Osobowość schizotypowa

Osobowość schizotypowa - charakterystyka

Osoby z schizotypowym zaburzeniem osobowości często przejawiają symptomy lęku lub depresji, co staje się głównym powodem ich skierowania do specjalisty. Przebieg schizotypowego zaburzenia osobowości ocenia się jako relatywnie stabilny. U jednostek, u których występują te zaburzenia, tylko w niektórych przypadkach obserwuje się tendencję do ewolucji w kierunku rozwoju schizofrenii lub innych zaburzeń tego rodzaju, w których występują objawy psychotyczne.

Wymiar schizotypii czy zaburzenia schizofreniczne można postrzegać jako kontinuum, gdzie schizotypia jako cecha rozciąga się od najbardziej zaawansowanego stadium, czyli pełni rozwiniętej schizofrenii, poprzez pokrewne zaburzenia osobowości związane z schizofrenią, aż po łagodne, "niekliniczne" deficyty fenotypowe, obserwowane u członków rodzin pacjentów dotkniętych schizofrenią. 

Powstaje jednak pytanie:  czym różni się schizoidalny typ osobowości od schizotypowego? 


Oba te zaburzenia należą do wiązki A zaburzeń osobowości jednak, to co  odróżnia osobowość  schizoidalną od schizotypowej to niektóre objawy. W schizoidalnym zaburzeniu nie występują zaburzenia myślenia, w których znajduje się m.in. myślenie magiczne czy dziwaczne postrzeganie świata. Dodatkowo nie występują również ekscentryczne zachowania czy niezwykłe doznania cielesne. Podobieństwo widoczne jest jednak w lęku społecznym i braku potrzeby relacji społecznych. Warto jednak pamiętać, że określenie schizotypowy nie jest tym samym co schizoidalny!!!

Theodore Millon używa obrazowej metafory, przedstawiając osobowość jako budynek. W tej metaforze pracownicy biurowca wykonują konkretne zadania, a sama budowla zapewnia im odpowiednie warunki do pracy. Wszyscy łatwo osiągają swoje cele, nie muszą błądzić w krętych labiryntach ani wychodzić na ulicę, aby przemieszczać się po terenie. W idealnym przypadku zarówno wnętrze biurowca, jak i pracownicy współpracują harmonijnie jako jedność. W przypadku osobowości schizotypowej takie harmonijny funkcjonowanie uniemożliwiają tzw. defekty strukturalne.
 

Przyczyny osobowości schizotypowej 

 

Jakie są przyczyny osobowości schizotypowej? Od chwili narodzin dziecko poszukuje obiektu, który może zaspokoić jego wrodzoną potrzebę więzi z osobą bezpieczną, opiekuńczą i obecną, przeważnie matką. Brak możliwości zaspokojenia tych potrzeb prowadzi do traumatycznej sytuacji, w której dziecko doświadcza siebie jako wypełnione potrzebami, które jednak nie są zaspokojone, pozostające w więzi z obiektem, który odmawia zaspokojenia tych potrzeb, co skutkuje odrzuceniem.

Jak więc powstaje schizotypowe  zaburzenie osobowości? Dziecko zaczyna odczuwać siebie jako nienasycone w swoich potrzebach, co rodzi fantazmat pochłonięcia obiektu i związany z tym strach przed jego zniszczeniem. W rezultacie kształtuje się lęk przed pozostaniem samemu sobie. Właśnie doświadczona, niezaspokojona chciwość przenoszona jest na obiekt, co sprawia, że staje się on jeszcze bardziej groźny i pochłaniający.

 

W takiej sytuacji decyzja o unikaniu innych i pozostawaniu samemu wydaje się być najlepszym zabezpieczeniem. Jednocześnie samotność wywołuje cierpienie, co sprawia, że osoba z osobowością schizotypową wykazuje sprzeczne tendencje wobec obiektu: zarówno go unika, jak i jednocześnie się do niego przywiązuje.

W ostatnich latach pojawiło się wiele badań, które wskazują na rolę czynników biologicznych jako przyczyny schizotypowego zaburzenia osobowości. Jak wspomniano wcześniej, termin "schizotypowy" został wprowadzony w celu oznaczenia "schizofrenicznego genotypu".


Ten defekt, wynikający z genetycznych predyspozycji, manifestuje się poprzez dwie podstawowe właściwości: 
 

• deficyt w integrowaniu przyjemnych doświadczeń,
• deficyt w świadomości własnego ciała i defekt w propriocepcji, czyli percepcji własnego ciała.

W przeciwieństwie do psychologicznych teorii dotyczących rozwoju zaburzeń o charakterze schizotypowym istotne jest również ryzyko genetyczne. Jako przyczyny osobowości schizotypowej wymienić można obecność dziedzicznego czynnika "schizotaksji" (schizotaxia). To pojęcie służy do opisu neurorozwojowych warunków stanowiących podstawę predyspozycji do schizofrenii. Te wrodzone czynniki, takie jak wysoki poziom lęku w interakcjach z wpływami środowiskowymi, włączając w to efekty społecznego uczenia się, przyczyniają się do rozwijania się zaburzeń społecznych i interpersonalnych u osób podatnych.

Pozytywne relacje z rodzicami pełnią rolę czynnika ochronnego, chroniąc potomków przed rozwinięciem pełnoprawnej, klinicznej postaci schizofrenii. Interpretacja wyników tych badań w kontekście modelu schizofrenii opartego na "podatności – stres" prowadzi do wniosku, że nawet osoby genetycznie podatne na schizofrenię (należące do grupy wysokiego ryzyka), jeżeli doświadczają korzystnych relacji z obojgiem rodziców, stanowiących bufor przed "stresorami schizogennymi", mogą uniknąć schizofrenicznej dekompensacji, utrzymując się w obszarze schizotypowego zaburzenia osobowości. 
 

W kwestii schizotypowego zaburzenia osobowości wymienić możemy odmiany osobowości schizotypowej, które mogą mieć tym samym nieco inne przyczyny i czynniki osobowości schizotypowej.

Osoby ze schizotypowym zaburzeniem osobowości określane jako "bezbarwne" często wychowywały się w rodzinach, gdzie dominowała obojętność lub nadmierny formalizm. Rodzina pełniła istotną rolę jako model utrzymującego się później wzorca rezerwy w kontaktach społecznych, charakteryzującego się brakiem wrażliwości interpersonalnej oraz dyskomfortem związanym z wyrażaniem uczuć czułości i bliskości. 

Osoby o osobowości schizotypowej, określane jako "bezbarwne", najprawdopodobniej nie miały szans na satysfakcjonujące doświadczenia interpersonalne. Ich trudności wynikały z niezdolności do komunikowania się na poziomie emocji i formułowania klarownych myśli. Z tego powodu nie uczestniczyły w interesujących przeżyciach i nie zdobywały umiejętności społecznych. Zatrzymały się w rozwoju, pozostając w bezkształtnym, bezbarwnym i pozbawionym emocji świecie. Z czasem kontakty interpersonalne stały się dla nich coraz trudniejsze, co prowadziło do zamkniętego kręgu czyli - izolacji, deficytów i społecznego niedostosowania się , a także nasilały się one wzajemnie.

Przyczyny rozwoju osobowości schizotypowej bojaźliwej - dzieciństwo prawdopodobnie było naznaczone odrzuceniem, lekceważeniem i upokorzeniem, co zaowocowało niską samooceną, brakiem zaufania do innych oraz poczuciem niekompetencji. Względny dystans, jaki te osoby utrzymują, pełni funkcję ochronną dla ich samego. W skrajnych przypadkach jednostki "bojaźliwe" unikają kontaktów z innymi, obawiając się, że nawet krótka interakcja może skutkować negatywną oceną. Głęboko wierzą w swoją bezwartościowość i często bagatelizują swoją wartość.

Objawy osobowości schizotypowej

 

Opisując schizotypowy styl osobowości, zwraca się uwagę na pewne charakterystyczne  cechy osobowości schizotypowej. 

Należą do nich: 

• zwiększona uważność na innych ludzi oraz szczególna wrażliwość na to, w jaki sposób są postrzegane przez otoczenie; 
• skłonność do abstrakcyjnego i spekulatywnego myślenia,
• zainteresowanie dziedzinami okultyzmu, pozazmysłowego postrzegania oraz siłami nadprzyrodzonymi,
• obojętność wobec konwencji społecznych i fascynacja nietypowymi stylami życia,
• dążenie do niezależności,
• niski poziom potrzeby ściśle określonych relacji.

Objawy schizotypowe wyrażają się poprzez chroniczną niemożność doświadczania przyjemności i radości (anhedonii) oraz ograniczony rozwój pozytywnych emocji. Osoby dotknięte tymi zaburzeniami często doświadczają ciągłego zatopienia w emocjach zagrożenia, strachu i wściekłości, wykazują również skrajną wrażliwość na odrzucenie i utratę sympatii. Do symptomów osobowości schizotypowej należy także uczucie alienacji oraz istotnie ograniczone życie seksualne, a także skłonność do dezorganizacji poznawczej w warunkach stresu.
 

Wśród symptomów osobowości schizotypowej wyróżnia się następujące elementy na pierwszych linii :

a) kognitywne ślizganie się, będące łagodną formą zaburzenia myśli,
b) interpersonalną awersję, manifestującą się jako społeczna fobia,
c) utratę zdolności do odczuwania przyjemności,
d) ambiwalencję.

Odmiany osobowości schizotypowej wg. Millona, to przede wszystkim dwie odmiany tego zaburzenia osobowości, takie jak: 
 

• osobowość schizotypowa bojaźliwa, 
• osobowość schizotypowa bezbarwna,

Osobowość schizotypowa bezbarwna -  w ramach tego modelu ewolucyjnego trudno jest wyraźnie odgraniczyć osobowość schizoidalną i unikającą od osobowości schizotypowej, dlatego te style osobowości tworzą strukturalne podtypy wzorca schizotypowego. 

Osoby z osobowością schizotypową bezbarwną doświadczają uczucia obcości, nieistnienia, są niewrażliwe, wydają się ponure, ospałe i oderwane od rzeczywistości, podobnie jak osoby schizoidalne. Charakteryzują się brakiem więzi z otoczeniem, a niektóre z nich mogą doświadczać rozdzielenia umysłu od ciała. Mogą przeżywać napady paniki i kryzysy egzystencjalne, wyrażając uczucie pustki i  niebytu. Czasem postrzegają siebie jako bezcelowe i pozbawione sensu istoty w działaniu, a procesy poznawcze wydają się zawiłe i niejasne.
 

Charakterystyczne objawy osobowości schizotypowej bojaźliwej to nadmierne obawy, ostrożność i społeczne wycofanie. W odróżnieniu od "bezbarwnych", cechy osobowości schizotypowej bojaźliwej to apatia i obojętność, które spełniają funkcję obronną, służące do tłumienia wrażliwości, uczuć i pragnień. W celu utrzymania kontroli nad sytuacją lub odwrócenia potencjalnego nieszczęścia niektóre z nich praktykują rytuały i ulegają zabobonom. Inne, podobnie jak osoby unikające, uciekają się do świata fantazji, kreując własną rzeczywistość, znacznie bardziej przyjemną niż ta doświadczana w realnym życiu, co powoduje emocjonalny chłód. W sytuacjach społecznych odczuwają lęk społeczny,  utrzymują nadmierny dystans, przejawiając obawy, trwogę i podejrzliwość wobec innych (te uczucia utrzymują się nawet pomimo rosnącej bliskości z innymi osobami).
 

Jednak, aby rozpoznać osobowość schizotypowa konieczna jest konsultacja ze specjalistą - psychologiem, psychoterapeutą czy psychiatrą. 

Diagnoza osobowości schizotypowej  

Obraz kliniczny schizotypowego zaburzenia osobowości zakłada istnieje konkretnych objawów, które pozwalają specjalistom na postawienie diagnozy. 

Kryteria diagnostyczne dla osobowości schizotypowej wg DSM-5 to:

• myśli odnoszące się do siebie (wyłączając urojenia). Dana osoba uważa, że wszystkie wydarzenia wokół mają szczególny związek z nią, przekonana jest, że inne osoby w danym momencie rozmawiają o niej lub skupiają na niej swoją uwagę,
• dziwaczne przekonania i myślenie magiczne niezgodne z normami kulturowymi (np. przesądy, wiara w jasnowidzenie, telepatię lub "szósty zmysł"; u dzieci i młodzieży - dziwaczne fantazje i zainteresowania),
• nietypowe doświadczenia spostrzeżeniowe, obejmujące iluzje cielesne. Dana osoba może opowiadać, że przeżywa  niezwykłe doświadczenia przypominające omamy - jest pewna, że była świadkiem wydarzenia z przyszłości lub obserwuje obecnie to, co dzieje się w innym miejscu,
• dziwaczne myślenie lub używanie nietypowego języka (np. niejasnego, drobiazgowego, metaforycznego, rozwlekłego, stereotypowego). Język może być wręcz niezrozumiały dla innych, dana osoba gubi się w swoich zawiłych teoriach i fragmentarycznych myślach. Występują też zaburzenia myślenia zarówno w sferze treści jak i struktury myślenia,
• podejrzliwość i paranoidalne nastawienie - dana osoba utrzymuje duże dystanse w kontaktach społecznych, traktuje innych podejrzliwie, posądzając ich o ukryte intencje,
• niedostosowany lub ograniczony afekt - związek przekazywanej treści z tonem emocjonalnym wypowiedzi może być luźny lub zupełnie nieobecny,
• dziwaczne, ekscentryczne lub osobliwe zachowanie lub wygląd zewnętrzny,
• brak przyjaciół lub zaufanych osób, poza najbliższymi krewnymi,
• nadmierny lęk społeczny, który nie zmniejsza się wraz z nawiązywaniem nowych relacji i jest bardziej związany z podejrzeniem niż z negatywnym ocenianiem samego siebie.

Kryteria diagnostyczne w ramach Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) wyglądają nieco inaczej, ponieważ przyjęto w nich inną koncepcję.  Zaburzenia schizotypowe (F21) zostały wyłączone z grupy zaburzeń osobowości (F60) i przypisane są one do kategorii "F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe". 

Aby dokonać diagnozy i przypisać do tej kategorii, koniecznym warunkiem jest przejawianie w sposób ciągły lub powtarzający się, co najmniej czterech kryteriów przez okres co najmniej 2 lat. Drugi warunek konieczny zakłada, że nie można rozpoznać zaburzeń schizotypowych, jeśli osoba badana spełniała jakiekolwiek kryteria zaburzeń należących do kategorii "F20 Schizofrenia".
 

Osobowość schizotypowa -  test pozwalający na zdiagnozowanie typowo osobowości schizotypowej na ten moment nie został jeszcze skonstruowany. Do tej pory testem pozwalającym na rozpoznanie schizotypowego zaburzenia osobowości podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości jest półustrukturalizowany wywiad kliniczny SCID-5.
 

Leczenie osobowości schizotypowej  

Czy osobowość schizotypową można leczyć?

Leczenie osobowości schizotypowej obejmuje kompleksowe podejście, skupiające się na zrozumieniu i zarządzaniu różnorodnymi aspektami życia jednostki.  Profesjonalna pomoc obejmuje terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga w identyfikowaniu i modyfikowaniu niezdrowych myśli oraz wzorców zachowań. Terapia interpersonalna koncentruje się na poprawie umiejętności społecznych i budowaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Terapia grupowa może stanowić skuteczne wsparcie emocjonalne, umożliwiając jednostce dzielenie się doświadczeniami i zdobywanie umiejętności społecznych w kontrolowanej atmosferze.
 

Podczas terapii istotnym elementem jest również rozwijanie zdolności radzenia sobie z lękiem społecznym oraz budowanie poczucia własnej wartości i akceptacji. Leczenie osobowości schizotypowej wymaga cierpliwości, indywidualnego podejścia i zaangażowania zarówno pacjenta, jak i terapeuty.

Osobowość schizotypowa, a psychoterapia

Jak leczyć schizotypowe zaburzenie osobowości? W procesie leczenia osobowości schizotypowej, psychoterapia i terapia psychologiczna stanowi kluczowy element, oferujący holistyczne podejście do zdrowia psychicznego. Psychoterapeuci specjalizujący się w tym obszarze skupiają się na budowaniu zaufania, zrozumieniu unikalnych potrzeb pacjenta i rozwijaniu strategii radzenia sobie z wyzwaniami.

Terapia poznawczo-behawioralna wychodzi naprzeciw niezdrowym myślom i wzorcom zachowań, umożliwiające ich identyfikację i modyfikację.  Terapia interpersonalna koncentruje się na rozwijaniu zdolności społecznych i nawiązywaniu zdrowych relacji, co wpływa pozytywnie na jakość życia jednostki.
 

Osobowość schizotypowa w statystykach 

 

Schizoidalne zaburzenia osobowości występują nieznacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Ponadto obraz kliniczny tych zaburzeń wykazuje zróżnicowanie. Kobiety wykazują większą liczbę symptomów pozytywnych, takich jak idee osobne czy magiczne myślenie.

W przypadku mężczyzn częściej obserwuje się symptomy negatywne, obejmujące brak bliskich przyjaciół czy stępienie afektu. Zaburzenia te są także znacznie częściej diagnozowane u osób będących w bliskim pokrewieństwie z jednostkami dotkniętymi schizofrenią.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia
 

Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2019). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo UAM, Poznań.

Millon, T., Davis, R., Millon, C.,  Escovar, L., Meagher, S. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP

DSM-5