Agresja

Czym jest agresja? - charakterystyka problemu

Agresja u dzieci jest tematem często pojawiającym się w gabinetach pedagogów i psychologów dziecięcych. Może dotyczyć dzieci w różnym wieku i objawiać się w bardzo różnorodny sposób, inaczej bowiem agresję będzie okazywał maluch, inaczej przedszkolak, a jeszcze inaczej 10-cio latek czy nastolatek. Zatem czym jest agresja?
 

Zachowania agresywne mogą mieć różny charakter - od problemów z  wyrażaniem emocji i impulsów po poważne przekroczenie granic drugiej osoby. Do zachowań agresywnych zaliczamy:

1. agresję słowną (werbalną):  wyzwiska, obgadywanie, wyśmiewanie, kłótnie, gnębienie,
2. agresję fizyczną: popychanie, dokuczanie, uderzenie, bicie , prowokowanie bójek, branie udziału w bójkach,
3. agresję relacyjną: zastraszanie, grożenie, wymuszanie, manipulacja, strategia silnej ręki, czyli straszenie swoją pozycją w grupie.

Agresja u dzieci i młodzieży jest często wynikiem zaburzeń emocjonalnych w obrębie regulacji emocji takich jak złość i gniew. Choć przyjmuje się, że zachowania agresywne mają charakter intencjonalny i są nastawione na wyrządzenie krzywdy, to jednak małe dzieci, które biją kolegę w przedszkolu czy zwierzę nie do końca zdają sobie sprawę z wykonywanego czynu.  Napady agresji zazwyczaj oznaczają, że dziecko nie potrafi sobie poradzić z daną sytuacją i swoimi emocjami.  Agresja u dzieci może często pojawiać się jako odpowiedź na agresję ze strony innych zarówno rówieśników jak i dorosłych. Może też jednak służyć konkretnym celom, w przypadku kiedy agresywne zachowanie ma za zadanie przynieść określoną korzyść.  

 

Agresja u dzieci może mieć różne powody i tak naprawdę ile dzieci tyle możliwych źródeł dla ich występowania. Najczęściej jednak agresja spowodowana jest którąś z tych możliwości:
 

• rodzice nie potrafią wyznaczać zasad i dziecko jest pogubione w tym co może, a czego nie;

• rodzice zbyt wiele oczekują od dziecka tzn. ustawili wysoko poprzeczkę, jeśli chodzi o jego rozwój i zdolności;

• rodzice niczego nie wymagają od dziecka i wyręczają go w każdej czynności, nie pozostawiając mu tym samym przestrzeni do samodzielności;

• dziecko nie radzi sobie z różnymi sytuacjami i emocjami jakie się wtedy pojawiają.

Wymienione sytuacje powodują u dziecka występowanie frustracji i złości, które przekładają się na reagowanie agresją. Nie zawsze jednak agresja dziecka objawia się w sposób aktywny i wyrażana jest bezpośrednio. U dziecka może występować również bierna agresja, która nie jest wyrażona wprost jako bicie, krzyki czy obraźliwe słowa. Bierna agresja może przybierać formę mniej czytelną dla rodzica jak na przykład przeszkadzanie na lekcjach, niszczenie zabawek innych dzieci, obrażanie się czy milczenie. Zachowania agresywne przyjmują często fachową nazwę zaburzeń opozycyjno-buntowniczych. 

Agresja u dzieci w wieku przedszkolnym najczęściej może objawiać się biciem innych dzieci, kopaniem, szczypaniem czy popychaniem niszczeniem zabawek, przeszkadzaniem w zabawie innym dzieciom. Choć jest działaniem intencjonalnym i świadomym już dla mniejszych dzieci, to jednak nie do końca dziecko zdaje sobie sprawę z konsekwencji swojego działania.

Agresja u dzieci w wieku szkolnym najczęściej może wynikać z problemów z adaptacją w szkole i trudnymi emocjami jakie towarzyszą dzieciom w momencie przejścia z przedszkola do szkoły. Dzieci w wieku szkolnym odczuwają złość nie tylko wtedy kiedy czują, że nie mogą czegoś zrobić, ale też w sytuacjach, gdy wynik ich działań nie jest dla nich satysfakcjonujący. Agresja u dzieci w wieku szkolnym jest więc spowodowana bardziej zaawansowanymi czynnikami psychospołecznymi jak niezadowolenie z siebie, nie docenienie ze strony nauczycieli czy rodziców za poczynione starania czy jako wyraz frustracji w kontaktach z rówieśnikami.

Agresja u nastolatków  może przybierać bardziej wyrafinowane formy przemocy takie jak obrażanie, wyzwiska, wyśmiewanie, obmawianie - nie tylko w bezpośrednim kontakcie, ale również poprzez różne media społecznościowe. Agresja u nastolatków objawiać może się również w sposób fizyczny - poprzez bicie, popychanie czy prowokowanie bójek. 

Przyczyny agresji u dzieci i młodzieży      

Jako przyczyny powstawania zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży najczęściej podaje się związek pomiędzy czynnikami biopsychospołecznymi. Główną przyczyną agresji u dzieci jest nagromadzona frustracja u dziecka, z którą ono nie umie sobie radzić i najczęściej impulsywnie reaguje. 

Wśród typowych przyczyn występowania zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży wymienia się:

• dziedziczenie agresji,

• nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego, w tym te wywołane przez urazy okołoporodowe,

• wychowanie przez niedojrzałych emocjonalnie rodziców, którzy nie radzą sobie ze swoją rolą i nie potrafią być odpowiedzialnym za dziecko,

• wychowanie przez rodziców, którzy sami od najmłodszych lat nauczeni byli stosowania  agresji jako sposobu rozwiązywania problemów czy egzekwowania ustaleń,

• wychowanie przez rodziców, którzy nie potrafią stawiać jasnych granic - na za dużo pozwalają swoim dzieciom, nie stosują żadnych zasad lub stosują zbytnie krytykanctwo, 

• ustępowanie dziecku we wszystkim,

• wymaganie od dziecka zbyt wielu rzeczy, co generuje u niego stres, 

• nieograniczona możliwość korzystania ze smartfona, komputera, telewizora,

• wyręczanie dziecka w wielu czynnościach i nie pozostawianie mu okazji do swobody,

• odmawianie dziecku swojej bliskości, nie okazywanie miłości i ciepła.

Jak objawia się agresja u dzieci?

Agresja u dzieci i młodzieży objawiać może się zarówno w przestrzeni fizycznej jak i werbalnej.  Objawy agresji u dzieci i młodzieży są bardzo różnorodne, jednak łatwo można je zauważyć i zinterpretować, ponieważ najczęściej przejawiają się w postaci sprawiania drugiej osobie krzywdy. Zachowania agresywne u dzieci i młodzieży będą inne w zależności od grupy wiekowej jak i płci. Chłopcy częściej wyrażają agresję bijąc niż dziewczynki, tak samo jak dzieci w przedszkolu przejawiają agresję bardziej fizycznie, natomiast wraz z wiekiem może do tego dochodzić również agresja werbalna w postaci wyzwisk czy obrażania. 

Najczęściej wśród wyraźnych symptomów zachowań agresywnych wymienia się:
 

• kopanie,

• gryzienie,

• bicie innych dzieci czy dorosłych,

• wdawanie się w bójki,

• niszczenie przedmiotów,

• stosowanie przemocy,

• męczenie zwierząt,

• krzyczenie,

• kłótnie,

• przezywanie,

• obrażanie innych.

“Ostatnio byłam z moim 8 letnim synem  w sklepie, robiliśmy zwykłe zakupy. W momencie, gdy nie chciałam mu kupić tego czego chciał -  zaczął mnie bić, gryźć, kopać  i wrzeszczeć na cały sklep. Taka sytuacja powtarza się często. Ludzie wtedy patrzą się na mnie jak na wyrodną matkę, która robi krzywdę swojemu dziecku. A to są częste napady agresji u niego, z którymi nie wiem jak sobie poradzić.. “
Lucyna - forum dla rodziców

Jak radzić sobie z agresją u dziecka?

W przypadku zaobserwowania u swojego dziecka zachowań agresywnych wielu rodziców zastanawia się jak radzić sobie z agresją u dziecka czy jak reagować na agresję? Bardzo ważne w przypadku agresji dziecka jest zrozumienie, że ma on prawo do odczuwania swojej złości i pozwolenie mu na jej wyrażenie. Dlatego też nie powinno się krzyczeć na dziecko ani też karać go - maluch nie posiada jeszcze rozwiniętej świadomości na tyle, by wyrażać swoje frustracje w konstruktywny sposób, więc radzi sobie z nimi jak umie. Należy jednak pamiętać, że jeśli będziemy karać dziecko za jego złość, szybko nauczy się ono tłumić swój gniew, co może przełożyć się na szereg innych zaburzeń. 

Agresja u dziecka nie bierze się znikąd, dlatego też pierwszym krokiem w przypadku reagowania na jego agresję jest znalezienie jej źródła. Jeśli więc znajdziemy powody, dla których nasze dziecko bije nas lub inne dzieci będziemy mogli ograniczyć pewne bodźce czy sytuacje powodujące u malucha frustrację. Jeśli jednak nie wiemy jak reagować na agresję u dziecka dobrym pomysłem będzie skonsultowanie problemu z psychologiem dziecięcym.
 

U starszych dzieci czy nastolatków u których występują zachowania agresywne oprócz wizyty u psychologa również skuteczny będzie trening zastępowania agresji. Wielu pedagogów i psychologów przeprowadza taki trening zastępowania agresji - jest to inaczej mówiąc trening kontroli złości czy trening opanowywania gniewu. Trening zastępowania agresji to jedno z najważniejszych narzędzi stosowanych w przypadkach agresji u dzieci czy nastolatków, które pozwala im nauczyć się w bardziej konstruktywny sposób wyrażać frustrację i złość oraz poznać sposoby jak wyeliminować negatywne zachowania. 
 

Agresja dziecięca w statystykach 

Zachowania agresywne u dzieci zaczynają się najczęściej po ukończeniu 2 roku życia.  Jak podają raporty Unicef aż około 48 % nastolatków w wieku 13-15 lat  w Polsce deklaruje, że doświadczyło agresji ze strony rówieśników w szkole, co negatywnie przekłada się na ich naukę. Na świecie już 1 na 3 dzieci przyznaje się, że doświadczyło przemocy i dręczenia ze strony kolegów w przestrzeni szkolnej i poza nią. Wśród nastolatków w przedziale wiekowym 13-15 lat mieszkających w krajach uprzemysłowionych 3 na 10 przyznaje się do stosowania różnych form agresji względem swoich rówieśnikach. Jeśli chodzi o'podział na płeć wśród dziewczynek częściej obserwuje się agresję werbalną i dręczenie psychiczne, natomiast chłopcy zdecydowanie częściej wdają się w bójki i stosują agresję fizyczną.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura
 

Grzegorzewska, I., Zachowania agresywne dzieci i młodzieży. Ujęcie kliniczno-rozwojowe, Polskie Forum Psychologiczne,, Tom 20 (Nr  4), UKSW, Warszawa, 2015.

Fronczak, A., Agresja u dzieci w świetle teorii społeczno-poznawczej, Polish Journal of Social Rehabilitation 13/2017, Warszawa, 2017.