Problemy dzieci i młodzieży

Zaburzenia dzieci i młodzieży - charakterystyka

 

Zachowania dzieci i młodzieży często traktowane są jako nieakceptowalne i najczęściej kojarzone są z chuligańskimi wybrykami lub złym wychowaniem. Niestety w większości przypadków takie zachowania mogą sygnalizować szereg różnych zaburzeń, które wymagają pomocy psychologa, a przede wszystkim zrozumienia i wsparcia rodziców. 

 

Wśród problemów jakie zaobserwować można u dzieci i młodzieży najczęściej wymieniane są:
 

• zaburzenia zachowania np. zaburzenia depresyjne; opozycyjno-buntownicze,

• zaburzenia hiperkinetyczne np.zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi - ADHD,

• zaburzenia ze spektrum autyzmu np. zespół Aspergera,

• zaburzenia emocjonalne np. lęk separacyjny, fobie,

• zaburzenia rozwoju np. FAS,

• zaburzenia odżywiania.
  
   

Dzieci w odróżnieniu od dorosłych często nie potrafią zrozumieć i właściwie zinterpretować tego co się z nimi w danej chwili dzieje. Bardzo często nie potrafią lub boją się wprost komunikować, że odczuwają problem z emocjami, lękiem czy mają kłopoty z koncentracją. Pierwszym takim niepokojącym sygnałem jest przejawianie trudności związanych z kontrolowaniem zachowań. 

Wśród problemów dotykających dzieci i młodzież liczną grupę stanowią zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Są one określane jako problem zastępczego odreagowania i obejmują liczne działania antyspołeczne, które często łączą się z łamaniem podstawowych zasad społecznych i nieprzestrzeganiem norm.

Kolejną liczną grupą są szeroko pojęte zaburzenia emocjonalne, wśród których zaobserwować można zaburzenia nastroju, długotrwały smutek, wycofywanie się z zabawy czy ulubionych zajęć. Wśród dzieci i młodzieży pojawiają się również różnego rodzaju zaburzenia nerwicowe, które w pierwszej kolejności zwracają uwagę na dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Rzadko kiedy w początkowym stadium wiązane są te objawy z uczuciem lęku, które dziecko sygnalizuje przez ból brzucha.
 

Wszystkie z wyżej wymienionych grup zaburzeń są niemym krzykiem o pomoc - wskazując na trudności w radzeniu sobie ze swoją emocjonalnością, lękami i obawami, nowymi sytuacjami, kontaktami z rówieśnikami. Często są również efektem nieprawidłowości w kształtowaniu osobowości i tożsamości młodej osoby. 

Przyczyny zaburzeń u dzieci i młodzieży

 

Wielu badaczy w obszarze rozwoju dzieci zarówno od strony medycznej, psychologicznej czy społecznej wskazuje na niesamowity aspekt więzi matki z dzieckiem.  Więź ta jest wyznacznikiem kształtowania się psychiki, osobowości i temperamentu u dziecka. Ponadto dostarcza wzorców wchodzenia w relacje międzyludzkie. 

 

Według teorii społecznego uczenia się dzieci potrafią nauczyć się wielu zachowań oraz reakcji jedynie obserwując swoich rodziców, co więcej uczą się od nich również swojej emocjonalności, reagowania w sytuacjach kryzysowych czy samoregulacji w zetknięciu z trudnymi i konfliktowymi sytuacjami.

 

Wśród głównych przyczyn, które wpływają na pojawienie się zaburzeń u dzieci i młodzieży można wyróżnić:
 

• częste konflikty pomiędzy rodzicami, w tym rozwód,

• niestabilna sytuacja życiowa, np.: częste miejsca zamieszkania, kłopoty finansowe,

• brak zainteresowania i czułości ze strony opiekunów,

• występowanie w rodzinie problemów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych.

Różnego rodzaju zaburzenia zarówno w obszarze emocjonalności oraz zachowania mogą wskazywać na narastający w dziecku stres i brak umiejętności jego efektywnej regulacji. Zaburzenia u dzieci spowodowane są również niedostatecznym zrozumieniem dziecka i jego problemów przez rodziców, czy też brakiem wsparcia z ich strony.

Bardzo trudnym doświadczeniem dla dziecka jest rozwód rodziców, czy wynikająca z tego rozłąka, w wielu takich przypadkach pojawia się tęsknota, a nawet lęk separacyjny. Trudności pojawiają się również w przypadku powiększenia rodziny, zmiany miejsca zamieszkania, przedszkola, czy szkoły. Tego rodzaju doświadczenia i trudności wynikające ze zmian w życiu dziecka powodują, że przestaje ono radzić sobie z odczuwanymi emocjami.

 

Młody człowiek przez to, że jest niedostatecznie dojrzały psychicznie oraz nie posiada pełnych umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami, może utożsamiać się z uczuciami i emocjami dorosłych. Dzieci często potrafią  przejmować lęki rodziców, ich smutek czy agresję, które później przejawiają w swoim zachowaniu.

Wiele problemów wśród dzieci i młodzieży może mieć swoje przyczyny w zjawisku parentyfikacji. Dotyczy ono sytuacji kiedy dziecko staje się odpowiedzialne za rodzica, zarówno jeśli chodzi o jego emocje, jak i zachowanie czy wykonywanie codziennych spraw. Najczęściej dotyczy to rodzin dysfunkcyjnych, w których pojawiają się używki, gdzie dziecko samo musi o siebie zadbać, a czasami nawet musi opiekować się swoim rodzicem. Parentyfikacja może być również bardziej subtelna i występować w rodzinach, gdzie jeden z rodziców nie otrzymując dostatecznego wsparcia od partnera i w wyniki tego skupia swoje potrzeby na dziecku.

 

W przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu czy ADHD można mówić o pewnych dysfunkcjach układu nerwowego, który biologicznie przekłada się na psychikę co skutkuje wycofaniem się emocjonalnym, brakiem umiejętności społecznych czy deficytem uwagi, koncentracji, a także wzmożoną nadpobudliwością. 

Objawy zaburzeń u dzieci i młodzieży

 

O tym, że dziecko doświadcza problemu lub rozwija się u niego dane zaburzenie w obszarze zdrowia psychicznego wskazywać może szereg objawów. Objawy zaburzeń u dzieci mogą być bardzo subtelne i niejednoznaczne do natychmiastowego wychwycenia, dlatego zawsze kluczowa jest konsultacja psychologiczna i poznanie źródła problemów.


Wśród przykładowych objawów sygnalizujących problem u dziecka można wymienić:
 

• słabo rozwiniętą, jak na dany wiek, zdolność do kontroli własnych emocji,

• niestosowanie się do wymagań i poleceń dorosłych,

• obrażanie się, nadwrażliwość na krytykę i nieprzyznawanie się do winy, nawet w obliczu niepodważalnych dowodów,

• zachowania mające na celu sprowokowanie reakcji, 

• chwiejność emocjonalna, 

• nieumiejętność budowania zdrowych relacji, zwłaszcza z rówieśnikami, np. skłonność do mściwości i złośliwości, kłamanie, zrywanie obietnic, manipulowanie innymi w celu uzyskania korzyści lub uniknięcia obowiązków,

• częste inicjowanie bójek z rówieśnikami, rozwiązywanie konfliktów siłą fizyczną,

• częste opuszczanie zajęć w szkole, 

• ucieczki z domu.

 

„Chciałabym czasami umieć zamienić się w potwora, żeby odstraszyć tych, którzy naciskają na mnie i każą mi coś robić, np. rozwiązać zadania w szkole. Albo te głupie dziewczyny z mojej klasy, które się ze mnie śmieją, że nie umiem czytać na lekcji. Ale ja czytać umiem, po prostu nie chce tego robić przy wszystkich bo bardzo się wstydzę”

 10 letnia Iza - Akademia Przyszłości

Leczenie zaburzeń u dzieci i młodzieży

W przypadku leczenia zaburzeń dzieci i młodzieży często wymagane jest wsparcie psychiatry dziecięcego, jednak pierwszym krokiem powinna być konsultacja psychologiczna. Psycholog czy psychoterapeuta specjalizujący się w problemach dzieci i młodzieży przeprowadzi szczegółowy wywiad z rodzicem, następnie będzie pracował terapeutycznie z dzieckiem podczas sesji psychoterapii. Takie działania pomogą postawić diagnozę oraz wypracować zalecenia dotyczące wsparcia dziecka i jego leczenia. 

Bardzo znacząca dla całego procesu terapeutycznego dziecka jest psychoedukacja rodziców, która pozwala zrozumieć problem z jakim mierzy się dziecko, jego przyczyny, uwarunkowania oraz cały proces leczenia.  Psychoedukacja daje możliwości na lepsze zrozumienie dziecka w oczach rodziców oraz dostarcza praktycznych wskazówek dotyczących konstruktywnych metod wspierania dziecka. 

Wśród nurtów terpeutycznych pomocna w pracy z dzieckiem może okazać się psychoterapia poznawczo-behawioralna oraz psychoterapia integracyjna. Pierwsza z nich pozwala na zrozumienie błędnych zachowań i zastąpienie ich tymi bardziej pomocnymi. Natomiast druga z nich pozwala na pracę nad własną osobą oraz zrozumienie swoich motywów działania w kontekście podejmowanych działań. Dziecko uczy się kim jest i jak nowe nawyki w zachowaniu pozwolą osiągać mu upragnione cele przy jednoczesnym wsparciu jego rozwoju, indywidualności i osobowości.
 

Zaburzenia u dzieci i młodzieży w statystykach 


 

Według analizy UNICEF, częstość występowania zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży w wieku 10-19 lat w Polsce wynosi 10,8%. To ponad 409 tysięcy nastolatków, w tym 181 tysięcy dziewcząt i 228 tysięcy chłopców. Jednak tak niski odsetek wynika z dużej liczby dzieci, które nie zostały zdiagnozowane i nie podejmują leczenia. Według raportu UNICEF, 19% chłopców w Europie w wieku od 15 do 19 lat cierpi na skutek zaburzeń zdrowia psychicznego, gdzie wśród dziewcząt jest to ponad 16%.   

Według raportu przygotowanego przez NIK,  łącznie 630 tysięcy dzieci w Polsce wymaga specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej.Oficjalne dane wskazują, że w ubiegłym roku aż 843 dzieci próbowało odebrać sobie życie, ale eksperci szacują, że prób samobójczych mogło być od 80 do 100 razy więcej. Oznacza to, że każdego miesiąca nawet ponad siedem tysięcy dzieci w naszym kraju próbowało popełnić samobójstwo. Powodem, dla którego zarówno dzieci, jak i młodzież decydują się na tak drastyczne kroki może być wiele. Najczęściej są to problemy złożone wynikające z sytuacji rodzinnej, kłopotów z regulacją emocji, a także w wyniku przeżywania trudności w radzeniu sobie w wielu sytuacjach życiowych. 
 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Janas-Kozik, M., Wolańczyk, T., Psychiatria dzieci i młodzieży, PZWL, 2021