Narcyzm

Charakterystyka narcyzmu - narcystyczne zaburzenie osobowości

Co to jest narcyzm i skąd wywodzi się to słowo obecnie funkcjonujące w psychologii, czy psychiatrii? Pojęcie „narcyzm” ewoluowało przez wieki, a swój początek odnotowało w mitologii greckiej.  Narcyz – syn boga rzeki Kefisos i nimfy, spoglądając w taflę jeziora, zobaczył swoje odbicie i pokochał je ogromną miłością. W psychologii i psychiatrii słowo „narcyzm” zostało wykorzystane po raz pierwszy przez francuskiego psychologa prof. A. Bineta. 

Początkowo narcyzm utożsamiany był w psychologii i seksuologii z zaburzeniem związanym z perwersją seksualną.  W kolejnych latach to właśnie Zygmunt Freud dokonał szczegółowego podziału zaburzenia narcystycznego, zakładając rozróżnienie na różne fazy powiązane z miłością narcystyczną.

Wracając jednak do psychologii narcyzmu, warto wspomnieć, że DSM IV opisuje zaburzenie osobowości narcystycznej jako wzór poczucia wyższości w formie wyobrażenia lub zachowania, umocniony potrzebą podziwu, a także charakteryzujący się brakiem empatii.  Osobowość narcystyczna najczęściej pojawia się we wczesnym wieku dorosłym, a jej obecność przejawia się w różnorodnych kontekstach i sytuacjach życia.  

Narcyzm jako zaburzenie osobowości pojawiło się po raz pierwszy w 1979 roku w International Classification of Diseases (ICD-9) opublikowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Mimo to w ICD 10 opublikowanej w 1992 roku zaburzenie osobowości narcystycznej zostało już zakwalifikowane do „innych określonych zaburzeń osobowości” (F 60.8). Wynika to zapewne z wielu trudności diagnostycznych i wielowymiarowej struktury zaburzeń narcystycznych.

Omawiając zagadnienie narcyzmu, warto wspomnieć o występowaniu dwóch jego obliczy, które przejawiają odmienne cechy narcyzmu, czyli:
 

• narcyzm wrażliwy,
• narcyzm wielkościowy. 

Narcyzm wrażliwy przyjmuje postawę obronną w kontaktach z innymi i charakteryzuje się niską samooceną. Często osoby z narcyzmem wrażliwym odczuwają poczucie lęku przed wchodzeniem w głębsze relacje, bojąc się przy tym konkurencji. Mimo to starają się maskować swoje wewnętrzne obawy, jednocześnie manifestując swoją wyjątkowość i niepowtarzalność. Z dużą obawą i lękiem obserwują reakcję innych ze swojego otoczenia, wielokrotnie ubarwiają swoje wyobrażenia na ten temat. Wystąpienie cech narcyzmu wrażliwego bardzo często skorelowane jest z pojawieniem się zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego takich jak: depresja, lęk społeczny, zespół paranoiczny, lęk uogólniony czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.  

Narcyzm wielkościowy z kolei charakteryzuje się pełnym skupieniem na swojej osobie, co sprawia, że osoby ze skłonnościami narcystycznymi odbierane są przez otoczenie jako osoby aroganckie. Narcyzm wielkościowy jest szczególnie charakterystyczny dla narcystycznych zaburzeń osobowości i szczegółowo zostanie zaprezentowany  w dalszej części publikacji.

Mimo ostrożności klasyfikacji zaburzeń narcystycznych w ICD-10,  nie brakuje w publikacji informacji o schemacie osobowości narcystycznej, który opisuje typowe postawy i zachowania osoby z zaburzeniem narcystycznym. Kluczowe kryteria w diagnozie osobowości narcystycznej zostaną szczegółowo zaprezentowane poniżej.  

Przyczyny osobowości narcystycznej 

 

Z racji tego, że narcyzm jest pojęciem wielowymiarowym, tak samo trudne jest określenie jednoznacznych przyczyn występowania osobowości narcystycznej. Wnioskuje się jednak, że wystąpienie narcyzmu jest efektem połączenia wielu czynników, do których zalicza się: czynniki genetyczne, środowiskowe, rodzinne i wychowawcze.

Omawiając osobowość narcystyczną, warto zwrócić uwagę, że pewnym znakiem naszych czasów wśród populacji są cechy charakterystyczne dla narcyzów. Tylko specjalista w obszarze psychologii i psychiatrii jest w stanie dostrzec zaburzenia wykraczające poza normę i zdiagnozować zaburzenie osobowości. Czasami bowiem to właśnie cechy narcystyczne świadczyć mogą o pewności siebie i potrzebie realizowania się. Mamy wtedy do czynienia ze stylem narcystycznym występującym w zdrowej osobowości. Styl narcystyczny charakteryzuje osoby pewne siebie, które mają znajomość swoich mocnych stron, asertywność i umiejętność wyznaczenia własnych granic. 

Jednak styl narcystyczny, biorąc pod uwagę aspekt wychowawczy, może bardzo łatwo zadecydować o pojawieniu się osobowości narcystycznej. Jeżeli staramy się za wszelką cenę wychować dziecko w mocnym dążeniu do sukcesu, możemy zapoczątkować takie zaburzenie osobowości, które sprawi, że młody człowiek zbuduje wokół siebie nierealistyczne wizje własnej osoby. Warto pamiętać, że w wychowaniu ukierunkowanym na sukces i rozwój dziecka istotny jest realizm, który uzmysłowi młodemu człowiekowi różne oblicza sukcesu, a także przygotuje do ponoszenia porażek.

Warto zaznaczyć, że to właśnie błędy wychowawcze i czynniki genetyczne stają się najczęściej główną przyczyną narcystycznych zaburzeń osobowości.

 

„Jestem piekielnie inteligentną istotą, mama mówi, że od dziecka brak mi pokory. Mama próbowała zmieniać mój charakter, ale nic to nie pomagało. Jedynie wyzwalało bunt u mnie. Nie umiem porozumieć się z ludźmi, nie umiem, bo odczucia wobec siebie mam skrajne. Albo ktoś mnie uwielbia i ubóstwia, albo nienawidzi. Skonfliktowana jestem z wieloma osobami, nie patrzę na uczucia innych. Ale jestem przekonana, że to oni mi wszystkiego zazdroszczą”.
 

Monika – forum  

Objawy osobowości narcystycznej

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10, a także DSM - osobowość narcystyczna w diagnostyce opiera się na takich kryteriach badawczych jak:

• wysokie poczucie własnej ważności np. wyolbrzymienie osiągnięć, nieproporcjonalne ocenianie swoich zasług,

• brak empatii oraz postawa nieuwzględniająca uczuć innych,

• manipulacja i wykorzystanie innych ludzi do własnych celów,

• osoby z osobowością narcystyczną skupiają się na swojej doskonałości,

• funkcjonują w wierze, że są niepowtarzalne i mogą przebywać jedynie w towarzystwie podobnych osób,

• posiadają poczucie uprzywilejowania i irracjonalne oczekiwanie względem otoczenia,

• charakteryzują się aroganckim zachowaniem i są wyniosłe względem innych,

• występuje bardzo często idealizacja siebie, potrzeba nadmiernego podziwu ze strony innych i siebie,

• pojawia się zawiść, zazdrość w stosunku do innych usprawiedliwiania przekonaniem, że to inni są zazdrośni.
  
   

Warto przypomnieć, że wyżej wymienione cechy świadczą o narcyzmie jawnym. Jednak istnieje także narcyzm ukryty. Nazewnictwo świadczy o tym, że osoba charakteryzująca się narcyzmem ukrytym może budować kamuflarz swojej prawdziwej osobowość. Narcyzm ukryty charakteryzuje się osobowością spokojną, małomówną i wycofaną. Jednak umiejętność manipulowania otoczeniem jest tak samo niebezpieczna jak w przypadku narcyzmu jawnego. Narcyzm ukryty żyje w poczuciu krzywdy i niezrozumienia. Uważa, że nie jest wystarczająco dobrze traktowany przez otoczenie. Umiejętnie skrywa w sobie uraz do osób, które odpowiednio nie doceniają jego wyjątkowości. Jest praktycznie nieodporny na krytykę i cechuje go ogromna podejrzliwość w stosunku do innych, a także paranoiczny styl funkcjonowania. 
 

Leczenie osobowości narcystycznej

Pojawia się przede wszystkim pytanie, jak leczyć narcyzm, skoro jest to pojęcie tak wielowymiarowe. Najczęściej osoba narcystyczna potrzebuje wsparcia psychologicznego na różnych płaszczyznach swojego życia. Wsparcie diagnostyczne i terapeutyczne jest niezmiernie ważne, ponieważ bardzo często mamy do czynienia z współwystępowaniem cech narcystycznych z inną jednostką chorobową.

Najtrudniejszym terapeutycznie wyzwaniem jest diagnostyczne potwierdzenie zaburzeń osobowości, a tym bardziej współwystępowanie zaburzeń osobowości z innymi zaburzeniami w obszarze zdrowia psychicznego. Bardzo ważne dla procesu terapeutycznego jest podjęcie psychoterapii. To właśnie odpowiednio wykwalifikowany specjalista będzie w stanie spojrzeć na zaburzenie nie tylko w kategoriach diagnostycznych, ale przede wszystkim uwzględnić kategorie przyczynowo-skutkowe i systemowe

Czy istnieje test na narcyzm ? Biorąc pod uwagę diagnostykę osobowości narcystycznej, warto podkreślić, że obecnie są dostępne na rynku kwestionariusze, które wspomagają diagnostykę w kierunku zaburzeń osobowości.  Do takiego przykładowego testu na narcyzm można zaliczyć skalę męsko-kobiecą w teście MMPI.
 

Bardzo ciekawie o narcyzmie pisze w swojej książce Alexander Lowen amerykański psychoterapeuta. W książce zatytułowanej „Narcyzm. Zaprzeczenie prawdziwemu JA” wydanej w 2021 roku opisuje swoje doświadczenie kliniczne, a także charakteryzuje osobę cierpiącą na narcystyczne zaburzenia osobowości. Wskazuje na praktyczne sposoby pracy terapeutycznej z osobą cierpiącą na zaburzenia osobowości. Pozycja bibliograficzna „Narcyzm. Zaprzeczenie prawdziwemu Ja” skierowana jest zarówno do psychoterapeutów, osób z problemami zaburzonej osobowości, jak i ich bliskich oraz rodzin.  

Psycholog online w MyWayClinic to szybki sposób na konsultacje ze specjalistami. Prowadzimy terapię dopasowaną do potrzeb każdego pacjenta. Jest to. mi.in.:

• terapia ericksonowska,
• terapia systemowa,
• terapia EMDR,
• terapia poznawczo-behawioralna.

Osobowość narcystyczna w statystykach


 

Badania przeprowadzone przez V.  Crawforda w 2005 roku wśród populacji USA wskazały, iż zaburzenia osobowości narcystycznej dotyczą 2,2 % badanych. W tym czasie zaburzenie osobowości narcystycznej uplasowało się na piątym miejscu zaburzeń osobowości, zaraz po: osobowości obsesyjno-kompulsyjnej,  osobowości unikającej, osobowości paranoicznej oraz borderline.


ZAREZEWUJ WIZYTĘ
 

Literatura

L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i w psychologii różnic indywidualnych, w: Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, red. L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Poznań 2014

Piotr Szczukiewicz, Pedagogika.   Badania, dyskusje, otwarcia.   Zeszyt 7   “Pomoc psychologiczno-pedagogiczna. Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej”, styczeń 2018

Redakcja naukowa : Łukasz Kwadrans, Ewa Sowa-Behtane, Bogdan Stańkowski Kraków 2018 Anna Seredyńska, Aleksandra Gbyl Akademia Ignatianum w Krakowie “Osobowość narcystyczna jako znak czasów?” Seria wydawnicza Wsparcie i troska Studia z pedagogiki społecznej, 2018

Kinga Szymaniak, Oliwia Maciantowicz, Marcin Zajenkowski Wydział Psychologii Uniwersytet Warszawski, “Narcyzm a satysfakcja z życia: pośrednicząca rola neurotyczności i ekstrawersji”, PSYCHOLOGIA – ETOLOGIA – GENETYKA Tom 36, 2017 ISSN 1508-583X strony 65–82