Schizofrenia

Charakterystyka schizofrenii

 

Schizofrenia jest zaburzeniem psychotycznym, inaczej określana jako psychoza schizofreniczna. Głównymi jej objawami są urojenia i omamy, ale towarzyszą jej także zmiany nastroju. Schizofrenia polega na destrukcji funkcji psychicznych, takich jak: myślenie, spostrzeganie, emocje i osobowość.

Mózg zdrowego człowieka działa spójnie. Nie dostrzeżemy rzeczy, które nie istnieją. Nasze myśli i uczucia są zintegrowane w całość, korzystamy z logicznego myślenia, a nasze emocje odzwierciedlają realną sytuację. U osób chorych na schizofrenię zachowania, myśli i emocje nie są integralne ze sobą, nie tworzą spójnej całości. Chorym towarzyszą omamy i urojenia, często przestają normalnie funkcjonować, ich aktywność znacznie się obniża. Mimo, że wcześniej potrafili żyć w sposób optymalny tzn: pracować, studiować, prowadzilć aktywny tryb życia, to w momencie zachorowania na schizofrenię natychmiast zaczynają izolować się od społeczeństwa.

Schizofrenia jest chorobą wielowymiarową, która upośledza funkcjonowanie człowieka w wielu obszarach jednocześnie. Zaburza wyrażanie emocji, klarowne myślenie i kojarzenie, dostrzeganie związków między rzeczami i faktami,  postrzeganie otaczającego świata.  Ponadto schizofrenia wpływa również negatywnie na relacje społeczne i aktywność zawodową. Schizofrenia może pojawić się nagle, jako gwałtowny atak psychotyczny albo rozwijać się powoli przez lata, będąc przy tym niezauważoną. Jak podają badania w ponad 80 proc. schizofrenia ma podłoże dziedziczne, dlatego też gdy w najbliższej rodzinie występował już przypadek schizofrenii, ryzyko zachorowania na nią jest wysokie. Jednak na to czy choroba ujawni się i przejdzie w pełnoobjawową schizofrenię najczęściej decyduje czynnik zewnętrzny, często w postaci silnego stresu lub  traumatycznego wydarzenia, który ją uaktywnia.

 

Schizofrenia – dotyka młodych ludzi

 

Schizofrenia dotyka najczęściej młodych ludzi, gdzie ponad połowa przypadków rozpoznawana jest przed 30 rokiem życia. W zachorowaniu na schizofrenię nie ma znaczenia płeć – zarówno mężczyźni jak i kobiety są na nią w równym stopniu narażeni. Najgorsze jest jednak to, że osoby w przedziale wiekowym 25-40 lat są grupą najbardziej aktywną zawodowo, jednak chorując na schizofrenię nierzadko muszą zrezygnować z pracy, czy to na skutek leczenia czy uporczywych objawów jakie daje schizofrenia.

Najczęściej osoba dotknięta schizofrenią zaprzecza swoim objawom, nie chcąc ich widzieć i nie podejmując przy tym leczenia, dlatego też zdarza się, że to osoby z otoczenia szukają pomocy dla chorego. 

Schizofrenia to nie rozdwojenie jaźni! 
 

Podstawowy mit jaki dotyczy schizofrenii to mylenie jej z rozdwojeniem jaźni. W schizofrenii nie dochodzi jednak do rozszczepienia osobowości czy rozdwojenia jaźni jak się ludziom wydaje, natomiast rozłączeniu ulegają myślenie i emocje. U chorego na schizofrenię występuje rozłam pomiędzy tym jak widzi on rzeczywistość i ją interpretuje, a jak ona w rzeczywistości jest. Ma to związek z zaburzeniami i deficytami funkcji psychicznych, natomiast rozdwojenie jaźni to inaczej występowanie osobowości wielorakiej, która jest zaburzeniem tożsamości. W podstawowej klasyfikacji chorób ICD-10 również oba te zaburzenia występują rozłącznie. 

Schizofrenia - przyczyny 
 

Na schizofrenię najczęściej zapadają osoby, które w swojej rodzinie mają przypadki schizofrenii, czyli są naznaczone genetycznie. Jednak to, że któryś z rodziców chorował na schizofrenię, nie oznacza od razu, że dziecko również będzie chorować. Tak naprawdę, jej rozwój zależy od różnych czynników. Schizofrenia równie dobrze może być wynikiem nieodpowiedniego wychowania, ciężkich, traumatycznych przeżyć, jak również skutkiem choroby somatycznej. Do rozwoju schizofrenii może przyczynić się wychowywanie w rodzinie z dysfunkcjami, przemoc, czy też represjonowanie przez członków rodziny lub bliskich znajomych. Często schizofrenia pojawia się u osób, które doświadczyły prześladowania i przemocy, a także u tych osób, które zażywały środki psychoaktywne. Inne czynniki, które mogą przyczyniać się do powstawania schizofrenii to problemy w trakcie przebiegu ciąży oraz podczas porodu. Do takich komplikacji możemy zaliczyć niedotlenienie lub uszkodzenie mózgu, czy nawet przebycie infekcji wirusowej przez matkę w ciąży. Występowaniu schizofrenii sprzyja również niedożywienie kobiety ciężarnej, powikłania okołoporodowe, czy też konflikt serologiczny. Badacze podkreślają, że wiodącym czynnikiem, który prowadzi do zachorowania na schizofrenię jest także stres. 

Rodzaje schizofrenii 

 

Zanim omówimy poszczególne rodzaje schizofrenii, musimy nadmienić, że choroba ta nie dotyczy tylko osób dorosłych, ale występuje także u dzieci i charakteryzuje się ją pod kątem wieku, w którym dziecko zachorowało. Możemy tutaj wymienić „schizofrenię o wczesnym początku”, gdzie do zachorowania dochodzi przed 18 rokiem życia oraz „schizofrenię o bardzo wczesnym początku”, gdzie objawy pojawiają się, gdy dziecko nie ukończyło jeszcze 13 roku życia.

 

Możemy wymienić następujące formy schizofrenii:

• paranoidalna – jest ona najczęściej pojawiającą się odmianą schizofrenii. Osobie cierpiącej na tą formę schizofrenii towarzyszą omamy i urojenia. Urojenia te mają naprawdę wieloraki charakter, nie są usystematyzowane oraz nie tworzą jednolitego, spójnego systemu. W schizofrenii paranoidalnej pojawiają się urojenia: prześladowcze, odsłonięcia czy zazdrości. Charakterystycznym objawem schizofrenii paranoidalnej są omamy w formie halucynacji słuchowej, uwidaczniają się one w formie prostych dźwięków i głosów, które są niekomfortowe, a wręcz nieprzyjemne dla osoby chorej.
   
• hebefreniczna – działa na zasadzie odwrotnej, niż wyżej wymieniona odmiana schizofrenii. Tutaj omamy czy urojenia są słabo odczuwalne, a jeśli już się pojawiają to tylko co jakiś czas. Osoby ze schizofrenią hebefreniczą prezentują nietypowe zachowania oraz często nie są w stanie dostosować się do otoczenia. Ich zachowanie opiera się na bezcelowości, bezładzie. Często są rozkojarzeni, a ich wypowiedzi są chaotyczne.
   
• katatoniczna – w tej odmianie schizofrenii, główne objawy pojawiają się w zakresie psychoruchowym. Zachowania te przybierają formę odmienności biegunowej. Z jednej strony osoby chore na tą formę schizofrenii mogą popadać w stan, w którym nie reagują na bodźce i nie poruszają się, mimo, że są całkowicie świadome co się wokół nich dzieje. A z drugiej strony są nadmiernie pobudzene. Głównymi objawami, które są charakterystyczne dla tego typu schizofrenii jest zastyganie w nietypowych, dziwacznych pozycjach przez dłuższy czas oraz opór do wykonywania poleceń, czyli tak zwany negatywizm.
   
• rezydualna – określana jest jako schizofrenia przewlekła. Tacy pacjenci są zazwyczaj apatyczni, spowolnieni myślowo i psychoruchowo oraz często wycofani społecznie. Objawy te mogą występować w różnym nasileniu, ale zazwyczaj zaburzają codzienne funkcjonowanie tych osób.
   
• niezróżnicowana – zazwyczaj u pacjentów chorych na tę odmianę schizofrenii objawy są tak zróżnicowane, że ciężko postawić diagnozę co do konkretnego typu schizofrenii. Jednakże ich objawy muszą się zgadzać z ogólną klasyfikacją rozpoznania schizofrenii.

Schizofrenia - objawy

 

Rozpoznanie schizofrenii polega na dokładnym badaniu psychiatrycznym, które obejmuje wywiad z pacjentem chorym na schizofrenię oraz z jej bliskim otoczeniem, a także dokładnym obserwowaniu objawów i zachowania pacjenta. Pierwsze symptomy, które mogą zapowiadać pojawienie się schizofrenii można zaobserwować w wieku dziecięcym czy też młodzieńczym. O pierwszych objawach schizofrenii może świadczyć wycofanie, niezdarność lub powściągliwość emocjonalna. Często stwierdza się także zmiany w funkcjonowaniu i osobowości. Do najczęściej występujących objawów możemy zaliczyć:

• niedbałość o odpowiedni strój i stan higieniczny własnego ciała,
• izolację społeczną, a co za tym idzie wycofanie,
• zmniejszenie aktywności,
• rozkojarzenie,
• prezentowanie dość nietypowych przekonań,
• brak energii życiowej;
• złe samopoczucie oraz pojawiające się nowe dolegliwości fizyczne i psychiczne,
• odmienne funkcjonowanie społeczne.
  
   

Najczęściej osoba dotknięta schizofrenią zaprzecza swoim objawom, nie chcąc ich widzieć i nie podejmując przy tym leczenia, dlatego też zdarza się, że to osoby z otoczenia schizofrenika szukają pomocy dla chorego. 

Objawów schizofrenii jest bardzo wiele i są bardzo różnorodne, jednak przy pełnym rozpoznaniu tej choroby i diagnozie potwierdzającej schizofrenię ważne jest występowanie objawów podstawowych, które trwają przez okres minimum miesiąca:

 

• Zaburzenia emocji – emocjonalność staje się coraz bardziej uboga i płytka, odczuwanie emocji w schizofrenii jest sztywne: jednakowe emocje i ich intensywność, najczęściej pojawia się apatia czy otępienie,

• Zaburzenia procesu myślowego -  rozluźnione kojarzenie faktów między sobą, nie dostrzeganie związków przyczyna-skutek, myślenie abstrakcyjne, rozkojarzenie, które prowadzi do bezsensownych niespójnych wypowiedzi,

• Zaburzenia autystyczne – wycofanie do wewnątrz siebie i skupienie się na swoich przeżyciach wewnętrznych, życie we własnej głowie zastępuje życie realne, które się dzieje, wycofanie z kontaktów społecznych, unikanie ludzi,

• Ambiwalencja – czucie, myślenie i działanie nie jest ze sobą połączone, osoba ze schizofrenią czuje i myśli jednocześnie różne często przeciwstawne rzeczy, podejmując działania, które są sprzeczne z myślami i uczuciami, 

• Zaburzenia „wytwórcze” czyli urojenia i halucynacje – pojawianie się omamów zmysłowych, najczęściej w postaci głosów w głowie, słyszenia własnych myśli; urojeń co do swojej osoby, poczucie bycia kontrolowanym, owładniętym; występowanie wewnętrznych irracjonalnych przekonań  - poczucie bycia nadczłowiekiem, posiadanie nadprzyrodzonych mocy oraz  występowanie wewnętrznych, dość irracjonalnych przekonań co do rzeczywistości,

• Zaburzenia  funkcji poznawczych – zaburzenia pamięci i kojarzenia, problemy z inteligencją, z logicznym myśleniem i podejmowaniem decyzji, zubożenie wypowiedzi – przekazywanie sztywnych komunikatów, składających się z małej ilości treści, wtrącanie nowych wymyślonych słów - neologizmów,
  
  
  

   

  
   

Leczenie schizofrenii 

 

Opiera się głównie na leczeniu farmakologicznym i obejmuje dwa etapy: terapie zaawansowanych stanów psychotycznych oraz leczenie podtrzymujące. W pierwszej sytuacji pacjenci ze schizofrenią leczeni są poprzez podawanie większej ilości leków, po to, aby jak najszybciej załagodzić objawy psychotyczne, takie jak omamy i urojenia. Każdy pacjent ze schizofrenią różnie reaguje na proces leczenia, jednak z obserwacji wynika, że mniej więcej w ciągu czterech tygodni od leczenia stan pacjenta się poprawia i wtedy można wdrożyć leczenie podtrzymujące, które ma na celu utrzymać w jak najlepszej formie stan psychiczny osoby leczonej na schizofrenię. Jednak podstawowym problemem leczenia farmakologicznego u osób chorych na schizofrenię jest częste niedostosowanie się do zaleceń lekarskich. Pacjenci najczęściej twierdzą, że taka terapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów i nie jest im do niczego potrzebna.

Życie ze schizofrenią
 

Życie ze schizofrenią jest ciężkie nie tylko dla osoby nią dotkniętej, ale również dla jej bliskich. Schizofrenia bowiem zaburza postrzeganie otaczającej rzeczywistości, co przekłada się na normalne, codzienne funkcjonowanie. 

Podstawowy rozłam jaki dotyka chorego na schizofrenię dotyczy tego co osoba w danym momencie czuje i jak myśli oraz w konsekwencji w jaki sposób przekazuje innym swoje myśli i emocje. Chory na schizofrenię nie jest w tym spójny. Dodatkowo w schizofrenii dochodzi do zaburzenia własnego krytycyzmu – osoba przestaje logicznie myśleć i oceniać swoje działania. Nie znaczy jednak to, że jest niebezpieczna dla otoczenia jak przyszło nam uważać. Schizofrenik nie zagraża bowiem innym, ale najbardziej sobie. Jest to często wynikiem urojeniowych przekonań i osądów, które każą  osobie chorej na schizofrenię myśleć, że jest zła lub jest z nią coś nie tak. W tej sytuacji omamy  słuchowe mogą przybierać formę głosu, który każe zrobić sobie krzywdę, a nawet się zabić. 

W kwestii omamów słuchowych jakie występują w schizofrenii często zdarza się, że osoby czują przymus odpowiadania słyszanym w głowie głosom. Omamy te tłumaczone są przez chorych jako wewnętrzne dialogi, komentujące to co się dzieje, nakazujące coś zrobić – chory na schizofrenię chcąc je uciszyć, lub im zaprzeczyć często co w efekcie sprawia, że na głos im odpowiada.

Urojenia jakie występują w schizofrenii mogą dotyczyć również otaczającego świata i ludzi. Schizofrenik na przykład ma wewnętrzne przekonanie, że ktoś z jego bliski nie żyje albo został porwany, z czego nie reaguje na żadne racjonalne wytłumaczenia, że tak nie jest. 

Widząc tę daną osobę realnie może przeczyć jej prawdziwemu istnieniu, a nawet dopatrywać się, że ktoś próbuje go oszukać, ponieważ w jego przekonaniu ta osoba np. nie żyje. 

Urojenia w schizofrenii często mogą przyjmować też postać posiadania boskich cech. Osoba czuje się niejako wybrańcem Boga, obdarzoną specjalną misją, którą musi wykonać. Często działania jakie w tym celu podejmuje mogą być szkodliwe dla niej, jednak jest ona przekonana o własnej słuszności – całkowicie natomiast pozbawiona samoświadomości i realizmu.
 

Schizofrenię można leczyć
 

Leczenie schizofrenii jest procesem długotrwałym i wymagającym stosowania farmakoterapii najlepiej w połączeniu z równoczesnym procesem psychoterapii. Przyjmowanie leków w schizofrenii jest jednak w większości przypadków nieuniknione z powodu występowania objawów wytwórczych, takich jak omamy słuchowe, wzrokowe czy urojenia prześladowcze.

Najważniejsza w przypadku schizofrenii jest psychoedukacja chorego jak i osób z jego najbliższego otoczenia. Osoba chora na schizofrenię musi nauczyć się zauważać swoje stany wywołane chorobą i odróżniać je od tego, co realnie się dzieje. Lepsze poznanie swojej choroby jest ważnym czynnikiem terapeutycznym. Dodatkowo jeśli bliscy osoby chorej na schizofrenię również posiadają podstawową wiedzę z obszaru psychopatologii, są w stanie odpowiednio reagować w przypadku wystąpienia urojeń czy omamów, potrafią uspokoić schizofrenika i pomóc mu poradzić sobie z tym, co aktualnie dzieje się w jego głowie.

Wśród stosowanych nurtów psychoterapii w leczeniu schizofrenii najskuteczniejsza jest psychoterapia poznawcza lub poznawczo-behawioralna. Celem tego podejścia terapeutycznego jest określenie razem z pacjentem, które z urojeniowych myśli wywołują stres, nauczenie pacjenta rozumienia, że myśli te nie są rzeczywiste i próba przeformułowania tych myśli – pacjent musi zrozumieć, że to jego subiektywna ocena danego zjawiska czy rzeczy, a nie rzeczywiście występujący stan. Ważne jest nauczenie osoby chorej na schizofrenię właściwie interpretować to, co realnie się dzieje wokół ich i wskazywać na błędne przekonania, które wynikają wyłącznie z choroby, a nie ich winy. 

Kolejnym ważnym elementem terapii w schizofrenii jest trening umiejętności społecznych w których schizofrenik poznaje podstawy zdrowego wchodzenia w relacje, komunikowania swoich, myśli, emocji i potrzeb oraz uczy się właściwego rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych u innych. 

Do pracy terapeutycznej używa się tu m.in. technik opartych na psychodramie, ćwiczeniach w parach oraz mechanizmów uczenia się, modelowania, warunkowania instrumentalnego oraz naśladownictwa. 

Psychoterapia w leczeniu schizofrenii

 

Leczenie farmakologiczne musi iść w parze z psychoterapią. Pacjent zażywający tylko leki nie zmieni swojego zdezorganizowanego myślenia i nie upora się sam z izolowaniem społecznym od ludzi. Trzeba mu w tym pomóc poprzez psychoterapię.

Najczęściej stosowane terapie u pacjentów chorych na schizofrenię to:

• terapia indywidualna,
• grupowa,
• rodzinna,
• psychoedukacja,
• trening umiejętności społecznych.

Pacjent chory na schizofrenię podczas psychoterapii będzie mógł zrozumieć przede wszystkim swoją chorobę, a także pozna sposoby odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Oddziaływania psychoterapeutyczne znacznie ułatwią odbudowę relacji międzyludzkich, a także wkroczenie na ścieżkę aktywności zawodowej. Taka rehabilitacja społeczna może odgrywać ważną rolę w zmniejszeniu objawów depresji, izolacji społecznej czy utraty motywacji.

Literatura
 

Antoni Kępiński: Schizofrenia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003. ISBN 83-08-03459-4.

Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. Psychiatria, t. II Psychiatria kliniczna, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, 2002, s. 230–231. ISBN 83-87944-72-6.

Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001. ISBN 83-200-2605-9.