Osobowość zależna

Osobowość zależna - charakterystyka

 

Zależność jest czymś, co występuje w naturalnym rozwoju każdego człowieka. Dzięki zależności od innych i bycia w relacji może kształtować się nasza własna tożsamość i autonomia. Zależność jest jednym z aspektów naszej osobowości, która stanowi motywację do nawiązywania i utrzymywania relacji z innymi, a także do uzyskiwania opieki i wsparcia. 

To, co daje nam zależność to przede wszystkim pewne zaspokojenie naszych potrzeb i pomoc w adaptacji do różnego rodzaju zmian czy nowości. W psychologii wyróżnić możemy 3 rodzaje zależności jakie występują u ludzi:

 

• zależność fizyczną -  najczęściej występującą u niemowląt, małych dzieci czy też osób starszych i niepełnosprawnych, kiedy nasze podstawowe potrzeby fizyczne uzależnione są od opieki innych osób,
   

• zależność instrumentalną - dotyczy ona wsparcia i pomocy, które uzyskujemy od innych w osiąganiu naszych własnych celów życiowych czy osobistych,
   

• zależność emocjonalna - to poleganie na innych, wsparcie emocjonalne, bliskość czy opieka. 

Każdy z nas doświadczył zapewne stanu pewnej zależności od drugiej osoby przez krótszy czy dłuższy okres czasu i jest to zjawisko całkowicie normalne oraz naturalne. Jednakże zależność może mieć również swoją destrukcyjną stronę. Oprócz korzyści jakie może dawać zależność od innych, spotykamy również psychopatologiczne przejawy bycia zależnym. 

Osobowość zależna należy do grupy zaburzeń osobowości uwzględnionych zarówno w Klasyfikacji ICD-10(11), jak i również w Klasyfikacji DSM-5, gdzie znajdziemy ją opisaną jako “zależne zaburzenie osobowości”. Osobowość zależna należy do grupy zaburzeń osobowości, które charakteryzują się występowaniem napięcia, lęku czy też przerażenia. 

Osobowość zależna charakteryzuje się nadmierną potrzebą zależności od innych osób oraz koniecznością poszukiwania wsparcia i opieki niemalże na każdym gruncie swojego życia. Osoby z tym zaburzeniem osobowości często uważają, że są bezradne i nie potrafią samodzielnie rozwiązywać swoich problemów czy trudności, a także niezależnie funkcjonować w dorosłym życiu.

 

Osoby zależne często mają kłopoty z podejmowaniem najprostszych decyzji - pytają innych w co się ubrać, jaki wybrać kolor ścian w pokoju czy też co ugotować na obiad. Oczekują tego, że inni się nimi zaopiekują, okażą swą pomoc, wesprą w trudnej chwili czy przejmą odpowiedzialność za daną sprawę. 

Kolejną charakterystyczną cechą osób zależnych jest to, że w zamian za chęć zależności i potrzebę bycia zaopiekowanych często są w stanie oddać innym samych siebie. Potrafią podporządkować się całkowicie innym, byleby tylko móc otrzymać bliskość, pomoc i wsparcie. Dlatego też często występuje u nich uzależnienie od silnych osób. 

Wydaje się wręcz, że jest osobowość zależna pozbawiona własnego “Ja” , która całą swą tożsamość przypisuje byciu z innymi. Osoby zależne cechuje bowiem również brak wiary w siebie, swoje możliwości, a także niska samoocena i niskie poczucie własnej wartości. Osoby zależne czują się nieudolne i nie mogą samodzielnie udźwignąć wymagań życia. Natomiast w zamian za to potrafią silnie przywierać się do innych, poddawać się ich wymaganiom i żyjąc według czyichś zasad. 
 

Ponadto w obrębie tego zaburzenia osobowości wymienić możemy inne rodzaje osobowości zależnej, które choć mają wspólny mianownik jako występujące zachowania zależne to jednak różnią się między sobą niektórymi zachowaniami.


Podtypy osobowości zależnej jakie możemy wymienić to:

 

• osobowość bierno-zależna - charakteryzuje się poczuciem bezradności, silną potrzebą akceptacji i aprobaty ze strony innych, a także tendencją do podporządkowywania się innym,
   

• osobowość zależna-unikająca - charakteryzuje się brakiem samodzielności i autonomii na rzecz usilnego poszukiwania opieki i wsparcia; osobowość zależna unikająca charakteryzuje się tym, że występować może także silny lęk i niepokój związany z możliwością utraty zależności i wsparcia od innych,
   

• osobowość zależna-niedojrzała - charakteryzuje się brakiem umiejętności do normalnego, dorosłego funkcjonowania w życiu; osoby te charakteryzują się infantylnością, beztroską, a także biernością jeśli chodzi o podejmowanie ważnych decyzji czy przejmowanie odpowiedzialności,
   

• osobowość pozbawiona własnego “Ja” - charakteryzuje się brakiem własnej tożsamości, na rzecz silnego utożsamiania się z innymi; osoby te często idealizują innych oraz przypisują im szczególnie wszechmocne cechy, uzależniając się od ich zdania oraz przypisując im swoje poczucie bezpieczeństwa.

Przyczyny osobowości zależnej

 

Potrzeba bycia zależnym od innych ma oczywiście swoje przyczyny. Podobnie jak w innych zaburzeniach osobowości, przejawy psychopatologii mają swoje źródła we wczesnym dzieciństwie oraz w relacji z opiekunami.  Każde zaburzenie osobowości wyrasta na gruncie zaburzonego stylu przywiązania jaki rozwija się u każdego człowieka już od początku jego życia. Rozwój stylu przywiązania wiąże się z pierwszymi relacjami jakie zawieramy przychodząc na ten świat, a więc z relacjami z naszymi rodzicami, a szczególnie z matką. Jako przyczyny rozwoju osobowości zależnej wymienia się w pierwszej kolejności silną nadopiekuńczość.

Próba zaspokojenia wszystkich potrzeb dziecka i nieustanna pomoc dziecku we wszystkim powoduje, że dziecko zatraca swoją autonomię albo wręcz nie ma możliwości jej rozwinąć. Zatraca więc ono swoją tożsamość na rzecz ciągłej symbiozy z rodzicem. Prowadzi to m.in. do tego, że dziecko w pewnym momencie traci motywację do rozwijania siebie i swojego sposobu na życie. 

Wychowane w takim podejściu dzieci są tzw. dzieci filiżanki - kruche i delikatne jak porcelana, które nie potrafią funkcjonować w dorosłym życiu. Dlaczego? Bo nadmierna troska ze strony rodziców nie pozwoliła zderzyć im się z realnym życiem, w którym przecież zdarzają się gorsze chwile, stres czy przykre sytuacje. Natomiast dziecko chronione jak pod kloszem przez rodziców nie uczy się żadnego wysiłku, odpowiedzialności, a przede wszystkim nie zderza się z rzeczywistością. Natomiast pozwolenie dziecku na upadek, błąd czy porażkę uczy go, że jest to naturalny element życia i rozwija w nim odporność na stres i trudne doświadczenia. 

Taka troskliwość z czasem staje się bardzo destrukcyjna, ponieważ po pierwsze uczy dziecko, że świat jest niepewnym i niebezpiecznym miejscem, a po drugie pokazuje dziecku że samo nie jest sobie w stanie z niczym poradzić, ponieważ tylko mama wie i może należycie się nim zaopiekować. To z kolei przeszkadza w budowaniu pewności siebie u dziecka i jego zdrowego poczucia własnej wartości. Nieustanne robienie wszystkiego za dziecko pozwala mu myśleć, że sam jest nieporadny i nieudolny, a także przede wszystkim rozwija niskie poczucie własnej wartości.  

Silna zależność od innych, a zwłaszcza od rodzica, która trwa przez długi czas powodować może, że relacja ta zamienia się w pewną symbiotyczną więź. Dziecko jest tak mocno związane z matką, że może mieć znaczne trudności z wejściem w dorosłość. Najczęściej taki efekt symbiozy z mamą zachodzi w domach o zaburzonej strukturze, gdzie występuje nieprawidłowo funkcjonująca relacja pomiędzy rodzicami.

Bardzo często osobowość zależna może rozwinąć się również u tych osób, które wychowywane były przez samotne matki. Dzieje się tak dlatego, że często matka staje się nadopiekuńcza względem dziecka, traktując je jako swojego partnera życiowego i przelewając na niego całą swoją miłość i uwagę. To z kolei powoduje rozwinięcie się dysfunkcyjnego stylu rodzicielskiego, który wiąże dziecko w taką symbiotyczną więź, powoduje podporządkowywanie się jej i wywołuje poczucie winy związane z ewentualnym odejściem.



W późniejszym życiu dorosłym może to powodować szereg trudności takich właśnie jak niesamodzielność, niedojrzałość, brak samostanowienia o sobie, zaburzone relacje interpersonalne czy stany lękowe i depresyjne. 

Objawy osobowości zależnej

 

Jak rozpoznać osobowość zależną?  Przede wszystkim w przypadku zależnego zaburzenia osobowości na pierwszy plan wysuwać będzie się silna potrzeba przywierania do innych, konieczna obecność drugiej osoby, a także uleganie innym i uzależnianie się od nich. Osoby z tym rodzajem zaburzenia osobowości wykazywać będą się brakiem samodzielności w codziennym życiu, częstym pytaniem innych o radę i proszeniem o pomoc.  Dodatkowo osoby te cechuje silny niepokój i lęk przed odrzuceniem, samotnością czy brakiem akceptacji ze strony innych. Z tego powodu są często w stanie porzucić własne zdanie, potrzeby czy siebie samych byleby otrzymać choć odrobinę obecności i wsparcia, czy po prostu poczucia bliskości drugiej osoby.

 

Charakteryzuje ich lękliwość, ale często też poczucie winy i wstydu. Przez to że czują się bezradne i myślą, że same nie są w stanie dać sobie rady, starają się usilnie zapewnić sobie obecność drugiej osoby. W tym celu często stają się uległe, poddane innym oraz ich wymaganiom, bez posiadania swojego zdania. Wysoki poziom lęku i napięcia jaki występuje u osób zależnych powoduje, że są one mało odporne na stres i trudne sytuacje. Starają się ich więc za wszelką cenę unikać. 

Osobowość zależna w związku często stawia potrzeby innych osób ponad swoje, by tylko nie zostać odrzuconą. Osoby zależne mogą nieustannie obawiać się odrzucenia, a przez to nie umieć cieszyć się z bliskości z partnerem. 

Leczenie osobowości zależnej

Leczenie osobowości zależnej może nie należeć do najłatwiejszych, jednak na pewno możliwe jest uporanie się z przejawami tego zaburzenia osobowości. Jedyną i właściwą metodą będzie tu leczenie osobowości zależnej w formie psychoterapii, która pozwoli na głęboką pracę nad zmianą osobowości. W niektórych przypadkach, gdy osobowość zależna współwystępuje z innymi zaburzeniami jak depresja czy zaburzenia lękowe leczenie uwzględnia również stosowanie farmakoterapii - głównie w celu zmniejszenia lęku, wyrównania nastroju, a także wyregulowaniu emocji. 

Terapia osobowości zależnej

 

Psychoterapia osobowości zależnej podobnie jak w przypadku innego rodzaju zaburzeń osobowości jest procesem długotrwałym, który wymaga systematycznych spotkań i zaangażowania ze strony pacjenta/klienta. Zalecana w terapii osobowości zależnej jest terapia poznawczo-behawioralna oraz psychoterapia psychodynamiczna. 

Psychoterapia osobowości zależnej w nurcie poznawczo-behawioralnym pozwala na głęboką pracę na obszarze myśli i przekonań jakie występują u danej osoby, a także na radzenie sobie z silnym lękiem, niepokojem czy niepewnością. 

To, co najbardziej wymaga przepracowania w przypadku leczenia osobowości zależnej to zmiana myślenia na temat siebie i tego, że nie jesteśmy w stanie poradzić sobie bez innych. Dzięki tej metodzie terapii możliwe jest zbudowanie pewności siebie i właściwego poczucia własnej wartości, a także wyjście z błędnego koła jakim jest uzależnienie od silnych osób. 

 

Oczywiście w zależności jakie podtypy osobowości zależnej posiada dana osoba, metoda terapii dostosowywana jest indywidualnie. Terapia osobowości zależnej w nurcie CBT często wzbogacana jest o metody terapii 3 fali czy też terapii dialektyczno-behawioralnej. 

Psychoterapia psychodynamiczna pozwala z kolei na przepracowanie przyczyn rozwoju tego zaburzenia osobowości. Najczęściej sięga do głębokich konfliktów wewnętrznych jakie wytworzyły się na drodze dorastania i czerpie z relacji z opiekunami, którzy w jakiś sposób przyczynili się do rozwoju tego zaburzenia osobowości. 

Osobowość zależna w statystykach 

Jak pokazują statystyki osobowość zależna może dotykać nawet 4% całej populacji, a ponadto stanowi największą część wszystkich występujących zaburzeń osobowości. Dane diagnostyczne wskazują na to, że o wiele częściej zaburzenie osobowości zależnej występuje u kobiet niż u mężczyzn.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura
 

Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problem diagnozy klinicznej, Wydawnictwo UAM, Poznań, 

Cierpiałkowska, L. (2021). Psychopatologia, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, str. 307-316.