Parasomnia

Parasomnia - charakterystyka

Badania wykazują, że sen stanowi jedną trzecią czasu trwania ludzkiego życia. Jest to istotny proces fizjologiczny, niezbędny do regeneracji zarówno fizycznej, jak i psychicznej organizmu. Niestety, z coraz większym natężeniem pracy i związanego z nią stresem, obserwuje się skrócenie czasu snu. To z kolei prowadzi do niekompletnej regeneracji organizmu, co może skutkować różnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby układu sercowo-naczyniowego, układu neurologicznego czy choroby tkanki łącznej. Dodatkowo, taka sytuacja wpływa negatywnie na ogólną wydajność organizmu.

Sen składa się z czterech faz bez szybkich ruchów gałek ocznych faza NREM (non-rapid eye movement ) oraz czterech faz z szybkimi ruchami gałek ocznych faza REM ( rapid eye movement ). Prawidłowy cykl snu rozpoczyna się fazami NREM, gdzie pierwsze i drugie stadium to okresy zasypiania, charakteryzujące się obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi, spadkiem ciepłoty ciała i zwężeniem źrenic. Ostatnie dwie fazy to stadia głębokiego snu. Po około 85-100 minutach od zaśnięcia, faza NREM przechodzi w fazę REM, nazywaną również snem paradoksalnym.

W tym etapie występuje intensywna aktywność kory mózgowej, szybkie ruchy gałek ocznych, osłabienie odruchów ciała, wiotkość mięśni, przyspieszenie oddechu i wzrost ciśnienia tętniczego krwi, a także pojawianie się marzeń sennych. Cały cykl (NREM+REM) powtarza się od 3 do 5 razy podczas jednego snu, zazwyczaj kończąc się nad ranem. Stadium NREM ulega skróceniu, natomiast faza REM wydłuża się. Warto zauważyć, że u niemowląt trwa ona dłużej niż u dorosłych.

Grupa zaburzeń snu stanowi jedno z najczęstszych wyzwań w obszarze psychopatologii, obejmując różnorodne zaburzenia, takie jak parasomnie. Do tego zakresu należą m.in. somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne oraz bruksizm. Inna grupa zaburzeń snu to dyssomnia, która jest przeciwieństwem do parasomnii.

Zaburzenia snu klasyfikowane jako dyssomnia dotyczą problemów związanych z zasypianiem oraz wybudzaniem. Rodzaje zaburzeń snu z grupy dyssomni różnią się od parasomni tym, że pierwsze z nich dotyczą rozpoczynania i kończenia snu, natomiast drugie odnoszą się typowo do fazy trwania snu

Czym jest parasomnia? Parasomnie to zróżnicowane rodzaje zaburzeń snu (z ang. sleep disorders), w których występują m.in. niepożądane, mimowolne zaburzenia ruchowe oraz inne subiektywnie odczuwane zjawiska podczas przejścia między stanem czuwania a snem. Te zdarzenia mają miejsce zarówno podczas wybudzeń ze snu bez szybkich ruchów gałek ocznych (NREM), jak i w trakcie fazy snu z szybkimi ruchami gałek ocznych (REM) .

Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu (ICSD-2) uwzględnia 15 różnych parasomnii (parasomnia group), podzielonych na trzy główne grupy:

zaburzenia wybudzania parasomnie nrem , (wybudzenie z dezorientacją, somnambulizm (lunatyzm) , lęki nocne),
parasomnie związane z fazą snu REM (zaburzenia zachowania podczas snu REM, nawracające izolowane porażenie przysenne i koszmary senne (night terrors),
inne formy parasomnii (moczenie nocne (bedwetting), zaburzenia odżywiania związane ze snem, bruksizm i inne).

Większość przypadłości tłumaczona jako rodzaje parasomnii jest klasyfikowana w jednej z dwóch głównych grup: snu REM i snu Nie-REM.

Parasomnie snu nie-REM obejmują przede wszystkim:

rodzaje parasomni - lunatykowanie, inaczej somnambulizm, znany również jako sennowłóctwo (ang. sleepwalking), stanowi fascynujące zaburzenie snu, przede wszystkim ze względu na spektakularny obraz kliniczny oraz nie do końca poznane mechanizmy jego powstawania.,

Wybudzenie z dezorientacją, znane również jako upojenie przysenne lub zespół Elpenora, jest zjawiskiem, które może wystąpić podczas przejścia ze snu głębokiego do stanu czuwania. W takich momentach zachowanie osoby jest często chaotyczne, gdyż nie jest w pełni przytomna,

Rodzaje parasomni - lęki nocne, podobnie jak somnambulizm, występują w fazie głębokiego snu. Charakteryzują się najczęściej wybuchem krzyku, płaczu, gwałtownym pobudzeniem, rozszerzeniem źrenic, przyspieszeniem tętna oraz zwiększonym poceniem się. Po zdarzeniu często występuje brak pamięci dotyczącej tego, co miało miejsce,

Zaburzenia odżywiania związane ze snem, znane również jako SRED (Sleep Related Eating Disorder), to powtarzające się epizody aktywności związanej z pozyskiwaniem i spożywaniem pokarmu, które mają miejsce podczas snu. Towarzyszy im częściowa lub całkowita utrata pamięci dotycząca danego epizodu. Osoba cierpiąca na zaburzenie snu tego rodzaju może relacjonować, że budzi się rano otoczona resztkami jedzenia w łóżku, mimo braku pamięci dotyczącej wstawania i przynoszenia jedzenia do łóżka w nocy.

Parasomnie związane ze snem rem obejmują:

koszmary senne (z ang.nightmares) , czyli cykliczne epizody wybudzenia ze snu, charakteryzujące się pamięcią przykrego marzenia sennego. Najczęściej związane z uczuciem lęku, ale także mogące wywoływać gniew, smutek, obrzydzenie i inne emocje. Treść marzenia sennego jest często dobrze zapamiętana, a po wybudzeniu z koszmaru osoba szybko orientuje się w otoczeniu, trwająca dezorientacja jest krótka.,

Rodzaje parasomnii zaburzenia zachowania podczas snu REM, czyli powtarzające się epizody wokalizacji( mówienie przez sen) lub złożonych czynności ruchowych podczas snu (zaburzenia ruchowe), zwykle wynikające z aktualnie przeżywanego marzenia sennego. Te epizody (rem sleep behavior) stanowią swoiste "odgrywanie" treści snu w rzeczywistości. Często występują wtórnie do innych problemów medycznych, wymagające szczególnej uwagi klinicznej i diagnostyki.

Rodzaje parasomnii paraliż przysenny, czyli powtarzające się epizody braku powrotu napięcia mięśniowego po przebudzeniu ze snu REM. Osoba z tym zaburzeniem budzi się z poczuciem niemożności poruszania się, z wyjątkiem zdolności do oddychania. Towarzyszy temu intensywny niepokój, często z halucynacjami wzrokowymi lub słuchowymi oraz poczuciem "obecności" obcej osoby w pomieszczeniu. Napięcie mięśniowe zazwyczaj powraca w kilkanaście sekund, chociaż w rzadkich przypadkach może utrzymywać się przez kilka minut.

Seksomnia stanowi nowatorską odmianę parasomnii NREM, charakteryzującą się podejmowaniem aktywności seksualnej podczas snu. Istnieje kilka czynników ryzyka związanych z występowaniem seksomnii, takich jak stres, długotrwała deprywacja snu, spożywanie alkoholu, kontakt z ciałem partnera podczas snu, używanie narkotyków oraz występowanie innych form parasomnii.

Parasomnia przyczyny

Jakie są najczęstsze przyczyny parasomnii? Zaburzenia snu parasomnia - wybudzenie z dezorientacją, somnambulizm i lęki nocne są grupowane razem jako zaburzenia wybudzenia, ze względu na podobny mechanizm ich powstawania.

Zaburzenia wybudzenia są często obserwowane jako zaburzona jakość snu u dzieci, ponieważ dzieci przeważnie spędzają więcej czasu we śnie głębokim niż dorośli. Pojawienie się tych zaburzeń może być także powiązane z niedoborem snu oraz stanami, które zakłócają ciągłość snu, takimi jak brak higieny snu, przewlekły stres, zaburzenia psychiczne i choroby, a także wpływ substancji o działaniu uspokajającym na układ nerwowy, jak alkohol lub leki nasenne. Inne przyczyny parasomnii to zaburzenia oddychania w czasie snu, które również mogą wpływać na występowanie tych przypadłości.

Somnambulizm to zaburzenie nocnego odpoczynku, charakteryzujące się nieprawidłowościami w fazie NREM. Według badaczy, jest to rezultat niekompletnego przebudzenia się z głębokiego snu NREM, objawiającego się chodzeniem podczas snu i zaburzeniem oceny sytuacji. Ten fenomen występuje podczas przejścia z fazy NREM do REM, czyli zwykle w pierwszych dwóch godzinach snu. W analizie EEG obserwuje się nieprawidłowości w zapisie bioelektrycznej aktywności mózgu, zwłaszcza podczas snu wolnofalowego.

.

W somnambulizmie obserwuje się zwiększone występowanie fal o wysokiej częstotliwości w porównaniu do osób zdrowych, a także większą obecność fal delta w jednym ciągu, co wiąże się z intensywniejszymi pobudzeniami. Dlatego też rodzaje parasomnii lunatykowanie uznawane jest jako zaburzenie rytmu snu.

Parasomnia objawy

Parasomnia - objawy jakie najczęściej możemy zaobserwować to zaburzenia rytmu snu i osobliwe zachowania, które różnią się od siebie w zależności od tego jakie rodzaje parasomnii zaburzenia zachowania występują u danej osoby.

Rodzaje parasomnii - upojenie przysenne - osoba, która właśnie się obudziła, może wypowiadać niezwiązane ze sobą słowa, reagować niewłaściwie na pytania i polecenia, poruszać się oraz podnosić przedmioty bez konkretnego celu. Ten stan zazwyczaj utrzymuje się przez kilka minut, co odróżnia upojenie przysenne od krótszych, kilku- czy kilkunastosekundowych okresów dezorientacji, które są powszechne po przebudzeniu ze snu głębokiego u osób zdrowych.

Zaburzenia snu parasomnia - wybudzenie z dezorientacją często obserwuje się u dzieci poniżej 5. roku życia. Zaburzenia snu u dzieci mogą manifestować się bezładnym poruszaniem w łóżku, czasem towarzyszące temu płacz, wyrzucanie przedmiotów z łóżeczka, a nawet przypadkowe wypadnięcie z łóżka. U dorosłych około 4% doświadcza tego zjawiska, zazwyczaj w okresach znacznego niedoboru snu. Istnieje również częste występowanie tego zaburzenia w rodzinach.

Somnambulizm to zjawisko, w którym występują dziwaczne zachowania podczas snu polegające na wykonywaniu skomplikowanych ruchów podczas snu głębokiego. Intensywność zaburzenia może skutkować różnymi manifestacjami, od siadania czy wstawania z łóżka, aż po spacerowanie po sypialni czy opuszczanie jej, występować może także mówienie przez sen. W niektórych przypadkach osoby cierpiące na somnambulizm mogą doświadczać także uczucia lęku, co sprawia, że ich ruchy przybierają formę "ucieczki". Jest to szczególnie niebezpieczna forma somnambulizmu, mogąca prowadzić do upadków i potencjalnych obrażeń podczas prób wydostania się lub ucieczki z obszaru sypialni.

Osoby wybudzone ze snu w trakcie ataku somnambulizmu zazwyczaj są zdezorientowane i nie pamiętają przebiegu zdarzenia. W związku z tym próby budzenia w czasie ataku mogą wywoływać nieprzewidywalne, czasem agresywne reakcje. Zaleca się unikanie prób przerywania ataku, a raczej delikatne i ostrożne przytrzymanie osoby podróżującej podczas snu, kierując ją z powrotem do łóżka.

Lęki nocne (pavor nocturnus) , to najbardziej intensywnie przebiegająca forma parasomnii w ramach zaburzeń wybudzenia. Zjawisko to polega na gwałtownym przebudzeniu ze snu głębokiego, towarzyszącemu przeraźliwemu krzyku, płaczu, pobudzeniu i silnemu uczuciu lęku. Osoba doświadczająca lęku nocnego zazwyczaj siedzi w łóżku, nie reaguje na bodźce zewnętrzne, w tym próby uspokojenia ze strony domowników. Intensywne przeżycie lęku skutkuje silnym poceniem się oraz przyspieszonym oddechem.

W niektórych przypadkach atak lęku nocnego może prowadzić do prób ucieczki z łóżka lub wręcz zaatakowania tych, którzy starają się pomóc, co niesie ryzyko zranienia osoby śpiącej lub interweniujących domowników. Atak zazwyczaj kończy się samoistnym wybudzeniem ze snu. Osoba, która doświadczyła lęku nocnego, wówczas staje się zdezorientowana i zaskoczona. Brak pamięci o wydarzeniu sprawia, że nie zdaje sobie sprawy z tego, co miało miejsce podczas ataku, a także z faktu, że była obiektem troski i reakcji ze strony domowników.

Rodzaje parasomni - bruksizm, jest zaburzeniem polegającym na nawykowym i niekontrolowanym zaciskaniu zębów podczas snu, co objawia się patologicznym starciem zębów, napięciem szczęk i dolegliwościami stawów skroniowo-żuchwowych. Bruksizm objawia zwiększoną pracą mięśni żwaczy w czasie snu nocnego, co prowadzi do chronicznego napięcia w obrębie twarzy, szczęk, szyi i karku. Osoba cierpiąca na bruksizm często rano budzi się z bólem głowy i karku, a w dodatku może mieć trudności z otwarciem ust. Ta nocna dysfunkcja prowadzi często do uczucia niewyspania, braku odpowiedniej regeneracji podczas snu i senności w ciągu dnia.

Parasomnia diagnostyka

Różnorodność zaburzeń snu z zakresu parasomnii jest diagnozowana przez specjalistę na podstawie szczegółowego wywiadu. W niektórych sytuacjach zalecane jest przeprowadzenie dodatkowych badań, takich jak polisomnografia, jednak takie przypadki są stosunkowo rzadkie w praktyce klinicznej.

Parasomnie często występują jednocześnie z innymi zaburzeniami snu, dlatego konieczna jest ocena możliwego współwystępowania tych problemów. Jak podaje Klasyfikacja Zaburzeń snu do najczęstszych towarzyszących schorzeń zalicza się zaburzenia zasypianiem, zaburzenia oddychania podczas snu (w tym obturacyjny bezdech senny), zaburzenia ruchowe w trakcie snu oraz nieprawidłowa higiena snu.

Diagnoza parasomnii i rozróżnienie między zaburzeniami wybudzenia a napadami padaczkowymi ma duże znaczenie, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że te ostatnie wymagają farmakologicznego leczenia lekami przeciwpadaczkowymi, w przeciwieństwie do parasomnii. Kluczową cechą, umożliwiającą odróżnienie padaczki od zaburzeń wybudzenia, jest fakt, że te ostatnie występują jedynie w czasie snu głębokiego, czyli w pierwszej połowie nocy, najczęściej około 60–90 minut po zaśnięciu. Dodatkowo, ruchy ciała podczas zaburzeń wybudzenia są złożone i różnorodne, podczas gdy napady padaczkowe charakteryzują się powtarzającymi się, stereotypowymi ruchami.

Osoby z zaburzeniami wybudzenia zazwyczaj doświadczają jednego ataku w ciągu nocy, w przeciwieństwie do napadów padaczkowych, które mogą występować wielokrotnie. Czas trwania napadów padaczkowych zwykle nie przekracza 2 minut, podczas gdy zaburzenia wybudzenia mogą trwać dłużej. Istotnym rozróżnieniem jest również brak występowania zaburzeń wybudzenia w czasie czuwania podczas dnia, co jest charakterystyczne dla padaczki. W przypadku zaburzeń wybudzenia nie obserwuje się przygryzienia języka, zanieczyszczenia się moczem lub kałem, a także drgawek.

Badania EEG w przypadku zaburzeń wybudzenia zazwyczaj wykazują prawidłowe wyniki. Chociaż przeprowadzenie badania snu (polisomnografii – PSG) nie jest zazwyczaj konieczna do postawienia diagnozy, zaleca się je w sytuacjach, gdy choroba przebiega nietypowo lub istnieje podejrzenie zaburzeń oddychania podczas snu, co zwiększa ryzyko występowania parasomnii.

Leczenie parasomnii

Pierwotne zaburzenia snu najczęściej spowodowane są przez brak higieny snu, a co za tym idzie rozregulowanie rytmu snu i działania układu nerwowego. Parasomnia, a higiena snu - osoby doświadczające zaburzeń wybudzenia powinny rozważyć wydłużenie czasu przeznaczonego na sen. Dodatkowo zaleca się krótką drzemkę trwającą 20–30 minut w ciągu dnia. To wydłużenie snu oraz dodatkowe drzemki sprawiają, że sen nocny staje się mniej głęboki, co skutkuje zmniejszeniem ryzyka wystąpienia zaburzeń wybudzenia.

W przypadku ataków somnambulizmu istotne jest również odpowiednie zabezpieczenie sypialni i jej otoczenia. Okna powinny być starannie zabezpieczone poprzez zamknięcie i zasunięcie ciężkiej zasłony wieczorem, utrudniającej ich otwarcie. Drzwi również warto zabezpieczyć. Wokół łóżka należy usunąć potencjalnie niebezpieczne przedmioty, które mogą prowadzić do upadków lub zranień.

Leczenie parasomni - epizodyczne trudności ze snem, które pojawiają się sporadycznie, zazwyczaj nie wymagają interwencji farmakologicznej. Natomiast jeśli zaburzenia snu występują regularnie, to zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego leczenia, np. za pomocą antydepresantów.

Parasomnia, a psychoterapia

Koszmary senne - leczenie parasomnii, szczególnie tego rodzaju w większości przypadków zakłada stosowanie psychoterapii. Nawracające koszmary senne czy lęki nocne najczęściej mają podłoże psychiczne w nieprzepracowanych emocjach i konfliktach wewnętrznych.

Zaburzenia snu - negatywne konsekwencje traumatycznych przeżyć mogą często objawiać się w postaci konkretnych, przerażających koszmarów. Wyparte ze świadomości uczucia, emocje i myśli w dalszym ciągu pracują w naszej psychice i starają się znaleźć ujście, gdzie tylko mogą, na przykład w czasie snu w postaci marzeń sennych. To czego nie chcemy do siebie dopuścić świadomie na jawie, przychodzi do nas, kiedy śpimy i alarmują nas o skrywanych trudnościach. Koszmary senne leczenie parasomnii w postaci psychoterapii może pomóc odkryć nam to, co jest głęboko w nas ukryte, a z czym sami nie umiemy sobie poradzić na płaszczyźnie czy to myśli czy emocji.

Leczenie parasomnii w postaci psychoterapii psychodynamicznej może być bardzo efektywne. Jedną z metod terapii stosowaną właśnie w nurcie psychodynamicznym jest analiza marzeń sennych, która rozumiana jest jako dostęp do nieświadomych, skrywanych treści. Interpretacja snu konfrontowana jest z obecnymi trudnościami w życiu pacjenta, przez co możliwe jest zwiększenie jego samoświadomości i pomoc w odnalezieniu sposobu na radzenie sobie.

Skuteczna w przypadku parasomnii może okazać się również psychoterapia psychoanalityczna, która nawiązując do tradycyjnej psychoanalizy Freuda jeszcze mocniej skupia się na analizie marzeń sennych.

Parasomnia, a higiena snu - w przypadku terapii ważna jest również psychoedukacja dotycząca radzenia sobie ze stresem oraz higieny snu, która pozwala na całościowe podejście do tego tematu i wprowadzenie działań profilaktycznych.

Parasomnia w statystykach

Parasomnie u dzieci są powszechnym zjawiskiem i najczęściej związane są z niedojrzałością układu nerwowego i przewagą fazy REM w porównaniu z osobami dorosłymi.

Ataki somnambulizmu jako parasomnie u dzieci są częste w wieku od 4 do 8 lat, a szacuje się, że co trzecie dziecko w tym przedziale wiekowym doświadcza co najmniej jednego epizodu somnambulizmu. Dorośli zaburzenia snu tego rodzaju i częstość jego występowania sięga do 4%, a pełne ataki somnambulizmu, obejmujące także wstawanie z łóżka, obserwuje się u około 1% dorosłych.Lęki nocne występują u około 3% dzieci w wieku 4–12 lat. U osób dorosłych występują u około 1%.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Biskupek-Wanot, A., Gajda, E., Wanot, B. (2020). ZABURZENIA SNU, DOI: 10.16926/pzp.1.2020.03