Zespół Retta - przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest zespół Retta?

Zespół Retta to specyficzne zaburzenie neurologiczne, jest to niezwykle rzadka choroba. W wielu przypadkach Zespół Retta mylony może być z autyzmem, ponieważ w obrazie klinicznym wygląda bardzo podobnie. Wynika to z tego, że Zespół Retta co prawda wchodzi w skład zaburzeń ze spektrum autyzmu, jednak sam w sobie autyzmem nie jest. Dzieci z zespołem Retta nazywane są często mianem “Milczących Aniołów” - określenie to związane jest właśnie z wycofanym i nad wyraz spokojnym usposobieniem w przebiegu tego zaburzenia rozwoju. 

Charakterystyka zespołu Retta

Zespół Retta - charakterystyka tego zaburzenia koncentruje się wokół cechy jaką jest  dziedziczenie zespołu Retta w obrębie chromosomu X. Oznacza to, że gen MECP2 odpowiedzialny za występowanie tego schorzenia znajduje się wyłącznie na chromosomie X, dlatego też dziedziczenie zespołu Retta sprzężone jest z płcią. W następnym podrozdziale tego artykułu wyjaśnimy szczegółowo dlaczego  zespół Retta rozwija się jedynie u dziewczynek, natomiast z jakiego powodu w przypadku chłopców posiadanie zmutowanego genu powoduje śmierć zaraz po porodzie, a nawet jeszcze w łonie matki. 

Przebieg zespołu Retta 

Syndrom  Retta jest bardzo podstępnym zaburzeniem, które często przeszkadza w szybkiej i prawidłowej diagnostyce choroby Retta.  Objawy zespołu Retta nie pojawiają się od razu, a wczesny etap zespołu Retta może wskazywać na szereg innych zaburzeń rozwoju dziecka takich jak zaburzenia ze spektrum autyzmu, mózgowe porażenie dziecięce czy ogólne zaburzenia rozwoju intelektualnego.

Przebieg zespołu Retta rozłożony jest na 4 główne fazy zespołu Retta. Wymieniamy wśród nich:
 

• I etap zespołu Retta - przypada na okres od 6-18 miesięcy życia i nazywany jest jako wczesna faza rozwoju zespołu Retta. Symptomy zespołu Retta mogą pojawić się nawet we wcześniejszym etapie rozwoju dziecka, jednak są one na tyle łagodne i subtelne, że nie budzą niepokoju wśród rodziców. W przypadku zespołu Retta pozornie wydawać może się, że występuje u nich prawidłowy rozwój, jednak w zespole Retta dzieci najczęściej określane są jako mało płaczliwe, spokojne i łagodne. Zespół Retta - pierwsze objawy mogą natomiast ujawniać się jako przesypianie większej ilości czasu w ciągu dnia, zmniejszona mobilność, powtarzające się te same ruchy rąk z dużą częstotliwością czy też nie interesowanie się zabawą. 

• II etap zespołu Retta - to okres rozwoju dziecka do 3 lub nawet 4 roku życia. To wtedy następuje faza silnego i gwałtownego regresu u dziecka; może ona rozwinąć się w pierwszych kilkunastu miesiącach życia lub mieć swój początek dopiero przed ukończeniem 4 roku. Przy diagnostyce zespołu Retta często okazuje się, że regres ten mógł być spowodowany silnie traumatycznym przeżyciem dla dziecka, takim jak np. śmierć kogoś bliskiego czy przeżycie wypadku. U dziecka dotkniętego zespołem Retta regres ten może postępować powoli i łagodnie, albo przybrać formę szybko postępującego i gwałtownego procesu, dlatego też ten etap rozwoju zespołu Retta może trwać w niektórych przypadkach kilka tygodni albo nawet kilkanaście miesięcy. 

• III etap zespołu Retta to tzw. okres przedszkolny i szkolny - wtedy to objawy zespołu Retta traktowane jako symptomy autystyczne ustępują a dziecko wydaje się powtórnie otwierać na świat. Ustępuje wtedy nadmierna płaczliwość, a dziecko wydaje się być zainteresowanie eksplorowaniem otoczenia - pojawiają się jednak postępujące problemy z poruszaniem się. Syndrom Retta - objawy, które powodują największy problem związane są z postępującą skolizą, która nie rzadko wymaga interwencji chirurgicznej. Inne objawy zespołu Retta występujące na tym etapie to pogłębiające się deformacje stóp, a także niebezpieczne zaburzenia oddychania.  Nie mniej jednak faza ta uznawana jest za okres ogólnego stabilizowania się tego zaburzenia rozwoju. 
  
   

• IV etap zespołu Retta przypada na okres od 10-15 roku życia i stanowi okres stabilizowania się aktualnej postaci zespołu Retta. U dojrzewających kobiet z zespołem Retta zwykle największym problemem staje się upośledzenie ruchowe rozumiane jako problemy z poruszaniem się i ograniczeniem zdolności ruchowych. Rozwijająca się skolioza i dystonia mięśniowa - schorzenie powodujące zginanie i prostowanie się mięśni, co  przekłada się na nienaturalne ułożenie ciała - przyczyniają się do utraty zdolności chodzenia. Zespół Retta obejmuje również na tym etapie charakterystyczne objawy zespołu Retta, czyli stereotypie ruchowe oraz napady padaczkowe, które jednak z czasem mogą wygaszać swe natężenie lub całkowicie ustąpić. W przypadku psychicznej/ psychologicznej postaci zespołu Retta objawy związane z emocjami stabilizują się, a osoba często w normalny sposób potrafi  zawierać  kontakty społeczne oraz występuje u niej prawidłowy rozwój płciowy. 

Przyczyny zespołu Retta

Zespół Retta - przyczyny tego zaburzenia rozwoju upatruje się w mutacji genu MECP2. To właśnie ten gen odpowiada za wszystkie objawy zespołu Retta.  Zespół Retta przyczyny genetyczne tej mutacji biorą się stąd, że gen MECP2 bierze udział w formowaniu się innego ważne genu BDNF, który to odpowiada za regulacje rozwoju układu nerwowego.
 

Chłopcy posiadają parę chromosomów X i Y, pierwszy z nich dziedziczony od matki, natomiast drugi od ojca, dlatego też u chłopców dziedziczenie chromosomu z genem aktywującym chorobę może być przekazywane jedynie od matki.  Najczęściej  Zespół Retta u chłopców z tym rodzajem mutacji powoduje śmierć niedługo po porodzie lub w wielu przypadkach dochodzi do martwego urodzenia, w wyniku niedotrzymania ciąży do końca.

U dziewczynek chromosom X sprzężony z genem odpowiadającym za zespół Retta przekazywany może być zarówno od matki jak i od ojca.  Dodatkowo u dziewczynek może wystąpić wyłączenie jednego z chromosomów X - w jednym przypadku nieczynny jest chromosom X pochodzący od matki, a w innym przypadku ten pochodzący od ojca. To właśnie tutaj leży wyjaśnienie tego, dlaczego zaburzenie to występuje u dziewczynek a nie u chłopców. Dziewczynki dzięki temu, że posiadają dwa chromosomy X mają możliwość inaktywacji czyli wyłączenia chromosomu z mutacją i przerzucenia się na chromosom zdrowy. To właśnie dzięki tej genetycznej mozaice i możliwości włączania i wyłączania chromosomów dziewczynki mogą przeżyć z zaburzeniem jakim jest choroba Retta. U chłopców występowanie tylko jednego chromosomu X, powoduje że mutacja ta w jego obrębie jest dla nich śmiertelna.

Objawy zespołu Retta 

Zespół Retta u dzieci jak wspomnieliśmy już wcześniej może początkowo nie dawać żadnych niepokojących sygnałów. U dziecka dotkniętego zespołem Retta zauważyć można jednak delikatne symptomy mogące wskazywać na rozwój tego zaburzenia. 

Pierwszy etap Zespołu Retta to objawy takie jak:
 

• maluch staje się milczący i spokojny,

• zanika u niego zainteresowanie zabawkami i bodźcami płynącymi ze świata,

• zmniejsza się kontakt z osobami z otoczenia,

• widoczne jest zahamowanie wzrostu obwodu głowy,

• zaburzenia rozwoju merytorycznego.

To właśnie na tym etapie występujące objawy traktowane są jako symptomy zaburzeń ze spektrum autyzmu i to właśnie z tym zaburzeniem najczęściej mylony jest zaburzenie Retta.  Zespół Retta objawy typowe dla występowania charakterystycznego regresu w rozwoju obecnego w II fazie zespołu Retta polegają najczęściej na  zahamowaniu poczynionych postępów oraz na cofnięciu się do wcześniejszego etapu rozwoju.


Objawy zespołu Retta świadczące o wystąpieniu regresu w rozwoju to:
 

• dziecko traci nabyte już umiejętności,

• występuje opóźnienie rozwoju motorycznego - dziecko traci umiejętność raczkowania, chodzenia czy siedzenia

• pojawiają się stereotypie ruchowe, rozumiane jako powtarzające się i schematyczne ruchy rąk,

• dziecko wykazuje nieprawidłową reakcję na ból,

• pojawiają się zaburzenia snu i czuwania - dziecko wykazuje dużą senność w ciągu dnia, natomiast w nocy wybudza się i miewa ataki śmiechu lub krzyku, które trudno opanować,

• u dziecka zaczynają występować cechy autystyczne, które przejawiają się jako zaburzenia w obszarze interakcji społecznych,

• pojawiają się zaburzenia oddychania,

• występować mogą drgawki, napady padaczkowe i zaparcia.

U dziecka dotkniętego zespołem Retta jednym z charakterystycznych objawów są stereotypie ruchowe, które przejawiają się jako mimowolne ruchy rąk, które są skoordynowane, powtarzalne oraz nieruchome. W przypadku zespołu Retta stereotypie posiadają charakterystyczną cechę - poprzez rozproszenie uwagi lub stymulację czuciową można przerwać występujące ruchy rąk. 

Niezależnie od postaci zespołu Retta inne objawy typowe dla tego zaburzenia rozwoju to:

• brak mowy oraz stopniowa utrata wyuczonych słów czy innych umiejętności poznawczych,

• stereotypie, czyli charakterystyczne ruchy rąk takie jak: klaskanie, zacieranie rąk, uderzanie opuszkami palców, wykręcanie rąk czy ich ściskanie oraz automatyczne wkładanie palców do ust,

• cechy autystyczne - wycofanie, brak zainteresowania otoczeniem oraz problemy w interakcjach społecznych,

• zaburzenia oddychania takie jak bezdech czy hiperwentylacja; gwałtowne wydmuchiwanie powietrza czy połykanie śliny,

• dystonia i postępujący zanik napięcia mięśniowego,

• pogłębiająca się skolioza i kifoza,

• opóźnienie wzrostu i często niski wzrost,

• małe oraz zimne dłonie i stopy,

• osteoporoza,

• zaburzenia snu ,

• ataki śmiechu i krzyku.

Na poziomie rozwoju poznawczego i społecznego dziewczynki z zespołem Retta odznaczają się trudnościami w komunikacji. Często nawet jako już dorosłe osoby komunikują się z otoczeniem na poziomie rozwoju 2-3 latka oraz są w stanie zrozumieć jedynie prostą mowę. Dodatkowo posiadają również problemy z rozwiązywaniem problemów, na co mogą reagować napadami złości. W przypadku niektórych postaci zespołu Retta wystąpić mogą znaczące problemy z jedzeniem - dziecko ma problem z przełykaniem lub wypluwa jedzenie, to z kolei prowadzi często do niedożywienia oraz niedowagi. 

Aby wykluczyć zespół Retta konieczna jest rozszerzona diagnostyka zwłaszcza w obszarze badania poziomu napięcia mięśniowego. To właśnie ten objaw może stanowić podstawę w postawieniu diagnozy zespołu Retta. 

Skutki zespołu Retta 

W przypadku zespołu Retta oprócz podstawowych objawów tego schorzenia występować mogą również inne zaburzenia i dolegliwości takie jak: postępująca osteoporoza, apraksja, bruksizm, niedowaga, zaparcia oraz problemy kardiologiczne. Występujące objawy zespołu Retta przede wszystkim skutkują utratą możliwości chodzenia i swobodnego poruszania się. 

Leczenie zespołu Retta

Zespół Retta - leczenie  tego zaburzenia w dużej mierze koncentruje się jedynie na leczeniu objawów i przyniesieniu ulgi pacjentowi. Niestety jak do tej pory nie wynaleziono skutecznego leczenia jako oddziaływania na przyczyny zespołu Retta. Leczenie zespołu Retta  obejmuje zarówno pracę nad objawami psychicznymi jak i fizycznymi. Ważne by odpowiednia terapia została wdrożona stosunkowo jak najwcześniej, ponieważ wtedy istnieje szansa na przynajmniej częściowe wyhamowanie objawów i spowolnienie rozwoju tego schorzenia. 

Zespół Retta leczenie 

W przypadku objawów psychicznych  leczenie zespołu Retta stanowi skuteczna pomoc psychologiczna i psychoterpaeutyczna. Ma to szczególne znaczenie w przypadku objawów emocjonalnych i symptomów autystycznych - terapia dzieci i młodzieży może tutaj zatrzymać postępującą izolację oraz wzmocnić nabywanie umiejętności społecznych.  Zespół Retta - choroba ta stanowi ogromną barierę i zakłóca prawidłowy rozwój społeczny. U dziewczynek u których zespół Retta występuje pojawiają się ogromne trudności z komunikowaniem się - problemy te dotyczą ekspresji ruchowej, która w przypadku postępującego napięcia mięśniowego i regresu funkcji motorycznych jest upośledzona.

Często na poziomie emocjonalnym widać pozytywne symptomy - dziewczynki wykazują zainteresowanie światem i chęć wchodzenia w interakcje z innymi, jednak opóźnienie funkcji neuromotorycznych w tym problemów z mową i braku możliwości wykonywania gestów rękami może być ogromną przeszkodą. Dlatego też skuteczna pomoc psychologiczna jako leczenie zespołu Retta obejmuje wypracowywanie innych sposobów na alternatywną komunikację. 
 

Terapia dzieci i młodzieży z zespołem Retta to również postępowanie w płaszczyźnie fizycznej, a więc stosowanie fizjoterapii czy rehabilitacji zespołu Retta.  Stosowanie odpowiednich zabiegów fizjoterapeutycznych ma za zadanie przede wszystkim zahamować rozwój postępującej skoliozy i skupiać się wokół zachowywania prawidłowej postawy ciała na co dzień. Rodzice często instruowani są i uczeni odpowiednich ćwiczeń, które można stosować podczas codziennych zwykłych aktywności, aby kontrolować postępujące schorzenia kręgosłupa. 

W wielu przypadkach, gdy skutki zespołu Retta przekładają się na dolegliwości współistniejące w obrębie narządów wewnętrznych stosowana jest odpowiednia farmakoterapia, ale również tutaj leczenie ma charakter jedynie objawowy.

 

Zespół Retta w statystykach 

Jak podają statystki Zespół Retta stanowi znikomy procent występowania tego schorzenia w populacji ogólnej.  Zespół Retta - dziedziczenie genu tego zaburzenia w rodzinie wynosi prawdopodobieństwo 1 na 10-20 000 urodzeń. A więc zespół Retta występuje jedynie w 1% zachorowalności w obrębie rodziny. Jednakże liczba ta może być niedoszacowana z powodu małej rozpoznawalności postaci zespołu Retta. 

Jak już wcześniej wspomnieliśmy przyczyny zespołu Retta sprzężone są z mutacją genu, do której dochodzi jednorazowo w momencie zapłodnienia lub na bardzo wczesnym etapie życia płodowego. 

Zespół Retta długość życia 

Zespół Retta występuje jak już wiemy jedynie u dziewczynek, które mają możliwość przeżycia z tym schorzeniem. Zespół Retta - długość życia u nich wynosi najczęściej tyle samo ile u osób zdrowych i nie istnieją doniesienia mówiące o tym, aby było inaczej. 

Zespół Retta - choroba ta pomimo istniejącej w niej niepełnosprawności, gdy osoba chora jest poddawana odpowiedniej terapii może prawie wcale nie przeszkadzać w normalnym życiu. Jak podają badania nawet 2-15 % kobiet z zespołem Retta potrafi samodzielnie funkcjonować na co dzień oraz odnajdywać się w życiu publicznym. Jeśli chodzi o zespół Retta rokowania mogą być różne w zależności od ciężkości danego przypadku i tego jak szybko postawiona została trafna diagnoza i wprowadzono odpowiednią terapię.

W przypadku zespołu Retta występującego u chłopców przeżywalność jest bardzo niska, jednak zdarzają się przypadki, że dożywają oni nawet drugiego roku życia, z tym że posiadają ciężkie upośledzenie. 

Literatura
 

Midro, T.,A., Zespół Retta - postępy badań nad patogenezą, Zakład Kliniki Genetyki; UMB, 19/2010, nr 38

Kosno, D., Zespół Retta - zaburzenie neurorozwojowe o podłożu genetycznym: [Nieznane? Poznane Zaburzenia rozwojowe   u dzieci z rzadkimi zespołami genetycznymi  i wadami wrodzonymi], SERIA PSYCHOLOGIA I PEDAGOGIKA NR 161 , UAM, Poznań, 2013