Zespół FAS

Czym jest Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)

O tym, że alkohol jest szkodliwy dla naszego organizmu i to nie tylko w nadmiernych ilościach, wie chyba każdy z nas. Powszechnie wiadomo również, że spożywanie alkoholu jest toksyczne przede wszystkim dla kobiet w trakcie ciąży, jednak czy zdajemy sobie sprawę z tego, jak bardzo? W jaki sposób działanie alkoholu na organizm matki przekłada się na rozwój jej dziecka oraz czym jest Alkoholowy Zespół Płodowy FAS? 

W medycynie termin syndrom FAS oznacza dokładnie jednostkę chorobową opisującą nieprawidłowości i zaburzenia w obszarze rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka, które to prowadzą do występowania u niego zaburzeń zachowania. Zespół FAS to inaczej zespół zaburzeń i anormalnych cech w rozwoju płodu, które powstały wskutek spożywania/nadużywania alkoholu przez kobietę w czasie ciąży.  

Zespół FAS należy do tzw. spektrum płodowych zaburzeń poalkoholowych FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder), gdzie wymieniamy zaburzenia spowodowane uszkodzeniem płodu na skutek narażenia go na toksyczne działanie alkoholu. W ramach FASD wymienić możemy również Alkoholowy Efekt Płodowy (Fetal Alcohol Effects), czyli zjawisko opisujące udokumentowany stan spożywania alkoholu przez matkę, gdzie u dziecka występują niektóre z objawów tych zaburzeń. 

Przyczyny zespołu FAS u dziecka

Główna przyczyna zespołu FAS opiera się właśnie o toksyczne działanie alkoholu na dziecko w trakcie trwania życia płodowego. Faktem jest, że kobieta spożywająca alkohol w ciąży sprawia, że jej dziecko „pije razem z nią”. Analizując fizjologiczne podłoże zaburzeń zespołu FAS, możemy stwierdzić, że alkohol potrafi bez problemu przejść przez barierę łożyska, a tym samym przeniknąć do krwi dziecka. Już po niecałych 40 minutach od spożycia alkoholu, stężenie alkoholu we krwi dziecka może być zbliżone do tego występującego u jego matki. 

Stopień uszkodzenia płodu, w tym jego układu nerwowego oraz występowanie zaburzeń rozwojowych uzależnione jest od ilości spożywanego alkoholu przez kobietę w ciąży.  Spożywanie alkoholu ma toksyczne działanie na rozwój dziecka, niezależnie od okresu ciąży, w którym znajduje się kobieta.

Dlaczego tak się dzieje? Kobieta spożywająca alkohol w trakcie ciąży, dzięki obecności odpowiednich enzymów wątrobowych jest w stanie metabolizować alkohol, a tym samym jej organizm może oczyścić się z toksycznych substancji poalkoholowych. Niestety tego samego nie może zrobić rozwijający się organizm dziecka, ponieważ płód nie posiada jeszcze wytworzonej wątroby ani enzymów pozwalających pozbyć się alkoholu z krwi. Ilość alkoholu krążąca w organizmie dziecka uszkadza więc kolejno rozwijające się narządy w tym szczególnie układ nerwowy, co przekłada się na późniejsze zaburzenia rozwojowe. 

Jednym z pierwszych układów anatomicznych człowieka, które rozwijają się w życiu płodowym, jest  właśnie układ nerwowy. Zaczyna się on formować już około 13 dnia życia płodu, dlatego też spożywanie alkoholu w tak wczesnych etapach ciąży jest szkodliwe nawet w niewielkich ilościach. W pierwszym trymestrze ciąży może dojść przede wszystkim do uszkodzenia układu nerwowego, w tym mózgu, a także uszkodzeń serca, wątroby czy deformacji twarzy. Wtedy też dochodzi do zaburzenia w migracji komórek, co może prowadzić do poronienia.  

W trzecim trymestrze ciąży dzieci matek spożywających alkohol są narażone przede wszystkim na zwolniony przyrost masy ciała, co może skutkować przedwczesnym porodem. Wtedy też może dochodzić do zaburzenia rozwoju funkcji poznawczych u dziecka takich jak zdolność myślenia, uwagi, koncentracji czy rozumowania przyczynowo-skutkowego.   

Objawy zespołu FAS u dziecka 

Objawy alkoholowego zespołu płodowego u dzieci widoczne są na każdym etapie ich życia i rozwoju, zaczynając od wczesnego okresu niemowlęctwa.  Podłoże neurologiczne płodowego zespołu alkoholowego odnosi się do widocznych dysfunkcji mózgu u dzieci matek spożywających alkohol.

Nieodwracalny zespół zaburzeń u dziecka alkoholowego dotyczy przede wszystkim zaburzeń rozwojowych w obszarze układu nerwowego. Przekłada się to więc nie tylko na upośledzenie intelektualne, ale również na trudności psychiczne emocjonalne czy społeczne. 

Jednakże oprócz objawów zespołu FAS w obrębie psychicznym i mentalnym, występuje również zespół zaburzeń fizycznych, który powoduje wiele problemów zdrowotnych w życiu dziecka.  

Zespół FAS – objawy   

Do głównych  objawów FAS należą między innymi takie symptomy jak: 
 

• deficyty uwagi i koncentracji,
• zaburzenia mowy,
• brak panowania nad popędami,
• osłabienie reakcji hamowania,
• nadpobudliwość psychoruchowa,
• upośledzony rozwój funkcji motorycznych,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia w obrębie odruchów,
• wady słuchu,
• dysmorfia twarzy FAS. 

Objawy płodowych zaburzeń alkoholowych można zaobserwować już u noworodków. W badaniu EEG widoczne są znaczące zmiany w zapisie pomiaru fal mózgowych, dzieci z zespołem FAS w okresie noworodkowym mają również problemy z regulacją cyklu snu i czuwania, słabo rozwinięte odruchu jak np. odruch ssania kciuka oraz wydłużony czas reakcji na bodźce.  

Objawy FAS stanowią również tzw. objawy wtórne przejawiające się w obszarze psychicznym, które powstają wskutek nieprawidłowego rozwoju układu nerwowego u dziecka alkoholowego.  Do wtórnych objawów FAS należą: 
 

• zaburzenia emocjonalne,
• depresja,
• labilność emocjonalna,
• problemy z uzależnieniem od alkoholu czy narkotyków,
• konfliktowość,
• nieprawidłowe zachowania seksualne. 

FAS – twarz dziecka z alkoholowym zespołem płodowym  

W przypadku dzieci z FAS cechą charakterystyczną może być wygląd dziecka, a zwłaszcza specyficzne rysy twarzy. U dzieci z zespołem FAS można zaobserwować m.in: 
 

• mały obwód głowy,
• małą żuchwę,
• płaską twarz,
• małe szpary oczne i widoczna zmarszczka nakątna,
• krótki nos z zapadniętym grzbietem,
• brak rynienki podnosowej,
• wąską górną wargę,
• zniekształcone małżowiny uszne. 

U przedszkolaków z FAS obserwuje się m.in.: 
 

• zaburzenia uwagi i koncentracji, 
• problemy z pamięcią przestrzenną oraz słuchową,
• problemy z motoryką.  

Dodatkowo dzieci z FAS charakteryzują się już we wczesnym wieku:  
 

• impulsywnością, 
• nieumiejętnością kontroli popędów, 
• nieumiejętnością odnalezienia się i pracy w grupie,
• problemami z rozumieniem słów i komunikatów.  

Zespół FAS u dorosłych 

Syndrom zaburzeń rozwoju zwany zespołem FAS widoczny jest również w zachowaniu osób dorosłych. Niestety skutki zespołu FAS są nieodwracalne, a „FAS choroba” nie jest uleczalna. 
 

Dorośli z FAS mają często problemy z nadpobudliwością, impulsywnością, ale także towarzyszy im upośledzenie umysłowe, którego nie da się w żaden sposób cofnąć.

FAS – objawy u dorosłych to przede wszystkim problemy w uczeniu się, zapamiętywaniu czy rozwiązywaniu problemów. Dorośli z FAS nie potrafią uczyć się na własnych błędach, ponieważ mają zaburzenia w zakresie myślenia przyczynowo-skutkowego. 
 

FAS objawy u dorosłych widoczne są również jako:

• przewlekłe zmęczenie,
• drażliwość,
• irytacja,
• lęk,
• problemy z okazywaniem uczuć. 

Dorośli z FAS często miewają różne problemy zdrowotne związane z niedosłuchem, nadużywaniem alkoholu czy problemy z trawieniem, które wymagają stosowania specjalistycznej diety. Wynika to z zaburzeń metabolicznych, najczęściej związanych z niedocukrzeniem.  Dodatkowo skutki zespołu FAS u osób dorosłych widoczne są również w postaci niewygaszonych odruchów niemowlęcych takich jak odruch Moro.  

Diagnoza zespołu FAS

Rozpoznanie płodowego zespołu alkoholowego u dziecka wymaga oczywiście konsultacji u specjalisty, lekarza pediatry oraz zalecany jest pakiet badań specjalistycznych takich jak: 
 

• badania audiologiczne,
• rentgen czaszki,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny. 

Rozpoznanie płodowego zespołu alkoholowego często obejmuje zaobserwowanie zaburzeń w obrębie motoryki dużej i małej, w obrębie pamięci, mowy czy  problemów z niedosłuchem. Diagnoza FAS może być postawiona już w okresie niemowlęcym, jednak zdarza się, że rozpoznanie zespołu FAS następuje dopiero w okresie wczesnoszkolnym, kiedy u dziecka zaczynają być coraz mocniej widoczne problemy w nauce. Diagnoza FAS im wcześniej jest postawiona, tym większe daje szansę rozwoju w życiu dziecka.  

Leczenie i terapia Zespołu FAS

Leczenie płodowego zespołu alkoholowego polega często jedynie na zahamowaniu postępującego upośledzenia i zaburzeń rozwoju. Niestety nie istnieje odwracalne leczenie zaburzeń FAS. Leczenie FAS dotyczy zazwyczaj terapii, która pomaga dziecku poradzić sobie z występującymi problemami emocjonalnymi i poznawczymi oraz wspiera jego dalszy rozwój. Nie da się całkowicie wycofać powstałych zaburzeń w obrębie układu nerwowego, można jednak wspierać rozwój dziecka, na tyle by miało ono szansę na miarę normalny rozwój społeczny i intelektualny. 

Zespół FAS często dotyka dzieci pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych, gdzie występuje problem alkoholowy czy też dzieci porzucone przez rodziców, które dorastają w rodzinach zastępczych i domach dziecka. Dlatego też zespół FAS często współwystępuje z innymi zaburzeniami takimi jak:
 

• trauma rozwojowa,
• trauma relacyjna,
• zaburzenia przywiązania, zaburzenia więzi,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia nastroju. 

Zespół FAS w statystykach

Dane dotyczące występowania zespołu FAS pokazują, że od 1 do 3 dzieci na 1000 urodzeń może doświadczyć syndromu FAS. Statystyki odnośnie do spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży są zatrważające. Aż jedna trzecia kobiet posiadających jedno dziecko lub więcej przyznało się do spożywania przynajmniej raz alkoholu w trakcie trwania ciąży. 

Co gorsza, w badaniu ankietowym przeprowadzonym wśród Polaków ponad 30% respondentów twierdzi, że spożywanie niewielkiej ilości alkoholu w ciąży nie jest szkodliwe. Badania pokazują, że w ciągu roku rodzi się 10 razy więcej dzieci z pełnoobjawowym zespołem alkoholowym niż dzieci z zespołem Downa. Natomiast nawet 1/100 dzieci urodzonych w Polsce ma mniej lub bardziej rozwinięte zaburzenia rozwojowe powstałe w wyniku spożywania alkoholu przez matkę w ciąży.    

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Katarzyńska, A, Alkoholowy Zespół Płodowy - FAS, Kraków, 2017.