Osobowość anankastyczna

Zaburzenia osobowości - osobowość anankastyczna

Osobowość anankastyczna - co to i z czym wiążę się anankastyczny typ osobowości? W kontekście psychopatologii rozróżniamy 10 podstawowych zaburzeń osobowości, jakie występują u ludzi, gdzie wśród nich wyróżnić możemy właśnie osobowość anankastyczną czy inaczej mówiąc anankastyczne zaburzenie osobowości.   

Osobowość anankastyczna nazywana jest również w terminologii psychologicznej jako obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości. W Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 znajdziemy to zaburzenie właśnie pod nazwą osobowość anankastyczna, natomiast w Klasyfikacji Chorób i Problemów Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego DSM-5 Klasyfikacji DSM-5 określane jest jako obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości czy też osobowość obsesyjno-kompulsyjna.

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości należy do tzw. wiązki C, czyli rodzaju zaburzenia osobowości, które charakteryzuje się występowaniem lęku i napięcia, a także przerażenia w różnego rodzaju sytuacjach osobistych, społecznych czy zawodowych.
 

. 

Czym dokładnie charakteryzuje się anankastyczny typ osobowości? Osobowość anankastyczna co to? Przymiotnik anankastyczny pochodzi od słowa “anankazm” co oznacza obsesję, natręctwo w formie przymusu myślenia czy wykonywania pewnych czynności. W ujęciu psychopatologii występuje również tzw. lęk anankastyczny jaki możemy zaobserwować w obrazie klinicznym nerwicy natręctw czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. 

Anankastyczne cechy osobowości  będą wiązać się więc z wewnętrznym przymusem do myślenia, reagowania czy działania w określony sposób, trzymania się pewnych schematów czy wykonywania tzw. rytuałów. Osobowość anankastyczna czy obsesyjno-kompulsyjna charakteryzuje się występowaniem obsesyjnych myśli i schematów myślowych, przy jednoczesnym kompulsywnym zachowaniu na wszystkich płaszczyznach życia codziennego. Nadmierna kontrola i nadmierny perfekcjonizm to innymi słowy najważniejsze cechy, które charakteryzują osobowość anankastyczną. 

Osoby z osobowością anankastyczną zwykle często określane są jako perfekcjoniści, którzy lubią ład i porządek, wszystkie swoje zadania wykonują z należytą starannością, są również niezwykle produktywni i ułożeni. Cechuje ich nadmierny perfekcjonizm w życiu codziennym, ale również w miejscu pracy. Osoba z osobowością obsesyjno-kompulsyjną na pewno nie będzie odbierana jako roztrzepana czy chaotyczna, nie będzie również się spóźniać, zaniedbywać obowiązków czy terminów, a także zdecydowanie nie powiemy o niej, że jest leniwa i doskwiera jej prokrastynacja.
 

Osobowość anankastyczna w związku  - u osób z tym zaburzeniem osobowości występować będzie pewien przymus postępowania w relacji, a także może pojawić się nadmierna kontrola partnera oraz ich wspólnego życia. 

Przyczyny osobowości anankastycznej

Jako przyczyny zaburzeń osobowości najczęściej podaje się wpływ wychowania. Osobowość anankastyczną rozpoznaje się w odniesieniu do pierwszych doświadczeń z okresu wczesnego dzieciństwa. To właśnie wtedy zaczyna kształtować się nasza osobowość, która rozwija się między innymi w interakcji z otoczeniem. Otoczeniem dorastającego dziecka są głównie jego rodzice - relacje z nimi pozwalają maluchowi doświadczać wielu emocji, eksplorować i doświadczać wielu sytuacji oraz co bardzo ważne uczyć się funkcjonowania w świecie. 

Osobowość anankastyczna przyczyny - teoria relacji z obiektem mówi, że dla dziecka pierwszorzędnym obiektem jaki widzi ono w świecie jest matka. Relacja z nią warunkuje jego rozwój oraz dodatkowo to właśnie na gruncie tej pierwszej relacji powstaje bardzo ważny dla funkcjonowania osoby - styl przywiązania. Styl przywiązania określa to, jak czuje się w relacji z rodzicem, czego doświadcza oraz jak na to reaguje i odpowiada. Co więcej w kontakcie z obiektem maluch poznaje również siebie, a interakcje z rodzicami pozwalają na rozwój jego osobowości i tożsamości. Zaburzenia w rozwijaniu się bezpiecznego stylu przywiązania może później skutkować zaburzeniami osobowości. 

Styl przywiązania warunkować będzie również rozwój emocjonalny, a  wyuczone w toku socjalizacji postawy i zachowania opierające się na tychże emocjach będą z nami przez całe życie. To właśnie poza bezpieczny styl przywiązania i zaburzenia w relacji z rodzicami czy też destrukcyjne wychowanie będzie podłożem rozwoju wszelkich zaburzeń osobowości w dorosłości. W zależności od zaburzenia osobowości mogą występować różne style przywiązania. Osobowość anankastyczna wykazuje się występowaniem właśnie takiego pozabezpiecznego wzorca przywiązania. 

Do powstawania zaburzeń osobowości anankastycznych prowadzi zdezorganizowany lub unikowy styl przywiązania. Według koncepcji psychodynamicznych przyczyny osobowości anankastycznej dotyczą pragnienia miłości i aprobaty, kiedy małe dziecko uczy się, że tylko perfekcjonizm i brak błędu będą w stanie zaskarbić sobie miłość rodziców.

Jak podają specjaliści anankastyczne cechy osobowości mogą  rozwinąć się u tych osób, których rodzice w dzieciństwie bardzo rygorystycznie wychowywali je.  Także odstępstwo od normy, bycie “niegrzecznym” czy zła ocena powodowały karanie lub w odczuciu dziecka były wyrazem braku akceptacji oraz miłości. W ten oto sposób ukształtowała się osoba, która myśli o sobie, że nie wolno przyznawać się do błędu, zawsze trzeba być silnym, radzić sobie, a powstrzymywanie się od emocji czy słabości potrafi przynieść same korzyści. 

 

Relacje osoby anankastycznej będą właśnie odzwierciedlać unikowy styl przywiązania rozwinięty w dzieciństwie. Konsekwencje osobowości anankastycznej będą widoczne nie tylko w przypadku bliskich relacji w związkach intymnych czy wśród kontaktów z przyjaciółmi, ale również w osobowości anankastycznej uznaje się zaburzenia funkcjonowania w obszarze pracy. W przypadku anankastycznej osobowości dotyczy to głównie osób będących na wysokich stanowiskach i mających podwładnych, którym starają się narzucić swoje pewne cechy osobowości. 

Osobowość anankastyczna przyczyny - zaburzenia anankastyczne czy też anankastyczne cechy osobowości mogą mieć swoje źródło w innych zaburzeniach psychicznych takich jak:

• zaburzenia nastroju, w tym depresja,

• zaburzenia odżywiania,

• zaburzenia lękowe,

• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,

• hipochondria,

Objawy osobowości anankastycznej

Zaburzenia osobowości kryteria - według Klasyfikacji DSM-5 wyróżnia się ogólne kryteria według których rozpoznaje się, że u danej osoby występuje podstawowy obraz zaburzenia osobowości. Zaburzenia osobowości opisują pewien względnie stały typ dysfunkcjonalnych zachowań, który powoduje zarówno cierpienie dla osoby nimi dotkniętej, jak i stanowi problem dla otoczenia.



Wśród objawów zaburzeń osobowości przede wszystkim wymienia się:

• pewien stały wzorzec myślenia, postrzegania i zachowywania się, który w znaczący sposób odbiega od normy,

• dany sposób zachowywania się osoby pozbawiony jest elastyczności i występuje w większości sytuacji,

• zaburzenia w zachowaniu, myśleniu czy postrzeganiu świata przynoszą osobie znaczne cierpienie i utrudniają normalne funkcjonowanie,

• sposób postępowania jest niezmienny od dłuższego czasu i występuje niezależnie od różnych sytuacji, najczęściej owo zachowanie czy sposób postępowania trwa od okresu wczesnej młodości,

• występujące objawy i wzorce zachowań nie są wynikiem innych zaburzeń psychicznych,

• występujące problemy nie mogą być tłumaczone chorobą, urazem głowy czy fizjologicznym stanem po spożyciu substancji psychoaktywnych.

W przypadku osobowości anankastycznej jako objawy wskazujące na to zaburzenie DSM wymienia takie symptomy jak:

• osoba jest w dużym stopniu zaabsorbowana szczegółami, wytycznymi,  przestrzeganiem zasad, reguł, porządku, organizacją, przez co traci często sens wykonywania danej rzeczy,

• osoba wykazuje daleko idący perfekcjonizm, który przeszkadza w wykonywaniu obowiązków,

• osoba nadmiernie poświęca się swoim obowiązkom, zadaniom i pracy kosztem odpoczynku i czasu wolnego,

• osoba wykazuje przesadną sumienność i skrupulatność oraz zasady moralności, które nie wynikają z uwarunkowań religijnych czy kulturowych,

• osoba nie potrafi pozbywać się wielu bezwartościowych i nieprzydatnych przedmiotów,

• osoba ma problem z oddawaniem swoich obowiązków innym, z obawy że nie poddadzą się oni narzuconym standardom,

• osoba wykazuje sztywne zachowanie i upór w większości spraw.

Objawy osobowości anankastycznej - osoby cierpiące na anankastyczne zaburzenie osobowości mają tendencję do odczuwania negatywnych emocji takich jak lęk, złość czy smutek w sytuacjach, w których pozbawieni są kontroli na jakiejś płaszczyźnie swojego życia. Chodzi tu zarówno o kwestie porządku i ładu, obowiązków i zadań, ale także ma to miejsce w sytuacjach społecznych i relacjach.  

Jednakże osoby z anankastyczną osobowością często potrafią wybuchać złością nawet w kwestii drobiazgów, które w ich mniemaniu są ogromnym uchybieniem. Mają bowiem skłonność do przywiązywania uwagi do drobnostek i błahych rzeczy, które według opinii innych nie są niczym istotnym i ważnym. 

Zaburzenia osobowości anankastycznej - osoby te wykazują się szczególną ostrożnością i nieufnością względem różnych sytuacji, czy innych osób. Cechują ich również wątpliwości, ciągłe roztrząsanie wielu kwestii, a także brak elastyczności w nowych sytuacjach. W pracy czy relacjach interpersonalnych tak usilnie trzymają się swojej struktury działania, że robią to kosztem spontaniczności, elastyczności, otwartości czy skuteczności w swoim działaniu. 

Osobowość anankastyczna w związku - również w relacjach przejawiają ową sztywność, a ich związki często mają charakter bardzo formalny. Mają problem ze spontanicznością w kontaktach z innymi, wszystko bowiem musi odbywać się w pewnym porządku i schemacie. Mają tym samym znaczną trudność w dopasowywaniu się do innych osób oraz nie umieją często zaakceptować sposobu czy trybu życia innych osób. Starają się za to często narzucać innym swój sposób myślenia, interpretowania i działania, nie biorąc pod uwagę autonomii drugiej osoby i jej indywidualności. 

Leczenie osobowości anankastycznej

Leczenie zaburzeń osobowości -  jedyną skuteczną metodą pomocy będzie właśnie zastosowanie psychoterapii osobowości anankastycznej, która pomoże pracować zarówno nad przestrzenią poznawczą i emocjonalną, ale również nad zachowaniem. Osobowość anankastyczna leczenie farmakologiczne w przypadku zaburzeń osobowości włączane jest jedynie w przypadkach, gdy występujące objawy mają charakter zaburzeń lękowych, depresyjnych czy psychotycznych. W sytuacjach, gdy osoba posiadająca zaburzenie osobowości anankastyczne odczuwa silny niepokój czy lęk czy też cierpi na depresję, odpowiednio dobrane leki pozwalają na opanowanie objawów i przywrócenie równowagi psychofizjologicznej. Wtedy praca terapeutyczna może przynosić o wiele lepsze efekty, ponieważ osobie łatwiej panować nad emocjami, pobudzeniem czy napięciem. 

Osobowość anankastyczna - leczenie osobowości anankastycznej opiera się głównie na stosowaniu psychoterapii osobowości anankastycznej. W leczeniu osobowości anankastycznej leczenie farmakologiczne może występować w sytuacjach, gdy chory odczuwa silny poziom lęku. Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne może wiązać się z występowaniem fobii, nerwicy natręctw, obsesji, kompulsji, hipochondrii, a także lęku uogólnionego czy nawet ataków paniki. Stosowanie farmakologii pomaga opanować odczuwanie napięcia, niepokoju i lęku, a także niwelować pojawiające się natręctwa. 

Psychoterapia osobowości anankastycznej

Osobowość anankastyczna jak sobie radzić? Leczenie osobowości anankastycznej w formie psychoterapii zakłada wykorzystanie kilku głównych nurtów psychoterapii. Bardzo często w przypadku zaburzeń osobowości wskazuje się stosowanie psychoterapii poznawczo-behawioralnej jako metody leczenia zaburzeń osobowości. 

Zniekształcenia w myśleniu i interpretowaniu oraz sztywność postępowania w przypadku zaburzenia osobowości typu obsesyjno-kompulsywnego może być efektywnie leczone właśnie za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej. Kluczowa bowiem jest tutaj praca nad przekonaniami, automatycznymi myślami, ale też nad pojawiającym się lękiem i jego wyzwalaczami. Z kolei wypracowywanie innych możliwych zachowań i zmiana nawyków w działaniu pozwoli na wdrażanie nowych i konstruktywnych sposobów radzenia sobie. 

Osobowość anankastyczna jak sobie radzić? Kolejnym skutecznym nurtem psychoterapii zaburzenia osobowości anankastycznej będzie psychoterapia psychodynamiczna, która pozwala sięgnąć głębiej i przepracować te ukryte konflikty wewnętrzne, które stały się przyczyną rozwoju tego zaburzenia.

Według teorii psychodynamicznych, to właśnie dysfunkcyjne relacje z rodzicami oraz okres wczesnego dzieciństwa mają wpływ na rozwój konkretnego zaburzenia osobowości. Dlatego też ten nurt psychoterapii będzie pomocny w poznaniu zależności i konkretnych źródeł swojego zachowania. Psychoterapeuta psychodynamiczny pracujący z zaburzeniami osobowości dąży do tego, aby dana osoba mogła zrozumieć swoją dysfunkcje oraz jej negatywne konsekwencje, a także zobaczyć, że inny styl funkcjonowania mógłby jej przynieść więcej korzyści i równowagi. 

Osobowość anankastyczna terapia - należy również pamiętać o tym, że leczenie zaburzeń osobowości jest procesem długoterminowym, dlatego też psychoterapia w przypadku osobowości anankastycznej może trwać nawet kilka lat. Wszystko zależy od stopnia dezorganizacji struktury osobowości, utrwalenia dysfunkcyjnych schematów myślenia i zachowań oraz motywacji osoby do terapii i chęci zmiany. Osobowość anankastyczna autoterapia zakłada, że oprócz sesji psychoterapii ważna jest również praca indywidualna nad sobą, psycho-edukowanie się w obszarze zaburzeń osobowości oraz rozwój osobisty. 

Osobowość anankastyczna - test na osobowość anankastyczną może zostać wykonany jedynie przez specjalistę m. in. psychologa-diagnostę. Test na osobowość anankastyczną, który wykonuje się w przypadku podejrzenia zaburzeń osobowości to np. kwestionariusz MMPI czy też kwestionariusz SCID-5. Osobowość anankastyczna test SCID-5 pozwala na rozróżnienie 10 różnych zaburzeń osobowości, w tym właśnie osobowości anankastycznej. W przypadku Kwestionariusza MMPI służy on do diagnozy osobowości oraz również jej zaburzeń. 

Osobowość anankastyczna w statystykach

Zaburzenia osobowości stanowią  prawie 40% wszystkich zaburzeń psychicznych.  Statystyki pokazują, że osobowość anankastyczna może dotyczyć nawet 1 % całej populacji ludzi na świecie. Badania pokazują również, że ponad połowa osób cierpiących na zaburzenie osobowości anankastycznej wykazuje jednocześnie również inne zaburzenie osobowości. Najczęściej możemy zauważyć w przypadku osobowości anankastycznej występowanie objawów wskazujących na osobowość narcystyczną, osobowość borerline, osobowość schizoidalną czy też schizoidalnego zaburzenia osobowości. 
 

W przypadku rozgraniczenia na płeć osobowość obsesyjno- kompulsyjna dotyczy zdecydowanie częściej mężczyzn. Zaburzenia osobowości współcześnie dotykają coraz więcej osób będąc przy tym przyczyną wielu problemów w różnych obszarach życia.

 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ
 

Literatura

Cierpiałkowska, L. (2021). Psychopatologia, Wydawnictwo Scholar, Warszawa. 

DSM- 5 

Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo UAM, Poznań.