Nyktofobia - lęk przed ciemnością

Nyktofobia - lęk przed ciemnością - charakterystyka

Czym jest nyktofobia? Nyktofobia (także: skotofobia, achluofobia) to rodzaj fobii specyficznych i jest to patologiczny lęk przed ciemnością. Nyktofobia to lęk antycypacyjny, ponieważ osoba odczuwa silny niepokój na myśl o tym, co może się wydarzyć, gdy będzie przebywać w zaciemnionej przestrzeni. Ten nieuzasadniony lęk przed pozostawaniem w ciemności może wystąpić u dzieci, jak i u dorosłych.

Nyktofobia - przyczyny ewolucyjne:  kiedy nasi przodkowie żyli i spali na otwartej przestrzeni, ciemność była dla nich bardzo niebezpieczna. Ciemność wiązała się dla nich z zagrożeniem, które trudno było dostrzec. Niebezpieczeństwo było nieprzewidywalne, nagłe. Z tego powodu ludzie musieli zachować czujność. Ludzie współcześnie nadal posiadają lęk przed ciemnością, ponieważ ludzkie oko nie jest w stanie zobaczyć wielu obiektów w ciemności, co może napawać lękiem.

Jak wygląda przebieg nyktofobii? 

Nyktofobia, tak jak inne lęki oraz fobie, rozwija się w wyniku doświadczenia trudnego, traumatycznego zdarzenia. Dla dziecka trudnym wydarzeniem może być odczuwanie poczucie osamotnienia, gdy jest ono w ciemności. Gdy powstanie skojarzenie pomiędzy ciemnością a trudnym doświadczeniem, to może dojść do rozwoju reakcji lękowej. Nieleczony lęk ma tendencję do pogłębiania się i utrudnia funkcjonowanie jednostki, dlatego ważne jest uzyskanie pomocy specjalisty w celu poradzenia sobie z problemem.

Nyktofobia - objawy: czasami każdy z nas obawia się przebywania w ciemności. Czujemy się wtedy nieswojo i mogą nachodzić nas niepokojące myśli. Nyktofobia to coś więcej niż niepokojące myśli i strach przed ciemnością. Jest to lęk, który utrudnia codzienne funkcjonowanie danej osoby. 
 

Do innych sytuacji, które mogą wywoływać lęk u osób z nyktofobią, należą: obserwowanie zachodu słońca (obawa przed następstwem, czyli ciemnością), myślenie o byciu w ciemności, przygotowywanie do snu, gaszenie światła w pomieszczeniu.

Nyktofobia - rozpoznawanie lęku u dzieci i dorosłych

Od najdawniejszych czasów ludzie boją się ciemności. Brak jakichkolwiek bodźców wzrokowych zwiększa w człowieku niepokój, niepewność i napięcie. Dzieci są bardziej narażone na ten strach, ponieważ jest on związany z ich etapem rozwoju. Lęk przed ciemnością u dzieci może objawiać się omamami wzrokowymi i słuchowymi, płaczliwością, czy skłonnością do popuszczania moczu. Lęk przed ciemnością u osób dorosłych może objawiać się tym, że dane osoby mogą unikać sytuacji, w których nie ma wystarczającej ilości światła (np. będą unikać wychodzenia z domu po zmroku).

Nyktofobia - możliwe konsekwencje:  nyktofobii bardzo często towarzyszy lęk przed zasypianiem w ciemnym lub zaciemnionym miejscu. Może to doprowadzić do bezsenności, która będzie przejawiać się zmęczeniem w ciągu dnia i zmniejszeniem efektywności funkcjonowania umysłowego. Osoba z nyktofobią może mieć problemy z koncentracją, pamięcią czy wpływać na spowolnienie myślenia. Niewysypianie się powoduje wiele negatywnych konsekwencji i utrudnia codzienne funkcjonowanie.


Jak powinno przebiegać leczenie nyktofobii?

Kilka rodzajów terapii może pomóc dzieciom i dorosłym z tym zaburzeniem. Najczęściej leczenie nyktofobii opiera się na ćwiczeniach relaksacyjnych, takich jak ćwiczenia oddechowe czy medytacja. W tej formie terapii istotne jest opanowanie niepokoju, które dotyka nasze ciało oraz myśli. 
 

Przyczyny nyktofobii
 

Przyczyny nyktofobii mogą mieć różne pochodzenie. Nyktofobia występuje znacznie częściej u dzieci niż u dorosłych, ale ludzie w każdym wieku mogą bać się ciemności. Osoby, które doświadczyły nieprzyjemnego lub traumatycznego doświadczenia w ciemności, są bardziej narażone na rozwój nyktofobii (szczególnie, gdy zdarzenie miało miejsce w zaciemnionym pomieszczeniu). Ciemność będzie wywoływała lęk, ponieważ człowiek będzie podświadomie łączył ją z trudną sytuacją, której doświadczył. Wspomnienie przerażającego wydarzenia może powrócić, gdy zapadnie zmrok, wywołując skrajną reakcję.

 

Nyktofobia - przyczyny rozwojowe : przyczyny nyktofobii wynikają także z rozwoju człowieka. Już w czwartym roku życia dziecka pojawia się strach przed przebywaniem w ciemności. Dziecko obawia się niebezpieczeństw, które mogą czaić się w zaciemnionym pomieszczeniu (np. duchy, potwory). Są to sytuacje wywołujące lęk. Ważne jest jednak aby rozpoznać, kiedy dziecko odczuwa strach, a w którym momencie przekształca się on w lęk przed mrokiem.

Ryzyko wystąpienia zaburzenia lękowego jest zwiększone, jeśli:

• chorujesz na depresję,
• cierpisz na uogólnione zaburzenie lękowe (GAD),
• występują u ciebie ataki paniki,
• masz zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD),
• zmagasz się z uzależnieniem,
• w twojej rodzinie ktoś chorował na zaburzenia lękowe,
• w twojej rodzinie pojawiały się choroby lub zaburzenia psychiczne.
  
  
   

Objawy nyktofobii

Objawy nyktofobii różnią się w zależności od wieku osoby zmagającej się z lękiem. Co jednak ważne, wszystkie osoby zmagające się nyktofobią odczuwają niepokój oraz paniczny lęk podczas przebywania w ciemnej przestrzeni. Lęk wywołuje także samo pomyślenie o znalezieniu się w takiej sytuacji. Lęk przed ciemnością, tak jak inne lęki, fobie, łączy się z objawami somatycznymi.
 

Lęk przed ciemnością - somatyczne objawy to przede wszystkim:
 

• zawroty i bóle głowy
• kołatanie serca, ból w klatce piersiowej
• trudności w oddychaniu lub przyspieszony oddech
• trudności w połykaniu i suchość w ustach
• nadmierna potliwość
• nudności i wymioty na myśl o ciemności lub nocy
• ataki paniki
• płacz oraz krzyk w ciemności.

Nyktofobia - rozpoznawanie u osoby dorosłej:  jak się objawia nyktofobia u dorosłej osoby? Osoba dorosła, cierpiąca na nyktofobię, odczuwa ograniczenia w swoim codziennym funkcjonowaniu. Bardzo często czuje się zmęczona, ponieważ jej jakość snu jest niska. Spanie przy włączonym świetle oraz odczuwanie lęku na myśl o zaśnięciu w ciemności może skutecznie utrudniać spokojny sen. Niewyspanie łączy się z wieloma nieprzyjemnymi skutkami. Wyczerpanie w ciągu dnia może negatywnie wpłynąć na naukę, pracę czy relacje interpersonalne.

Lęk przed ciemnością - objawy u dziecka : nyktofobia u dzieci pojawia się najczęściej około czwartego roku życia. Dzieci mogą unikać kładzenia się spać lub odmawiać gaszenia światła przed snem. Aby uniknąć ciemności, dzieci proszą o możliwość spania przy włączonym świetle. Ciemność wywołuje w dziecku bardzo silny lęk, który objawia się na ich twarzy oraz ciele. U dziecka pojawiają się także silne reakcje emocjonalne, takie jak płaczliwość czy krzyczenie.

Nyktofobia - objawy związane ze snem: kęk przed ciemnością oraz lęk przed zasypianiem (somnifobia) bardzo często współwystępują. Osoba, która boi się ciemności, może rozwinąć strach przed zaśnięciem w ciemnym pomieszczeniu. Tak samo osoba odczuwająca lęk przed zaśnięciem, może rozwinąć lęk przed ciemnością. 

Zaburzenia snu zakłócają rozwój oraz poprawne funkcjonowanie człowieka, dlatego tak ważne jest, żeby osoba z nyktofobią lub somnifobią otrzymała odpowiednią pomoc.

Diagnoza nyktofobii

Jeżeli rozpoznasz u siebie lub u swojego dziecka objawy nyktofobii, bądź objawy lęku przed zasypianiem, to warto udać się do specjalisty. Nyktofobia to nieuzasadniony lęk, który powinien być leczony w celu polepszenia swojego funkcjonowania.
 

Ważny jest także przebieg nyktofobii - jak długo trwają trudności, czy wystąpiły sytuacje pogłębiające lęk pacjenta, jak pacjent funkcjonuje z lękiem. Lęk przed mrokiem wywołuje wiele negatywnych konsekwencji, między innymi problemy ze snem. Aby specjalista mógł jak najlepiej pomóc, ważne jest udzielenie mu pełnej informacji o swoim stanie zdrowie oraz codziennym funkcjonowaniu.

 

Nyktofobia - test dla dorosłych:
 

1. Z powodu odczuwania silnego lęku nie wychodzisz z domu po zmroku.
2. Na myśl o przebywaniu w ciemności czujesz przerażenie.
3. Kiedy jesteś w ciemności, nachodzą cię przykre myśli, z którymi nie potrafisz sobie poradzić.
4. Gdy jesteś w ciemności to przestajesz myśleć racjonalnie, emocje przeważają nad rozsądkiem.
5. Kiedy jesteś w ciemnym pomieszczeniu, nie możesz się uspokoić - trudno ci jest oddychać, czujesz przyspieszone bicie serca, twoje ciało drży.
6. Masz problemy z zaśnięciem w zaciemnionym miejscu.

Lęk przed ciemnością - test dla dzieci:
 

1. Musisz spać przy lampce, ponieważ boisz się, co kryje się w ciemności.
2. Jesteś bardzo wyczulony na to, co znajduje się w ciemności. Masz wrażenie obecności jakiegoś bytu.
3. Bycie samemu w ciemności lub pomyślenie o tym, wywołuje w tobie dużo lęku.
4. Kiedy jesteś w ciemnym pomieszczeniu, nie możesz się uspokoić - trudno ci jest oddychać, czujesz przyspieszone bicie serca, twoje ciało drży.
5. Tak bardzo boisz się przebywać w ciemności, że zaczynasz płakać oraz krzyczeć z przerażenia.
6. Przebywanie w ciemności wywołuje w twojej głowie katastrofalne myśli.

Nyktofobia test - wyniki
 

Im więcej punktów uzyskasz w teście, tym większa jest szansa na to, że cierpisz na nyktofobię. W takim przypadku warto jest skonsultować się z lekarzem bądź specjalistą zdrowia psychicznego; z psychologiem, psychoterapeutą, aby otrzymać odpowiednią pomoc.
 

Co robić, kiedy dziecko boi się ciemności ?

Strach przed ciemnością jest powszechny u dzieci i jest uważany za normalną reakcję w okresie rozwoju. Najczęściej lęk przed ciemnością u dzieci zanika po 10 roku życia. Pomimo tego, iż strach przed mrokiem jest powszechny u dzieci, to należy pomóc dziecku w jego zmaganiach. Duży lęk dziecka może negatywnie wpłynąć na jego codzienne funkcjonowanie i na rozwój.

Lęk przed ciemnością - objawy u dziecka: 
 

• silny lęk przed pozostawaniem w ciemności (szczególnie samemu), 
• silne pobudzenie emocjonalne, 
• brak umiejętności uspokojenia się w ciemności, 
• płaczliwość oraz krzyk w ciemności, 
• skłonność do popuszczania moczu, 
• omamy wzrokowe oraz słuchowe (w które dziecko wierzy), 
• słabej jakości sen lub bezsenność.

Co można zrobić, kiedy dziecko boi się ciemności?

• należy oswoić sytuacje wywołujące lęk poprzez pokazanie, że w ciemności nie kryje się niebezpieczeństwo,
• warto z dzieckiem stworzyć dobre wspomnienia w ciemności, np. opowiedzenie przyjemnej historyjki do snu,
• zajęcie uwagi dziecka pomoże mu w niemyśleniu o strasznej ciemności,
• rozmowa z dzieckiem o jego obawach i emocjach,
• pokazanie, że inne dzieci też się boją i nie jest w tym samo,
• zapalenie małego światełka może pomóc dziecku w zaśnięciu - może to być np. projektor gwiazd, który stworzy pozytywne połączenia między ciemnością a miłymi dla oczu światełkami.

Leczenie nyktofobii

Leczenie nyktofobii, tak jak każdego innego zaburzenia lękowego, będzie opierało się na oswajaniu lęku. Pokazanie, iż w rzeczywistości lęk nie jest racjonalny i można sobie z nim poradzić. Radzenie sobie z lękiem jest ważne, ponieważ umożliwi spokojniejsze życie.
 

Nyktofobia - leczenie u dzieci

Aby dziecko poradziło sobie z lękiem przed ciemnością to istotne jest zaangażowanie rodziców. Dziecko nie posiada w pełni rozwiniętego wglądu we własne uczucia oraz myśli, dlatego potrzebna jest mu pomóc osoby dorosłej. Pomocne w leczeniu nyktofobii mogą okazać się techniki relaksacyjne, które nauczą dziecka zachowania spokoju podczas przebywania w ciemnym pomieszczeniu. Jeżeli dziecko zmaga się z bezsennością to lekarz może zalecić suplementy melatoniny bądź inne leki pomagające zasnąć.

 

Somnifobia - leczenie u dorosłych

Osobom dorosłym także zaleca się różnego rodzaju techniki relaksacyjne. Dobre efekty przynosi hipnoterapia, która pomaga przemyśleć swój lęk przed ciemnością oraz niepokój, jaki wywołuje. W hipnoterapii istotne jest zachowanie spokojnego stanu umysłu. Kontrola niepokoju jest także możliwa dzięki ćwiczeniu uważności (ang. mindfulness), które opiera się na ćwiczeniach oddechowych, medytacji oraz skupieniu na wykonywanych czynnościach. 
 

Nyktofobia, a psychoterapia

Większość osób przeżywających reakcje lękowe poszukuje pomocy terapeutycznej, ponieważ doświadczanie silnego lęku utrudnia ich funkcjonowanie. Do gabinetów psychoterapeutycznych zgłaszają się także rodzice, którzy zauważają duży lęk dziecka pojawiający się podczas przebywania w ciemnej przestrzeni. Jeżeli dostrzegasz u siebie lub swojego dziecka objawy lęku przed ciemnością, to ważne jest uzyskanie profesjonalnej pomocy.

Nyktofobia - leczenie terapeutyczne - możemy wyróżnić kilka rodzajów terapii, które są pomocne w radzeniu sobie z nyktofobią a mianowicie:

• terapia poznawczo-behawioralna - ułatwia radzenie sobie z lękiem poprzez zmianę schematów myślenia oraz specyficznych sposobów reagowania wobec obiektu wywołującego lęk,
   
• terapia ekspozycyjna (terapia behawioralna) - polega na stopniowym eksponowaniu osoby zlęknionej na sytuacje lub przedmioty, które wywołują lęk, aby krok po kroku wygaszać reakcję lękową,
   
• terapia implozywna - opiera się na założeniu, iż ekstremalnie silny kontakt z obiektem wywołującym lęk (wyobrażony bądź rzeczywisty), może pozwolić na obniżenie odczuwanego niepokoju; ten typ leczenia może być stosowany w sytuacji, gdy obiekt budzący lęk w rzeczywistości nie jest groźny

Inne formy psychoterapii (np. terapia psychodynamiczna) także pomagają na poradzenie sobie z lękiem. Poprzez rozmowę o trudnych doświadczeniach oraz zrozumienie swoich myśli, osoba z nyktofobią jest w stanie funkcjonować lepiej. Czasami, aby uzyskać trwałe zmiany, potrzebna jest długotrwała terapia. Zależy to od nasilenia oraz czasu trwania zaburzenia lękowego.


 

Nyktofobia w statystykach

Nyktofobia jest bardzo powszechna, szczególnie wśród dzieci. Szacuje się, że prawie 45% dzieci odczuwa silny strach wobec pewnego obiektu bądź sytuacji. Najczęstszym lękiem występującym wśród dzieci jest właśnie lęk przed mrokiem. Pojawia się on u dzieci między czwartym a dziesiątym rokiem życia i ma on związek z ich etapem rozwojowym. Zazwyczaj lęk przed ciemnością zanika w okresie dojrzewania, lecz nie zawsze. Ważnym jest, aby zauważyć u danej osoby występowanie silnego lęku oraz pomóc jej w radzeniu sobie z nim.

 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Cleveland Clinic (2022). Nyctophobia (Fear of the Dark). [data dostępu: 04.03.2024]
Levos, J., Zacchilli, T. L. (2015). Nyctophobia: From imagined to realistic fears of the dark. Psi Chi Journal of Psychological Research, 20(2), 102–110.
McCready, M. (2023) How Children Make Sense of Fear of the Dark: A Qualitative Study of Russian Preschoolers.