztery fazy: od uporczywego myślenia o jadłospisie na kolejne dni, poprzez drobiazgowe wyszukiwanie „czystych” produktów, aż po surową ocenę przygotowanych posiłków oraz poczucie satysfakcji lub winy w zależności od efektów diety.

Obsesja na punkcie zdrowego żywienia stwarza ryzyko niedoborów pokarmowych i może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Długotrwałe niedobory mogą skutkować m.in. osłabieniem układu odpornościowego, problemami hormonalnymi oraz poważnymi zaburzeniami metabolicznymi.

Mimo że obsesja na punkcie zdrowego odżywiania może początkowo przypominać świadomą troskę o organizm, różni się od zdrowych nawyków: u osób z ortoreksją ta obsesja przekracza racjonalne granice i wywołuje poczucie przymusu oraz utraty kontroli nad zachowaniem. Podobnie jak inne zaburzenia odżywiania, jak anoreksja czy bulimia, ortoreksja ma głębokie podłoże psychiczne i wymaga specjalistycznej interwencji.

Ortoreksja przyczyny

przyczyny ortoreksji Obsesja na punkcie zdrowego żywienia, choć pozornie związana jest z dbaniem o zdrowe jedzenie, coraz częściej prowadzi do znacznie poważniejszych konsekwencji zdrowotnych. Zdefiniowana przez lekarza Steve’a Bratmana, który sam zmagał się z tym problemem, ujawnia swoje niebezpiecznie oblicze jako obsesja spożywanie pokarmów wyłącznie, takich, które są uznawane za zdrowe. Bratman, doświadczając licznych alergii, od dziecka stosował restrykcyjne zasady dietetyczne, co z czasem przekształciło się w chorobliwą koncentrację na komponowaniu idealnego menu. Obsesyjna kontrola diety, znana jako ortoreksja, odzwierciedla skomplikowaną dynamikę między chęcią dbania o zdrowie, a narastającym lękiem przed spożyciem czegokolwiek, co mogłoby naruszyć rygorystyczne standardy.

Z perspektywy psychologicznej ortoreksja a anoreksja różnią się obiektami skupienia. Osoby z anoreksją obsesyjnie kontrolują ilość spożywanych kalorii, dążąc do ekstremalnej szczupłości, podczas gdy ortorektycy kontrolują jakość produktów, wykluczając wszystko, co nie spełnia ich surowych zasad.

Perfekcjonizm odgrywa w tym procesie kluczową rolę — to właśnie pragnienie życia zgodnego z nierealistycznymi standardami czystości i idealnego zdrowia sprawia, że osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania angażują się w sztywne zachowania żywieniowe. Przekonanie, że spożywanie zdrowej żywności jest jedyną drogą do satysfakcjonującego życia, może także wpływać na inne obszary ich funkcjonowania, prowadząc do izolacji społecznej i poważnych problemów zdrowotnych.

Przyczyny ortoreksji to także współczesny kult ciała propagowany przez media społecznościowe. Zdjęcia idealnych sylwetek i promowanie restrykcyjnych diet wpływają na rozwój nierealnych oczekiwań wobec wyglądu, przyczyniając się do wzrostu niezdrowych zachowań żywieniowych. Przekazy te szczególnie oddziałują na osoby o osobowości skłonnej do kontroli i charakteryzujących się nadmiernym perfekcjonizmem. W efekcie dążenie do osiągnięcia tego, co wydaje się zdrowym i nieskazitelnym stylem życia, staje się pułapką — życie podporządkowane rygorystycznym zasadom dietetycznym daje poczucie autonomii, ale jednocześnie tworzy nowe ograniczenia.

Lęk przed odejściem od idealnego obrazu siebie oraz uzależnienie od kontroli nad dietą przekształcają się w obsesję, która ogranicza możliwość dokonywania swobodnych wyborów i wypełnia codzienność restrykcjami. Ironią ortoreksji jest to, że potrzeba kontroli nad dietą i lęk przed „nieczystym” jedzeniem zamiast budować zdrowie, prowadzą do wyniszczenia psychicznego i fizycznego.

Ortoreksja objawy

objawy ortoreksji Ortoreksja to zaburzenie, które choć wywodzi się z chęci prowadzenia zdrowego trybu życia, potrafi stopniowo przerodzić się w prawdziwą obsesję na punkcie jedzenia. Osoby dotknięte ortoreksją często zaczynają swoją drogę od eliminacji niektórych produktów, co początkowo ma na celu poprawę zdrowia i samopoczucia. Na początku pozbywają się popularnych „grzesznych” produktów, takich jak fast foody, słodycze czy przetworzone tłuszcze.

Jednak stopniowo spożywanie zdrowych produktów staje się nadrzędnym celem, a lista „zakazanych” pokarmów nieustannie się wydłuża, co prowadzi do szukania nowych, „bezpieczniejszych” źródeł żywności, takich jak sklepy ze zdrową żywnością czy własnoręcznie uprawiane produkty w przydomowym ogródku.

W ortoreksji kontrola nad jedzeniem staje się centralnym punktem życia. Jakość spożywanych produktów zaczyna być ważniejsza niż smak, a jedynym słusznym wyborem staje się dieta ekologiczna. Produkty ekologiczne, których spożywanie daje gwarancję „czystości” dla organizmu. Z czasem lista akceptowanych składników staje się coraz krótsza, a osoby z ortoreksją redukują dietę jedynie do 5-6 „nieszkodliwych” produktów, co często prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Osoby dotknięte ortoreksją wkładają niezwykłą dbałość w przygotowywanie swoich posiłków, tworząc z gotowania niemal rytuał. Każdy składnik posiłku musi być idealny – pozbawiony jakichkolwiek dodatków, sztucznych barwników, substancji modyfikowanych czy produktów smażonych. Zdrowa dieta staje się swoistą filozofią życia, gdzie każdy posiłek ma swój określony czas i miejsce, a nawet najmniejsze odstępstwo od wyznaczonego grafiku jedzenia wywołuje u chorego poczucie winy i niepokój.

Objawy ortoreksji są głęboko osadzone w kontekście zaburzeń odżywiania, ponieważ tak jak inne zaburzenia, tak anoreksja czy bulimia prowadzi do izolacji społecznej. Osoby chore unikają restauracji, wyjść towarzyskich, wycieczek czy wakacji, w obawie przed koniecznością zjedzenia „niewłaściwego” posiłku. Jeśli już decydują się na wyjście, najczęściej zabierają ze sobą swój własny, starannie przygotowany prowiant. Zdrowy styl odżywiania przekształca się w rygorystyczny i restrykcyjny zestaw zasad, który całkowicie podporządkowuje sobie życie chorego.

W najbardziej skrajnych przypadkach, osoby dotknięte ortoreksją mogą dojść do wniosku, że jedyną „bezpieczną” formą odżywiania jest picie wyłącznie specjalnie filtrowanej i selekcjonowanej wody. Osoby z ortoreksją skupiają się na spożywaniu zdrowych produktów, by osiągnąć nieskazitelnie zdrowie.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Konsekwencje ortoreksji

Ortoreksja to zaburzenie, które pod pozorem zdrowego odżywiania niesie za sobą szereg poważnych konsekwencji zdrowotnych. Podobnie jak inne zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja, także i tutaj rygorystyczne podejście do diety daje takie skutki ortoreksji, jak niedobór składników odżywczych oraz niedożywienie. Niedobory witamin i minerałów szczególnie wapnia, cynku, żelaza i fosforu, prowadzą do osłabienia kości (osteoporoza), anemii, a nawet zaburzeń w funkcjonowaniu narządów wewnętrznych.

Osoby cierpiące na ortoreksję często doświadczają zawrotów głowy, osłabienia, bólu brzucha, problemów z pamięcią i koncentracją, a u kobiet może dochodzić do zaniku miesiączki. Zaburzenia lękowe wiążą się też z ortoreksją, co jeszcze bardziej pogłębia wyobcowanie i izolację społeczną.

W skrajnych przypadkach chory całkowicie odcina się od bliskich, którzy nie akceptują jego rygorystycznych zachowań żywieniowych. Paradoksalnie, zasady zdrowego odżywiania, które stosują ortorektycy narażają ich zdrowie na uszczerbek i liczne niedobory.

Ortoreksja skutki mogą być zatem poważne: osłabienie odporności, niedokrwistość, a nawet uszkodzenia organów wewnętrznych. Chociaż celem ortorektyków jest osiągnięcie idealnego zdrowia, ich restrykcyjne podejście do zdrowego odżywiania prowadzi wprost do jego pogorszenia, co paradoksalnie zmusza ich organizm do walki o podstawowe składniki odżywcze.

Ortoreksja test

Ortoreksja – co to? Ortoreksja to zaburzenie polegające na obsesyjnym dążeniu do idealnie czystego i zdrowego stylu żywienia, gdzie jedzenie traktowane jest jako kluczowy element zdrowia, jednak w sposób zagrażający równowadze psychicznej i fizycznej. Ortoreksja a anoreksja - jakie są różnice? Ortoreksję od anoreksji odróżnia motywacja, ponieważ osoby dotknięte tym zaburzeniem nie dążą do redukcji masy ciała, ale koncentrują się na restrykcyjnej selekcji „zdrowej” żywności, eliminując produkty postrzegane jako nieczyste.

Kwestionariusz ORTO-15 w diagnostyce ortoreksji, jest bardzo istotny i uchodzi za najdokładniejsze narzędzie wykrywania ryzyka tego zaburzenia. Ortoreksja test składa się z 15 pytań, na które odpowiada się w 4-stopniowej skali: „zawsze”, „często”, „rzadko” lub „nigdy”. Odpowiedzi ukierunkowane na obsesję zdrowego jedzenia przynoszą niskie wyniki, co sygnalizuje ryzyko ortoreksji. Wynik poniżej 40 punktów sugeruje rozwinięcie zaburzenia. Wcześniejszy Bratman Test for Orthorexia (BOT) jest rzadziej stosowany, głównie ze względu na mniejszą precyzję i krótszą, dwustopniową skalę odpowiedzi. W kontekście zdrowie a zaburzenia odżywiania, kwestionariusz ORTO-15 pomaga identyfikować zagrożenia wynikające z nadmiernego nacisku na „zdrowy styl odżywiania”.

Leczenie ortoreksji

leczenie ortoreksji Ortoreksja leczenie wymaga wielopłaszczyznowego podejścia, którego głównym celem jest przywrócenie zrównoważonego podejścia do zdrowej żywności. W terapii kluczowa jest współpraca interdyscyplinarnego zespołu specjalistów, obejmująca opiekę dietetyka, psychologa, a w niektórych przypadkach również psychiatry. Z pomocą dietetyka klinicznego opracowywana jest racjonalna dieta, która umożliwia wyrównanie niedoborów składników odżywczych oraz przywracanie cennych witamin i minerałów, które osoba z ortoreksją wcześniej eliminowała. Początkowym krokiem jest tutaj ustabilizowanie i wzbogacenie diety, a kolejnym – wypracowanie zdrowych nawyków żywieniowych bez skrajnych restrykcji.

Terapia psychologiczna, zarówno indywidualna, jak i grupowa, odgrywa kluczową rolę w leczeniu ortoreksji, gdyż pomaga zidentyfikować przyczyny , a także zniwelować skutki ortoreksji, które mogą wpływać na życie osoby chorej. W zależności od stopnia zaawansowania zaburzenia, czasami konieczne jest wdrożenie farmakoterapii, która obejmuje leki stabilizujące nastrój oraz preparaty stosowane w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.

Sertralina, fluoksetyna czy paroksetyna, mogą być stosowane wspomagająco, aby pomóc w wyciszeniu obsesyjnych myśli dotyczących żywności. Równie ważne jest zaangażowanie bliskich osoby chorej. Otoczenie stanowi istotne wsparcie, oferując nie tylko pomoc emocjonalną, ale też praktyczne wsparcie przy odbudowie zdrowych nawyków. Długotrwałość procesu leczenia wynika z faktu, że osoby z ortoreksją często wypierają sugestie specjalistów i niechętnie dopuszczają myśl o konieczności zmiany. Bliscy mogą być jednak istotnym wsparciem w chwilach zwątpienia, dostarczając wiedzy na temat prawidłowych zasad żywienia.

Ważnym etapem w leczeniu ortoreksji jest również zrozumienie różnicy między dbaniem o zdrową żywność a przesadną selekcją produktów. O ile na początku dbanie o zdrową dietę jest zwykle niegroźne, może prowadzić do rozwoju ortoreksji w momencie, gdy lista produktów spożywanych przez daną osobę zaczyna się zawężać, eliminując kolejne grupy żywieniowe. Odróżnienie zdrowych nawyków od nadmiernych restrykcji pozwala zapobiegać skutkom ortoreksji, zanim te osiągną zaawansowany stopień, wpływając negatywnie na zdrowie psychiczne i fizyczne jednostki.

Ortoreksja w statystykach

ortoreksja w statystykach Oszacowanie rozpowszechnienia ortoreksji jest wyzwaniem ze względu na brak ustalonych kryteriów diagnostycznych i stosowania różnych narzędzi badawczych. Z tego powodu wyniki badań są bardzo zróżnicowane – w populacji ogólnej rozpowszechnienie ortoreksji może wynosić od 0,5% do 6,9% (Donini i in., 2005). Inne badania sugerują, że zaburzenie to dotyczy około 1,5% wśród osób dorosłych (Korinth, Schiess, Westenhoefer, 2010).

W specyficznych grupach, takich jak studenci, zwłaszcza w obszarach związanych ze zdrowiem i fitnessem, wskaźniki są często wyższe. Na przykład w grupie studentów kierunków medycznych i zdrowotnych rozpowszechnienie ortoreksji może sięgać nawet do 57,6% (Gleaves i in., 2013). Wyniki badań wskazują, że ortoreksja jest bardziej powszechna u kobiet niż u mężczyzn, a także w grupach o wyższym poziomie perfekcjonizmu i przywiązania do jakości spożywanej żywności (Brytek-Matera, 2012). Kobiety są nawet dwukrotnie bardziej narażone na rozwój tego zaburzenia niż mężczyźni (Gramaglia i in., 2017).

Przyczyny ortoreksji mogą być związane z narastającym trendem dążenia do zdrowej żywności i "czystego" jedzenia, które promowane są w mediach społecznościowych. Z jednej strony może to być motywowane chęcią poprawy zdrowia, ale z drugiej – osoby z ortoreksją często odczuwają intensywny stres i napięcie związane z przestrzeganiem sztywnych zasad dietetycznych, co wpływa negatywnie na ich zdrowie psychiczne i społeczne (Koven i Abry, 2015).

Wnioski z tych badań sugerują, że ortoreksja staje się coraz większym problemem, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, gdzie promowanie zdrowej żywności zyskuje na znaczeniu, a granica między zdrowym stylem życia a obsesją na punkcie czystego jedzenia bywa niejasna.

Bibliografia

Łucka, I., Janikowska-Hołoweńko, D., Domarecki, P., Plenikowska-Ślusarz, T., & Domarecka, M. (2019). Ortoreksja-oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?. Psychiatria Polska, 53(2).
Kałędkiewicz, E., & Doboszyńska, A. (2013). Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 7, No. 6, pp. 307-315).
Gortat, M., Samardakiewicz, M., & Perzyński, A. (2021). Ortoreksja–wypaczone podejście do zdrowego odżywiania się. Psychiatria Polska, 55(2), 421-433.