Terapia schematów | Blog

Spis treści:

Terapia schematów - charakterystyka

Terapia schematów wyewoluowała na gruncie terapii poznawczo-behawioralnej CBT (cognitive - behavioral therapy). Uznawana jest jako nurt 3 fali terapii CBT zaraz obok terapii MBCT (opartej na uważności), terapii DBT ( dialektyczno-behawioralnej) oraz terapii ACT (skoncentrowanej na akceptacji i zaangażowaniu). Terapia schematów czerpie jednak również z innych nurtów psychoterapii takich jak Gestalt, teoria przywiązania, analiza transakcyjna czy teoria relacji z obiektem. Jaki więc ma charakter terapia schematów oraz na czym polega terapia schematów?

To, co odróżnia terapię schematów na tle podejścia poznawczo-behawioralnego to fakt, że skupia się ona mocniej na technikach pracy z emocjami oraz kładzie jeszcze większy nacisk na rolę relacji terapeutycznej.

W tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej pracuje się głównie na przestrzeni naszych myśli i przekonań, tym samym starając się by zmiana w przestrzeni poznawczej mogła przenieść się również na sferę naszych emocji. W terapii schematów jednak uważa się, że sama zmiana myślenia niekoniecznie przekłada się na efektywny proces regulacji emocjonalnej - stąd też bardziej skupia się właśnie na tym jak poprawić funkcjonowanie emocjonalne.

Terapia schematów otwiera w psychoterapii nowe kierunki patrzenia na człowieka starając się spojrzeć na niego w jeszcze bardziej zintegrowany sposób. Założenia terapii schematów mówią, że podejście to charakteryzuje się właśnie na występowaniu pewnych schematów, które należy zidentyfikować i nazwać, ponieważ to właśnie za ich przyczyną mogą rozwijać się negatywne wzorce zachowań i przekonania.

Funkcjonujące schematy mogą więc przyczyniać się do wielu nieadaptacyjnych strategii, które blokują naturalny rozwój człowieka oraz nie pozwalają mu w pełni żyć, odczuwać swój sens i cel życia, a także stanowią realną przeszkodę w relacjach czy sferze zawodowej.

Początek terapii schematu zawdzięczamy Jeffrey’owi Youngowi, który wprowadził ją jako rozwinięcie koncepcji terapii poznawczej Aarona Becka. Twórca terapii schematów zauważył, że pewne negatywne schematy i przekonania mogą być w życiu danego człowieka bardzo trwałe i czerpać silnie z jego przeszłości, przez co stają się one wręcz oporne na próby ich zmiany. Negatywne schematy wg.Younga związane są bezpośrednio z trudnymi doświadczeniami z okresu dzieciństwa, które wiążą się z zaniedbanymi i niezrealizowanymi potrzebami, zwłaszcza tymi emocjonalnymi.

czy mogą być negatywne schematy w terapii schematów?

Podłoże teoretyczne terapii schematów mówi, że jeśli u dziecka w danym momencie jego rozwoju nie zostają zaspokojone jego aktualne potrzeby takie jak bliskość, akceptacja, zainteresowanie czy wsparcie emocjonalne, może ono zacząć rozwijać pewne negatywne przekonania o sobie samym oraz innych. Dlatego też terapia schematów zakłada i skupia się właśnie na zmianie i przeorganizowaniu tych wczesnych negatywnych przekonań, aby zminimalizować ich wpływ na obecne życie. Nieadaptacyjne schematy zachowania wg Younga obejmują wszystkie nasze myśli, przekonania, wspomnienia, interpretacje, emocje, a nawet doznania fizyczne.

Wynikać mogą one właśnie z trudnych doświadczeń, w których nie zostały zaspokojone nasze podstawowe potrzeby. Dodatkowo schematy w dzieciństwie razem z naszym temperamentem, osobowością oraz wpływem środowiska zaczynają się umacniać i rozwijać, przez co jeszcze bardziej utrwalają w nas negatywne schematy. W dorosłym życiu często nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, że w naszej psychice funkcjonują takie wczesne nieadaptacyjne schematy, a ponadto pomimo ich szkodliwości i dysfunkcyjnego wpływu na nasze życie nieustannie je powtarzamy.

Negatywne schematy składają się z cech takich jak:

są ogólne i wszechogarniające,
funkcjonują jako motywy i wzorce zachowań,
występują jako emocje, myśli, wspomnienia,
koncentrują się wokół przekonań o nas samych oraz innych osobach,
skłaniają do sztywnego interpretowania zdarzeń, zachowań innych osób oraz tego jak inni nas odbierają w określony sposób.

Tryby schematów - kluczowe pojęcia w terapii schematów

Pojęcia terapii schematów, z którymi na pewno spotkamy się w nurcie terapii schematów to tzw. “tryby”. Tryby stanowią też ważny element procesu terapeutycznego - są one szczególnie ważne w kontekście wartości jaką niosą w pracy i w rozwiązaniu problemów.

Trybem możemy nazwać aktualny nastrój czy stan emocjonalny danej osoby, który często powstaje automatycznie pod wpływem pewnego zapalnika, np. wspomnienia, sytuacji, komunikaty, nieprzyjemne zdarzenia czy krytyka kogoś. Ważna cechą trybu jest to, że dotyczy on zawsze tego, co doświadczamy w sytuacji tu i teraz - jakie myśli, emocje, uczucia czy doznania z ciała nam towarzyszą.

Taki pojedynczy tryb odnoszący się do danego stanu odczuwanego w aktualnym momencie może wyrażać kilka negatywnych schematów np. schemat odrzucenia. Często może być tak, że przez dany okres czasu możemy żyć spokojnie, doświadczać równowagi psychicznej i emocjonalnej, być zmotywowani i pełni pozytywnej energii. Jednak niespodziewanie jakaś sytuacja, która wydarza się w naszym życiu może spowodować włączenie danego trybu.

Sytuacja ta oczywiście wiąże się z występującym u danej osoby schematem - dajmy na to osoba ze schematem odrzucenia, może szybko wejść w tryb bycia odrzuconym, gdy ktoś ją skrytykuje czy też w jakiś sposób nawet niecelowy ją lekceważy. W zakresie terapii schematów wymienić możemy pewne kategorie trybów, gdzie bardzo często mamy do czynienia z trybami dziecięcymi. Tryby dziecięce, to takie które bezpośrednio będą wiązać się z doświadczeniami przeżytymi w okresie naszego dzieciństwa.

Przy aktywacji takiego trybu osoba dorosła może nagle stać się dzieckiem oraz postrzegać i odczuwać wiele emocji jako mała dziewczynka czy chłopczyk. Uruchomienie takiego trybu cofa nas w przeszłość, do sytuacji, które były dla nas trudne i niosą ze sobą często wiele cierpienia czy samotności, gdzie jako dzieci musielibyśmy sobie radzić z wieloma przykrymi emocjami.

Obecne sytuacje, które aktywują konkretne tryby bardzo często przypominają takie sytuacje z naszego dzieciństwa, kiedy doświadczyliśmy osamotnienia, upokorzenia, wstydu, krytyki, poczucia winy, lęku czy odrzucenia. Oczywiście sytuacje te charakteryzują się również tym, że każda z przykrych emocji wiązała się z nieprzychylną reakcją kogoś dorosłego z naszego otoczenia - najczęściej mamy lub taty.

Jako takie tryby dziecięce wymienić możemy kilka ich typów:

tryb dziecka wrażliwego - najczęściej pojawia się u tych osób, które doświadczyły wszelkiego zaniedbania emocjonalnego ze strony rodziców czy opiekunów oraz ich potrzeby nie były należycie zaspokajane. Tryb ten często aktywuje takie emocje jak lęk, samotność, bezradność, pustkę, poczucie bycia niewartym czy nie zasługującym na miłość drugiej osoby,
tryb dziecka złoszczącego się - pojawia się u dzieci, których niezaspokojone podstawowe potrzeby, np. te fizyczne, wywoływały silną frustrację i złość. W dorosłym życiu osoba taka może mieć problemy z adekwatnym wyrażaniem gniewu, szczególnie jeśli ktoś dotyka naszych osobistych granic i naszej autonomii. Pojawiać się może wtedy silny gniew, który może być skierowany przeciwko innym i który ma na celu ich zranienie oraz emocje wydają się uciekać spod kontroli,
tryb dziecka impulsywnego - dotyczy nieumiejętności odraczania swoich pragnień - często osoba działa pod wpływem swoich nagłych impulsów, nie zastanawiając się nad ich konsekwencjami. Występują również problemy z tolerancją ograniczeń,
tryb szczęśliwego dziecka - tutaj stan ten wiąże się z poczuciem bezpieczeństwa, spokoju, miłości i akceptacji. Będąc w tym trybie działamy spontanicznie, w pełni wyrażamy siebie oraz pozwalamy sobie na optymizm

terapia schematu a inne nurty w psychoterapii

Nieadaptacyjne tryby radzenia sobie

Bardzo często negatywne schematy utrwalane latami od wczesnego dzieciństwa powodują, że przekształcają się one w nieadaptacyjne radzenie sobie ze schematami w życiu dorosłym.

Takie dysfunkcyjne tryby występują często pod postacią różnych schematów emocjonalnych radzenia sobie z rozmaitymi sytuacjami. Już w dzieciństwie strategie te pozwalały nam przetrwać trudne chwile i poradzić sobie z zalewającymi nas przykrymi emocjami. To, co przeżywaliśmy jako dzieci, gdy opiekunowie adekwatnie nie zaspokajają naszych potrzeb i to jak radziliśmy sobie na tamten czas utrwaliło się w formie takich schematów emocjonalnych.

Małe dziecko niestety nie jest wyposażone w konstruktywne strategie radzenia sobie z trudnymi emocjami, ponieważ jego rozwój psychiczny, emocjonalny i osobowościowy jest w ciągłym procesie, stąd też radzi sobie ono na swój “niedojrzały” sposób, tak jak potrafi.

Powielanie takich sytuacji utrwala w nim często aż do dorosłości takie niekonstruktywne i niedojrzałe mechanizmy radzenia sobie. To co na tamten czas mogło być pomocne ponieważ pozwoliło kilkulatkowi opanować lęk, wstyd czy poradzić sobie z odrzuceniem bardzo często nie służy już w dorosłym życiu. Co więcej te nieadaptacyjne tryby radzenia sobie bardzo często przeszkadzają nam w dorosłości w osiągnięciu spełnienia zarówno na gruncie osobistym, relacyjnym czy zawodowym.

Wśród nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie opartych na trybach powstałych w dzieciństwie możemy wymienić:

strategie oparte na podporządkowywaniu się - związane są z poddawaniem się zarówno negatywnej sytuacji, jak i często toksycznym osobom. Bardzo często emocją napędową takiej strategii jest poczucie własnej bezradności i bezsilności oraz brak poczucia wpływu na sytuację. Osoba żyje w przeświadczeniu, że niezależnie od tego co zrobi i tak nie zmieni to jej dramatycznego położenia. Bardzo często takie strategie występują u osób tkwiących w przemocowych toksycznych związkach partnerskich,
strategie oparte na unikaniu - akcentują brak podejmowania aktywnych działań w sytuacjach trudnych czy stresowych. Mogą wiązać się z uciekaniem w używki czy inne alternatywy tak, by uniknąć nieprzyjemnych emocji. Osoba z lęku przed oceną czy ze wstydu może unikać spotkań towarzyskich, co z kolei może zwiększać jej poczucie osamotnienia czy też pustki,
strategie oparte na kompensacji - z kolei będą opierać się postawie bycia silnym i kontrolującym to, co dzieje się dookoła nas. Strategie te mają na celu przede wszystkim zaprzeczyć temu, że w dzieciństwie nie zostały zrealizowane pewne nasze potrzeby emocjonalne. Stąd też poczuciem naszej sprawczości i działania chcemy zakryć dawne uczucie bezradności czy lęku. Przykładem będzie osoba, która swoje niskie poczucie własnej wartości kompensuje zabieganiem o uwagę.

Dla rozwoju tych strategii nie bez znaczenia pozostają też postawy rodzicielskie jakie obserwowaliśmy latami i na podstawie których na drodze modelowania społecznego uczymy się pewnych zachowań czy schematów emocjonalnych. Wymienić możemy również tzw. nieadaptacyjne tryby rodzicielskie, które dziecko obserwuje u swoich rodziców a potem przekłada na to, jak traktuje siebie i innych.

Wśród takich nieadaptacyjnych trybów możemy wymienić:

tryb karzącego rodzica,
tryb wymagającego rodzica.

Kiedy zalecana jest terapia schematów?

Co daje terapia schematów? Psychoterapia schematów jest bardzo kompleksowym podejściem terapeutycznym. W procesie terapii zachowuje dużą spójność zarówno teoretyczną, jak i praktyczną. Wśród technik terapii schematów wykorzystywane są zarówno techniki poznawcze, behawioralne, jak i emocjonalne. Terapia schematów to podejście integracyjne , które potrafi w niezwykle elastyczny i swobodny sposób łączyć wymienione techniki pracy w zmianie negatywnych schematów.

Kiedy działa terapia schematów?

Terapia schematów świetnie sprawdzi się zarówno w trudnościach z obniżonym nastrojem, jak i w innych problemach emocjonalnych, takich jak kłopoty z lękiem, smutkiem, wstydem, poczuciem winy czy samotnością i pustką.

Dodatkowo potrafi również efektywnie radzić sobie z silnie utrwalonymi, destrukcyjnymi wzorcami reagowania emocjonalnego w sytuacjach trudnych. Psychoterapeuta schematów nastawiony jest nie tylko na zmniejszenie natężenia objawów, ale zakłada również wypracowanie skutecznej zmiany, która może wprowadzić długotrwałą poprawę w życiu pacjenta.

Wśród problemów, w jakich szczególnie zalecana jest psychoterapia schematów to:

negatywne i samokrytyczne schematy myślowe na swój temat,
lęk przed odrzuceniem,
nieufność względem innych i problem z zaufaniem,
brak umiejętności stawiania granic i brak asertywności,
problem z chronicznym wstydem oraz złe mniemanie o sobie i niska samoocena,
branie na siebie odpowiedzialności za cudze problemy i kompulsywne pomaganie innym,
nadmierny perfekcjonizm,
silne przejmowanie się zdaniem innych i ich opinią,
prokastrynowanie oraz sabotowanie swoich działań,
stan chronicznego stresu i napięcia,
problemy z nawracającymi stanami depresji, w których leczenie farmakologiczne nie pomaga,
uporczywe uczucie lęku i niepokoju, a także wątpienie w siebie i odczuwanie niskiego poczucia własnej wartości i sprawczości.

Celem terapii schematu jest wyjście z negatywnego wzorca myślenia i postępowania oraz zrozumienie, że emocjonalne trudności w naszym życiu dorosłym mogą wynikać właśnie z utrwalonych schematów z dzieciństwa. Terapia schematów wymaga często sięgnięcia w przeszłość, ale nie po to, by rozdrapywać stare rany, tylko po to by poznać mechanizm tego co powoduje nasze problemy tu i teraz.

Jak wygląda terapia schematów w psychoterapii?

Początek terapii schematu jako praktyki terapeutycznej wskazuje, że terapia schematów jest obecnie jeszcze dosyć młodym nurtem w psychoterapii. Jednakże zyskuje ogromną popularność oraz coraz więcej zwolenników swojej metody na całym świecie.

Bardzo często terapia schematów jest praktykowana przez psychoterapeutów poznawczo-behawioralnych jako dodatkowe wsparcie w procesie terapii. Psychoterapeuta schematów może pracować z pacjentem i bazować jedynie wśród technik terapii schematów lub włączać do terapii także metody zaciągnięte z innych nurtów 3 fali CBT.

Podejście terapii schematów zakłada, że jest ona procesem długoterminowym, który zakłada minimum rok procesu terapeutycznego. Dzieje się tak dlatego, że utrwalone latami negatywne schematy myślowe potrzebują sporo czasu na zmianę Techniki terapii schematów wykorzystywane są jednak również jako metody pracy w terapii krótkoterminowej zwłaszcza w przypadku terapii grupowej.

Etapy terapii schematu pozwalają danej osobie przechodzić przez swoje błędne przekonania i trudne emocje po to, by móc wyzwolić się z ich wpływu i nauczyć się efektywnie radzić sobie z tym, co przydarza się w naszym życiu. W terapii schematów stosuje się rozwijanie dwóch najważniejszych trybów - szczęśliwego dziecka i zdrowego dorosłego. Przez właśnie taki charakter terapia schematów pozwala wzmacniać zasoby pacjenta i ukierunkowywać go na pozytywną zmianę.

Do prowadzenia terapii schematu wymagane jest ukończenie szkolenia właśnie w tym nurcie. Centrum terapii schematów oferuje takie szkolenie zarówno dla psychoterapeutów, którzy chcą poszerzyć swoje kwalifikacje zawodowe jak i dla osób chcących rozpocząć psychoterapeutyczną drogę zawodową. W ramach szkolenia z terapii schematów możliwy jest również do uzyskania certyfikat terapii schematów, który potwierdza posiadaną wiedzę i umiejętności. Dla terapeutów terapii schematu pozwala to na współpracę z instytutem terapii schematów, który terapię schematów rekomenduje jako efektywną formę leczenia zaburzeń psychicznych.

Skuteczność terapii schematów potwierdzona jest przez Międzynarodowe Towarzystwo Terapii Schematów ISST. Dodatkowo terapię schematów rekomenduje również Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczo-Behawioralnej PTTPB.

Literatura

Klosko, J., Weishaar, M., Young, J. (2019). Terapia schematów. Przewodnik praktyka, Wydawnictwo GWP.