Osobowość paranoiczna

Osobowość paranoiczna - charakterystyka

Osobowość paranoiczna ze względu na swoją nazwę sugeruje, że w jej przypadku mamy do czynienia z paranoją. Jednakże czym się charakteryzują paranoiczne zaburzenia osobowości oraz jak wyglądają przyczyny i radzenie sobie z osobowością paranoiczną?

 

Określenie “paranoiczność” oznacza tutaj nadmierną podejrzliwość wobec całego otoczenia.

 

Osobowość paranoiczna paranoidalna to często zamiennie stosowane określenie, które jednak nie oznacza tego samego. Termin paranoiczność nie jest bowiem tym samym, co  określenie paranoidalny, ponieważ drugi z nich odnosi się bardziej do objawów psychotycznych.

Paranoiczność wskazywać będzie więc na występowanie cech o różnym nasileniu, które mogą odnosić się do tzw. spektrum paranoicznego. Występować może ono zarówno jako paranoiczny styl osobowości, który opiera się na nieufności i w miarę adaptacyjnej czujności czy też w większym nasileniu jako paranoiczne zaburzenia osobowości, w którym występuje już patologiczna podejrzliwość i zaburzenia urojeniowe. 
 

Jak już wspominaliśmy w publikacjach o osobowości anankastycznej i narcyzmie kryteriami zaburzeń osobowości określimy te objawy, które znacznie utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne i zawodowe oraz dostarczają osobie cierpienia psychicznego. Osoby z zaburzeniami osobowości charakteryzują się występowaniem względnie sztywnego myślenia, postrzegania, reagowania i sposobu wchodzenia w relacje.


Osobowość paranoiczna charakteryzuje się występowaniem zespołu sześciu nieadaptacyjnie nasilonych cech takich jak:
 

• podejrzliwość, 

• wrogość, 

• autonomiczność, 

• nadwrażliwość, 

• nadmierna czujność,

• sztywność. 

Osobowość paranoiczna należy do zaburzeń osobowości z wiązki A, czyli charakteryzujących się dziwacznością i ekscentrycznością. W tej grupie zaburzeń osobowości przejawia się właśnie nieufność względem innych, bycie podejrzliwym oraz spodziewanie się bycia wykorzystanym czy oszukanym przez osoby ze swojego otoczenia.

 

Osobowość paranoiczna wykazuje więc skupienie się na szukaniu zagrożenia, ewentualnej przykrości, krzywdy, zaniechania lub zranienia ze strony innych osób.


 

Osobowość paranoiczna przyczyny

 

W etiologii osobowości paranoicznej uwzględnia się głównie czynniki biologiczne i środowiskowe. Według podejścia poznawczo-behawioralnego do rozwoju paranoicznego zaburzenia osobowości przyczyniają się wczesne doświadczenia oraz przekonania kluczowe, które się wtedy kształtują. Przyczyny paranoicznego zaburzenia osobowości sięgają do procesów uczenia się poprzez modelowanie, gdzie dziecko doznaje stanu nadużycia i lekceważenia. Osobowość paranoiczna przykłady, które można wymienić jako przyczyny rozwoju tego zaburzenia to sytuacje, w których dziecko od wczesnych lat myśli, że musi uważać i być czujnym by nie dać się zmanipulować. Im częściej pojawia się taka sytuacja, tym bardziej podobnie myślenie utrwala się jako myśli automatyczne.

Osobowość paranoiczna przyczyny w myśl podejścia psychoanalitycznego może wiązać się z nieufnością, która miała miejsce od okresu wczesnego dzieciństwa. Dziecko czy już nawet niemowlak uczy się ufności do swoich opiekun, a co za tym idzie również do świata poprzez zaspokajanie swoich podstawowych potrzeb.

 

Do powstania osobowości paranoicznej przyczyniają się również czynniki neurobiologiczne, które odpowiadają za występowanie dysfunkcji w określonych strukturach mózgu odpowiedzialnych za powstawanie lęku oraz funkcje poznawcze takie jak myślenie czy postrzeganie.

Osobowość paranoiczna objawy

W przypadku paranoicznego zaburzenia osobowości kryteriami zaburzeń osobowości są tutaj objawy osobowości paranoicznej, które koncentrują się wokół nieufności, nadmiernej czujności względem otoczenia oraz nieustannej podejrzliwości względem ludzi i świata.  

 

Diagnoza paranoicznego zaburzenia osobowości według DSM uwzględnia występowanie takich cech tak:
 

• osoba podejrzewa, bez posiadania żadnych wiarygodnych dowodów, że jest wykorzystywana i krzywdzona,

• dana osoba jest pochłonięta nieuzasadnionym podejrzeniem, wątpliwościami na temat wierności i lojalności swoich przyjaciół czy współpracowników,

• osoba nie potrafi zwierzać się innym czy mówić o sobie, z obawy, że informacje te zostaną przekazane dalej lub zostaną wykorzystane,

• osoba interpretuje nieznaczne uwagi lub sytuacje innych jako celową próbę upokorzenia lub groźby, 

• dana osoba nieprzerwanie żywi urazę do innych i nie potrafi zapomnieć czy wybaczyć dawnych zranień i krzywd,

• osoba dostrzega niezauważalne dla innych próby. 

U osób paranoicznych nieufność i podejrzliwość wysuwają się na pierwszy plan, dotyczącą z kolei w  większości zachowań i postrzegania świata. Podejrzliwość wobec innych jest podstawą myśli i zachowań paranoicznych, gdzie dodatkowo osoba paranoiczna spodziewa się od innych złych zamiarów czy nawet wyrządzenia znacznej krzywdy. 

Najbardziej charakterystyczne objawy osobowości paranoicznej to:
 

• podejrzenia dotyczące wierności najbliższych,

• posądzanie partnera życiowego o zdradę i niewierność,

• nadmierna wrażliwość, 

• trudności w nawiązywaniu relacji, 

• lęk przed odrzuceniem, 

• trudności w zaakceptowaniu krytyki, 

• długotrwałe przeżywanie przykrości, 

• wyolbrzymianie doznanej krzywdy i rozpamiętywanie zranień.

Przekonanie osób paranoicznych co do tego, że inne osoby źle im życzą, mają wobec nich złe zamiary czy starają się je upokorzyć zazwyczaj nie ma żadnego potwierdzenia w rzeczywistości. 

Paranoik ma problem z wybaczaniem innych przewinień, krzywd i zranień. Osoba paranoiczna bardzo długo chowa urazę, a także ma tendencję do rozpamiętywania i nadmiernego myślenia o doznanych krzywdach. Nie potrafi wybaczać osobom, którzy wobec niej zawinili. Osoba paranoiczna uważa, że ludzie którzy ją zranili nie zasługują na drugą szansę, ponieważ są z reguły źli i na pewno życzą jej źle. Bardzo często osoba paranoiczna wyolbrzymia doznaną krzywdę, jednakże osoba paranoiczna myśli, że ma 100% rację w tym co uważa. 
 

Warto jednak wiedzieć, że diagnoza paranoicznego zaburzenia osobowości, nie może zostać postawiona, jeśli u danej osoby zdiagnozowano już schizofrenię, zaburzenie afektywne dwubiegunowe lub zaburzenie depresyjnego z objawami psychotycznymi lub inne zaburzenia psychotyczne.

Co więcej jeśli u osoby chorej przed diagnozą schizofrenii występowały kryteria paranoicznego zaburzenia osobowości to należy to uwzględnić w diagnozie jako przedchorobowe paranoiczne zaburzenie osobowości. 

 

W rozpoznawaniu osobowości paranoicznej ważne jest również wykluczenie faktu, że pojawiające się symptomy nie są spowodowane stanem ogólno-medycznym czy też silnym urazem głowy.

Osobowość paranoiczna leczenie 

Osobowość paranoiczna jak postępować? Jaką zastosować pomoc w przypadku osobowości paranoicznej oraz jak wygląda przebieg choroby i rokowanie. Osobowość paranoiczna leczenie skupia się głównie na podjęciu odpowiedniej psychoterapii. Jedynie w przypadkach, gdzie pacjenci dotknięci zaburzeniami paranoicznymi wykazują daleko idące urojenia, halucynacje czy omamy należy rozpocząć leczenie farmakologiczne, oczywiście pod opieką lekarza psychiatry. Osobowość paranoiczna leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu leków przeciwpsychotycznych oraz przeciwlękowych, które pozwalają na wyeliminowanie objawów wytwórczych i zmniejszenie poziomu lęku. W leczeniu objawów osobowości paranoidalnej kluczowe jest wykluczenie innych zaburzeń takich jak objawy nadużywania substancji psychoaktywnych, zespół odstawienny czy epizod schizofrenii.

Psychoterapia w leczeniu osobowości paranoicznej

Skuteczne leczenie osobowości paranoicznej opiera się o dobrze dobraną psychoterapię, która pozwala pracować nad objawami lęku i podejrzliwości. W terapii paranoicznych zaburzeń osobowości z reguły stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, która pozwala pracować doraźnie nad objawami i niwelowaniem negatywnych skutków zachowań.

 

W terapii paranoicznych zaburzeń osobowości obok terapii poznawczo-behawioralnej stosować możemy również takie podejścia jak psychoterapia integracyjna, psychoterapia Gestalt czy psychoterapia psychodynamiczna.

Jaki test można zrobić na osobowość paranoiczną? Osobowość paranoiczna test możliwy do potwierdzenia tego zaburzenia osobowości może zostać wykonany jedynie przez psychologa diagnostę. Test na osobowość paranoiczną to SCID-5 czy MMPI-2, który pozwala na rozpoznanie ewentualnych dysfunkcji w osobowości oraz występowania zaburzeń w jej obszarze. 

Osobowość paranoiczna - statystyka

Osobowość paranoiczna prawie nigdy nie występuje jako samodzielne zaburzenie. Najczęściej stwierdzono osobowość paranoiczną obok depresji, zaburzeń lękowych oraz nadużywania substancji psychoaktywnych. Wśród osób z paranoicznym zaburzeniem osobowości ( nawet 75 % z nich) ma również inne współwystępujące zaburzenia osobowości. Współwystępowanie paranoicznego zaburzenia osobowości łączy się z unikającym zaburzeniem osobowości, osobowością borderline oraz z osobowością narcystyczną.

Statystyki pokazują, że osobowość paranoiczna jest drugim co do wielkości występowania zaburzeniem osobowości po anankastycznym zaburzeniu osobowości. Częstość występowania paranoicznego zaburzenia osobowości szacuje się u prawie 4 % całej populacji. Pacjenci paranoiczni bardzo często wymagają leczenia farmakologicznego i przede wszystkim dobrze dopasowanej terapii. 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. UAM, Poznań.

DSM-5