Osobowość schizoidalna

Osobowość schizoidalna - charakterystyka

Schizoidalne zaburzenie osobowości od ponad wieku pozostaje w kręgu zainteresowań specjalistów z obszaru psychologii. Termin "schizoidalny" został wprowadzony przez Bleulera w 1908 roku, aby opisać naturalny aspekt ludzkiej osobowości, który skupia się na wewnętrznym życiu jednostki przy jednoczesnym wycofaniu się ze świata zewnętrznego.

 

Schizoidalne zaburzenie osobowości to kompleksowy stan, który objawia się specyficznym wzorem cech i zachowań. Osoby z tym zaburzeniem często wykazują ograniczone zdolności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych. Cechy osobowości schizoidalnej to często wyraźne unikanie bliskości emocjonalnej oraz skłonność do izolacji społecznej.

Podobnie jak w przypadku wszystkich innych zaburzeń osobowości, cechy osobowości schizoidalnej występują na pewnym kontinuum. Na jednym krańcu tego kontinuum znajduje się osoba zdrowa jedynie z pewnymi cechami schizoidalnymi (typ schizoidalnej osobowości), a na drugim - jednostka, u której występuje zaburzenie schizoidalne osobowości. 

Czym charakteryzuje się osobowość schizoidalna? 

Charakterystyczną cechą osobowości schizoidalnej,  jest silna potrzeba samodzielności, zrezygnowanie z bliskich relacji interpersonalnych oraz wyraźna skłonność do intelektualnej refleksji. Cechy osobowości schizoidalnej to zazwyczaj ograniczone zainteresowanie emocjami innych ludzi i rzadkie angażowanie się w społeczne interakcje.

 

Zaburzenie schizoidalne osobowości obejmuje brak zainteresowania lub przyjemności z bliskich relacji, ograniczoną zdolność do odczuwania przyjemności w różnych sytuacjach życiowych, a także apatyczną postawą wobec norm społecznych. Osoby z tym zaburzeniem mogą przejawiać również ekscentryczne lub nietypowe zachowania, co wskazuje na pewne podobieństwa osobowości schizoidalnej i schizotypowej. Osobowość schizoidalna schizotypowa to dwa odmienne zaburzenia osobowości, które choć charakteryzują się pewnym podobnym wzorcem zachowań i emocjonalności to jednak wykazują również pewne różnice. 

W kontekście emocji, jednostki ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości zazwyczaj charakteryzuje emocjonalna obojętność, dystans oraz nieokazywanie  zainteresowania uczuciami innych osób. Osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości mogą przejawiać chłód emocjonalny, logiczne myślenie, jednocześnie unikając wyrażania głębokich uczuć. Ich relacje z innymi są zazwyczaj ograniczone do minimum, co wynika z wyraźnej potrzeby zachowania prywatności i niezależności.

Wyróżniający się jest rozdźwięk między myśleniem a emocjami, a także zimny, racjonalny i nieelastyczny styl myślenia. Ten styl umożliwia unikanie trudnych aspektów rzeczywistości związanych z uczuciowością i problemami interpersonalnymi. Osoby schizoidalne silnie koncentrują się na sobie, mają bogaty wewnętrzny świat oraz wykazują częste fantazjowanie i introspekcję.Te wewnętrzne scenariusze zastępują im często funkcjonowanie w realnej rzeczywistości zewnętrznej. Jednakże, charakterystyczne jest dla nich oderwanie od własnego "ja"  i ograniczona zdolność do świadomości ich własnego wewnętrznego świata.

Przyczyny osobowości schizoidalnej

Przyczyny i czynniki ryzyka osobowości schizoidalnej dotyczą najczęściej koncepcji cech konstytucjonalnych i sugerują, że im głębsze jest zaburzenie, tym większe znaczenie ma dla niego składnik biologiczny. W przypadku zaburzeń związanych ze sferą emocjonalną i motywacyjną, istnieje prawdopodobieństwo, że czynniki biologiczne, na przykład chronicznie niska reaktywność i wysoki próg pobudzenia występuje u osób schizoidalnych. W kontekście koncepcji "Wielkiej Piątki" schizoidalne zaburzenie osobowości można opisać jako zaburzenie charakteryzujące się niskim poziomem ekstrawersji, ugodowości i sumienności, a także wysokim poziomem neurotyzmu i otwartości na doświadczenia. Ten ostatni aspekt jest związany z bogatym światem fantazji i dyfuzyjną tożsamością, co może wyjaśniać specyficzne funkcjonowanie poznawcze i społeczne osób z schizoidalnym zaburzeniem osobowości.

Przyczyny osobowości schizoidalnej wskazują, że początki schizoidalnego wycofania pojawiają się już w pierwszym roku życia dziecka. Centralnym punktem tej koncepcji jest założenie, że podstawowym celem dziecka wtedy jest dążenie do relacji z obiektem. Jednakże dramat osoby schizoidalnej polega na tym, że z powodu lęku przed odrzuceniem jest ona zmuszona do odcięcia się od wszelkich relacji z tym obiektem. To wiąże się z wysokim poziomem niepokoju i frustracji, co skutkuje tym, że jednostka neguje podstawową potrzebę poszukiwania i nawiązywania relacji z dobrymi jednostkami, zamiast tego wycofuje się do swojego wewnętrznego świata. Dlaczego tak się dzieje?

 

Charakterystyczne dla jednostek z zaburzeniem schizoidalnym jest wycofywanie się z kontaktów społecznych oraz stosowanie specyficznych strategii regulacji emocjonalnej. Dlatego też przyczyny zaburzenia schizoidalnego można również wyjaśnić w kontekście teorii przywiązania. Do rozwoju osobowości schizoidalnej dochodzi wtedy, gdy figura przywiązania, najczęściej matka, pozostaje niedostępna, odrzucająca lub niespójna wobec dziecka, brakuje odpowiednich warunków do kształtowania bezpiecznej więzi przywiązaniowej. Dzieci, które rozwinęły unikający styl przywiązania do opiekuna, zachowują się podobnie zarówno w obecności matki, jak i obcej osoby. W sytuacji rozstania nie przejawiają także aktywności w celu ponownego nawiązania kontaktu po jej powrocie i przejawiają wycofanie emocjonalne. 

Matki dzieci z unikającym stylem przywiązania, z powodu własnych cech osobistych lub w reakcji na specyficzne cechy temperamentu dziecka, prawdopodobnie wycofywały się z kontaktu w momencie, gdy dziecko wyraża potrzebę bliskości. Rzadko również dążyły do fizycznego kontaktu z dzieckiem, a ich reakcje charakteryzowały się większą ilością złości i mniejszą ilością pozytywnych emocji w porównaniu do matek dzieci, które wykształciły bezpieczny styl przywiązania.

Fundamentalnym przekonaniem jednostki z zaburzeniem schizoidalnym osobowości jest przekonanie o konieczności posiadania przestrzeni w relacjach z innymi ludźmi, co często manifestuje się poprzez strategię izolacji i autonomii. W historii życia osoby schizoidalnej dominuje trwały wzorzec odrzucenia przez bliskie osoby w otoczeniu, takie jak rodzina i rówieśnicy, co prowadzi do poczucia wyobcowania, odmienności i przekonania o byciu gorszym od innych. W wyniku tego procesu kształtuje się negatywny obraz samego siebie, gdzie główną wartością staje się utrzymanie niezależności od innych ludzi, postrzeganych jako wrogie, nieprzydatne i kontrolujące. Obraz kliniczny czynników wpływających na rozwój osobowości schizoidalnej wykazuje pewne podobieństwa do osobowości unikającej -  przypadku tej drugiej, podobne relacje z obiektem mogą warunkować rozwój tego zaburzenia. 

 

Nie bez znaczenia będzie też wpływ traumatycznych zdarzeń na aspekty osobowości schizoidalnej. Nagłe i trwałe opuszczenie przez matkę lub opiekuna i następnie brak odpowiedniej opieki, może wywołać silny stres psychiczny dla dziecka. 

Rozwój schizoidalnego zaburzenia osobowości zazwyczaj jest rezultatem kombinacji tych czynników. Ważne jest zrozumienie, że każda osoba jest jednostką unikalną, a wpływ tych przyczyn może różnić się między poszczególnymi przypadkami. Profesjonalna ocena i terapia są kluczowe dla zrozumienia oraz skutecznego zarządzania tym zaburzeniem.

Objawy osobowości schizoidalnej

Jak objawia się osobowość schizoidalna? 

Typy osobowości schizoidalnej manifestują się poprzez szereg charakterystycznych objawów, które wpływają na ich sposób funkcjonowania zarówno w sferze społecznej, jak i emocjonalnej.  Osoby schizoidalne często unikają intymnych relacji emocjonalnych. Brak zaangażowania w bliskie więzi sprawia, że wykazują trudności interpersonalne w nawiązywaniu i utrzymywaniu głębokich relacji z innymi.

Jak rozpoznać schizoidalne zaburzenie osobowości?

 

Najbardziej charakterystycznym aspektem zachowania osób z zaburzeniem schizoidalnym osobowości jest ich wycofanie z otaczającego świata zewnętrznego. To dotyczy zarówno relacji interpersonalnych, jak i ogólnego braku zainteresowania otaczającą rzeczywistością. Osoby schizoidalne cechuje  niezrozumiana samotność i spędzanie czasu w izolacji, wybierając aktywności, które nie wymagają kontaktu z innymi. Często ich zainteresowania koncentrują się na czynnościach związanych z umiejętnościami mechanicznymi lub światem wirtualnym, takimi jak gry komputerowe.

 

Czasem są postrzegane przez innych jako kontrolujące, pozbawione poczucia humoru, sztywne i niewrażliwe na emocje otoczenia. Zdarza się również, że osoby ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości przyjmują postawę pogardliwą i cyniczną, zwłaszcza wobec osób emocjonalnych i spontanicznych, które postrzegają jako niezrównoważone i pozbawione kontroli. Nie wykazują zainteresowania nawiązywaniem bliskich relacji, z wyjątkiem sytuacji zawodowych, choć nawet wtedy pozostają wycofane i społecznie niezdolne. Zazwyczaj doskwiera im brak bliskich przyjaciół, unikają związków małżeńskich i cechuje ich brak relacji z innymi ludźmi; także sfera seksualna nie budzi ich zainteresowania. 

Jednocześnie osoby o schizoidalnej naturze nie wykazują zainteresowania odkrywaniem własnej tożsamości, co skutkuje bardzo ograniczoną świadomością dotyczącą swoich celów życiowych, pragnień i planów na przyszłość. Brak ciekawości poznawczej staje się jeszcze bardziej zauważalny w kontekście otoczenia społecznego. Osoba schizoidalna posiada niewielką wiedzę na temat innych ludzi, nie rozumienia zasad rządzących interakcjami społecznymi i nie przejawiają one motywacji do zrozumienia reguł funkcjonowania społecznego. Społeczne wycofanie,samotność i introwertyzm oraz brak zainteresowań sprawiają, że nawet ogólna wiedza kulturowa i społeczna utrzymuje się na niższym poziomie niż u osób zdrowych.

W badaniach wykazano silną korelację pomiędzy schizoidalnym zaburzeniem osobowości, a aleksytymią, zaburzeniem polegającym na braku zdolności do rozpoznawania i ekspresji stanów emocjonalnych. Trwały wzorzec ograniczonych reakcji emocjonalnych i silnie zbudowany wewnętrzny świat sprawiają, że osoby schizoidalne odbierane są jako znudzone, obojętne oraz oderwane od świata i samych siebie. Przykłady trwałych wzorców dysfunkcjonalnego wchodzenia w relacje z innymi powodują, że wycofują się oni z kontaktu zanim jeszcze zdążą zbudować jakikolwiek pomost z drugim człowiekiem. 
 

Osobowość schizoidalna - rozpoznać to zaburzenie można również na podstawie specyficznych mechanizmów obronnych. Dominującymi mechanizmami obronnymi stosowanymi przez osoby schizoidalne są zaprzeczenie i izolacja .

W ich relacji dominuje opis wewnętrznej pustki i braku doznań emocjonalnych; charakterystyczny jest brak spontaniczności i dewaluowanie emocjonalnej sfery życia, połączone z gloryfikacją racjonalności i wartości intelektualnych. Osoba taka nie reaguje na informacje zwrotne ze strony innych osób, krytyka lub komplementy nie wywołują u niej żadnej reakcji emocjonalnej; często widoczna jest również anhedonia, czyli niezdolność do odczuwania przyjemności. Badania wykazują także istotny związek między schizoidalnym zaburzeniem osobowości, a tendencją do odczuwania negatywnego afektu.

Osobowość schizoidalna diagnoza tego zaburzenia osobowości wymaga profesjonalnej oceny przez specjalistę. Terapia, zwłaszcza psychoterapia, może być skutecznym narzędziem w radzeniu sobie z objawami oraz wspieraniu jednostki w rozwijaniu bardziej adaptacyjnych strategii społecznych i emocjonalnych. Diagnozowanie osobowości schizoidalnej powinno obejmować przede wszystkim wykluczenie innych zaburzeń o bardzo podobnym obrazie klinicznym jak schizofrenia. Kryteria zaburzenia osobowości schizoidalnej uwzględniają, że objawy mogą wystąpić również przed początkiem schizofrenii, wtedy więc zaburzenie to nosi nazwę przedchorobowego zaburzenia schizoidalnego. 

Dlatego też zróżnicowanie osobowości schizoidalnej na wczesnym etapie diagnozy jest kluczowe w kontekście prawidłowego rozpoznania właściwego zaburzenia.  Osobowość schizoidalna a zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią wyjątkowe wyzwanie w kontekście diagnozy różnicowej. W przypadku łagodnych objawów autyzmu lub zespołu Aspergera, charakterystyczne są cechy takie jak wycofanie z relacji społecznych oraz manifestacje stereotypowych zachowań i zainteresowań . Zarówno zaburzenia autystyczne, jak i schizoidalne zaburzenie osobowości schizoidalnej mogą manifestować się już we wczesnym okresie życia dziecka, co prowadzi do późniejszego podobnego obrazu psychopatologicznego. 

Osobowość schizoidalna - test typowo na rozpoznanie osobowości schizoidalnej nie został jeszcze skonstruowany. W przypadku diagnozy zaburzenia jakim jest osobowość schizoidalna test, który jest stosowany w diagnozie to SCID-5, służący do diagnozowania wszystkich 10-ciu występujących zaburzeń osobowości. 

Leczenie osobowości schizoidalnej

Leczenie zaburzeń osobowości skupia się na wieloaspektowym podejściu, mającym na celu wsparcie jednostki w radzeniu sobie z charakterystycznymi cechami tego zaburzenia oraz poprawie jej funkcjonowania społecznego i emocjonalnego. 

Jak radzić sobie z osobowością schizoidalną? 
 

Najefektywniejsze metody leczenia schizoidalnego zaburzenia osobowosci opierają się na oddziaływaniach psychoterapeutych, które pozwalają na trwałe zmiany w strukturze osobowości.  Rozwijanie umiejętności społecznych oraz trening interpersonalny będzie jedną z podstawowych technik pracy w tym przypadku. Skierowany na rozwijanie umiejętności społecznych, ten rodzaj treningu pomaga jednostce w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z innymi ludźmi. Obejmuje to praktyczne aspekty komunikacji, empatii i rozumienia społecznych norm.

Zaburzenia współwystępujące z osobowością schizoidalną to najczęściej depresja. Chociaż nie istnieje specyficzny lek na schizoidalne zaburzenie osobowości, czasem stosuje się farmakoterapię w celu łagodzenia objawów towarzyszących. Leki te powinny być przepisane przez specjalistę - lekarza psychiatrę.

Jak pomóc bliskiej osobie? Włączenie rodziny do procesu terapeutycznego może być kluczowe, zwłaszcza w kontekście budowania lepszych relacji rodzinnych. Edukacja rodziny na temat schizoidalnego zaburzenia osobowości może pomóc w zrozumieniu i wspieraniu jednostki w procesie leczenia.

Osobowość schizoidalna a psychoterapia

Leczenie schizoidalnego zaburzenia osobowości z pewnością jest procesem długotrwałym i wymagającym zaangażowania osoby nim dotkniętej.  Psychoterapia w leczeniu osobowości schizoidalnej, zwłaszcza terapia poznawczo-behawioralna czy psychodynamiczna, może być skutecznym narzędziem w pracy nad zmianą myślenia i zachowań związanych z schizoidalnym zaburzeniem osobowości. Pomaga rozwijać umiejętności społeczne, uczy radzenia sobie z emocjami i budowania zdrowych relacji. Psychoterapia w leczeniu osobowości schizoidalnej, która wykazuje równie skuteczne oddziaływania terapeutyczne to terapia schematów czy terapia integracyjna, która pozwala bardzo indywidualnie podejść do osoby, jej problemu i potrzeb. 

Leczenie schizoidalnego zaburzenia osobowości może odbywać również w formie terapii grupowej. Uczestnictwo w terapii grupowej może być korzystne, umożliwiając jednostce eksponowanie się na interakcje społeczne w kontrolowanym środowisku. Współpraca z innymi osobami w podobnej sytuacji może przyczynić się do lepszego zrozumienia i akceptacji swojego miejsca w społeczeństwie.

 

Osobowość schizoidalna w statystykach

Zgodnie z danymi Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego rozpowszechnienie schizoidalnego zaburzenia osobowości w populacji szacuje się na około 1%, przy czym obserwuje się częstsze występowanie u mężczyzn niż u kobiet. Późniejsze badania podniosły ten wskaźnik do 3,1% w populacji mieszkańców Stanów Zjednoczonych. 

Jednakże, najnowsze doniesienia wskazują na znaczne obniżenie tego wskaźnika, co umieszcza osobowość schizoidalną jako jedno z najrzadziej diagnozowanych zaburzeń osobowości.

Zaburzenie to często diagnozuje się u osób borykających się z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, jak alkohol i narkotyki, oraz u jednostek doświadczających depresji i zaburzeń lękowych. W praktyce klinicznej schizoidalne zaburzenie osobowości rzadko występuje w izolowanej postaci; najczęściej obserwuje się zaburzenia mieszane, które zawierają cechy osobowości schizotypowej i unikającej.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ
 

Literatura
Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2019). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo UAM, Poznań