Depresja w ciąży - wsparcie, psychoterapia i leczenie

Spis treści:

Depresja w ciąży - charakterystyka i statystyki

Choć wiele mówi się o depresji poporodowej, która dotyka kobiety po urodzeniu dziecka, to jednak znaczna ilość kobiet doświadcza tej choroby już w trakcie trwania ciąży. Warto pamiętać o tym, że depresja u kobiet przed porodem jest ciężką chorobą, która niesienie negatywne skutki, nie tylko dla przyszłej matki, ale również niesie ryzyko powikłań dla dziecka.

Statystyki pokazują, że nawet 16 % kobiet będących w ciąży może spełniać kryteria diagnostyczne zaburzeń depresyjnych. Depresja przedporodowa może różnić się w zależności od etapu trwania ciąży, czyli tzw. trymestru. W I trymestrze liczba ta waha się na granicy 7 procent, w II trymestrze może dochodzić nawet do 13 procent, natomiast w II trymestrze wynosi około 12 procent.

Objawy depresyjne w ciąży niczym nie różnią się od obrazu typowego dla depresji. Najczęściej objawy i przyczyny depresji w ciąży dotyczą negatywnego myślenia, które wiąże się z samą ciążą, obawami o dziecko, niepokojem o jego stan zdrowia czy też przebieg porodu. W większości przypadków objawy depresyjne mogą wiązać się z widmem powikłań, chorób, snucia katastrofalnych wizji czy też pojawiają się obawy o to, jak zmieni się życie kobiety, gdy na świat przyjdzie jej dziecko.

Stany depresyjne w ciąży związane są z obniżonym nastrojem czy lękiem. Nierzadko zostają bagatelizowane zarówno przez kobietę ciężarną, jak i bliskich z jej otoczenia. Wiele osób traktuje obawy o poród czy zdrowie dziecka jako coś naturalnego, co samoistnie minie.

Obniżenie nastroju, rozdrażnienie czy chwiejność emocjonalna usprawiedliwiona jest zmianami hormonalnych i połączona jest z występowaniem niekiedy złego samopoczucia fizycznego związanego z ciążą. Bardzo łatwo jest więc przeoczyć pierwsze objawy depresji ciążowej i problemy emocjonalne, które do nich doprowadziły. Z kolei brak odpowiedniego zadbania o kobietę w ciąży i niepodejmowanie leczenia depresji może prowadzić do wielu powikłań w ciąży. Dlatego też odpowiednia opieka medyczna w depresji ciążowej jest kluczowa.

Jak wskazują badania wśród czynników przyczyniających się do przedwczesnego porodu pojawia się zarówno stres, zaburzenia lękowe jak i depresja w ciąży. Natomiast zaburzenia lękowe i depresyjne bardzo często występują równolegle.

Czynniki ryzyka depresji w ciąży

Specjaliści podają, że czynniki ryzyka depresji w ciąży są różnorodne i może ich być wiele - od wahań w układzie neurohormonalnym po czynniki psychospołeczne. Jak podają statystyki w dalszym ciągu zagrożenie depresją ciążową wiąże się najczęściej z niechciana ciążą. Z tego względu objawy charakterystyczne dla depresji w ciąży mogą pojawić się już w trakcie pierwszego trymestru.

Potwierdzono w badaniach, że ryzyko wystąpienia depresji ciążowej to wciąż zjawisko niechcianej ciąży. Jednym z najsilniejszych powodów wystąpienia zaburzeń nastroju czy zaburzeń lękowych wśród kobiet w ciąży jest nieplanowana ciąża. Depresja spowodowana ciążą wiąże się z tym, że kobieta nie jest całkowicie gotowa na nowy etap w swoim życiu, często również nie posiada wystarczających zasobów psychicznych czy materialnych, by zostać mamą.

Dodatkowo występowanie depresji podczas ciąży oraz objawy lękowe wiążą się z takimi czynnikami jak:

poprzednie komplikacje związane z ciążą i porodem,
wcześniejsze poronienie,
dokonanie aborcji,
urodzenie martwego dziecka,
problemy z niepłodnością.

przyczyny depresji w ciąży

Ponadto częstym zjawiskiem jest depresja u kobiet chorujących w ciąży, które boją się o zdrowie swoje i dziecka. Odczuwają one przez okres ciąży ogromną odpowiedzialność za drugiego człowieka, co można znacznie wpłynąć na obniżenie nastroju i stany depresyjne.

W III trymestrze ryzyko depresji w ciąży może być związane bezpośrednio z porodem - kobieta jest pełna obaw o przebieg porodu, boi się czy urodzi zdrowe dziecko, boi się bólu czy ewentualnych komplikacji. Nie bez echa zostają również wszystkie obawy przed tym, czy kobieta sprawdzi się w roli matki. Czy poradzi sobie z całkowicie nową sytuacją, a często nawet o to czy będzie dobrą matką i będzie potrafiła kochać swoje dziecko.

Depresja u kobiet w czasie ciąży, może dotknąć nawet te kobiety, które pragnęły zostać mami. Boją się jednak, że sobie nie poradzą, przeraża ich odpowiedzialność, która na nich spoczywa. Odczuwają one ogromną odpowiedzialność za małego człowieka oraz obawę przed natłokiem nowych obowiązków. Niektóre z kobiet obawiają się też o to, jak potoczy się ich relacja z partnerem po urodzeniu się dziecka, boją się oceny rodziny czy znajomych oraz tego, czy wrócą do dawnej formy po porodzie.

Depresja u kobiet w trakcie ciąży wiąże się również ze zjawiskiem stresu. Pamiętajmy o tym, że ciąża i poród są bardzo ważnymi i nietypowymi okresami w życiu kobiety, także żadna z kobiet nie jest w stanie przewidzieć tego jak będzie się czuła, jak zmieni się jej myślenie i postrzeganie oraz jak sobie poradzi z nową sytuacją.

Prawdą oczywiście jest, że w czasie ciąży dochodzi do kluczowych zmian w układzie hormonalnym kobiety, które mogą wpływać na samopoczucie i psychikę. Jednak nie należy objaw tych lekceważyć i wszystko zrzucać na “biologię”.

Przyczyny depresji podczas ciąży to w dużej mierze zaburzenia hormonalne, które przekładają się na nieprawidłowości w stężeniu kluczowych neuroprzekaźników w mózgu i wymagają jednak odpowiedniego leczenia.

Do najczęstszych socjodemograficznych czynników depresji w ciąży, które realnie wpływają na występowanie depresji i lęku u kobiet można zaliczyć:

uzależnienie od nikotyny,
samotne rodzicielstwo,
brak odpowiedniego wykształcenia,
niestabilną sytuację finansową.

Specjaliści zajmujący się zjawiskiem jakim jest depresja w ciąży i depresja poporodowa wymieniają również brak wsparcia ze strony partnera czy bliskiego otoczenia.

Przyczyny wystąpienia depresji w ciąży, które również mają znaczenie w jej ewentualnym pojawieniu się to:

przemoc domowa,
nadużycia seksualne w okresie dzieciństwa,
przeżycie silnie stresujących doświadczeń w roku poprzedzającym ciąże.

Psychologowie wymieniają również indywidualne predyspozycje, które mogą nieść ryzyko wystąpienia depresji ciążowej, takie jak:

występowanie lękowo-ambiwalentnego stylu przywiązania,
subiektywny obraz bycia matką - najczęściej matka kobiety była mocno kontrolująca,
niska samoocena,
wysoka neurotyczność,
wysoka psychotyczność,
pesymistyczny obraz świata,
brak poczucia własnej skuteczności.

Objawy depresji w ciąży

W przypadku zaburzeń depresyjnych w ciąży o wiele częściej zauważa się nie tyle epizod dużej depresji, ale przede wszystkim obniżenie nastroju, które często następuje bardzo gwałtownie. Zaburzenia nastroju w ciąży występują tak samo często u kobiet w niechcianej ciąży, jak i w tej planowanej. Oznaki depresji w ciąży często rozpoczynają się bardzo subtelnie, dlatego rozpoznanie depresji ciążowej odbywa się często bardzo późno.

Objawy depresji podczas ciąży mogą być na tyle uciążliwe i przynosić cierpienie psychiczne, które nie pozwala w pełni przygotować się do nowej roli, ani cieszyć się z nadejścia dziecka.

Najważniejsze objawy depresyjne w ciąży to:

obniżony nastrój i złe samopoczucie,
nagłe okresy rozdrażnienia,
niepokój i napięcie,
obawy i lęk o dziecko, o poród,
koszmary senne,
bezsenność,
zaburzenia apetytu,
brak energii w ciągu dnia,
senność i ospałość,
wycofanie i izolacja od kontaktów społecznych,
brak zainteresowania rzeczami i aktywnościami, które wcześniej cieszyły,
utrata poczucia przyjemności i radości,
myśli katastroficzne.

Jeśli kobieta zauważa u siebie niepokojące symptomy wskazujące na objawy depresji przedporodowej powinna udać się do specjalisty możliwie najszybciej.

Diagnozowanie depresji w ciąży

Rozpoznanie depresji w ciąży jest niekiedy ciężkie i jak już wcześniej wspomnieliśmy - objawy złego samopoczucia traktowane są na ogół, jako coś naturalnego w okresie ciąży.

Objawy depresji przedporodowej to oczywiście nie są pojedyncze gorsze dni, złe samopoczucie czy obniżony nastrój. Natomiast jeśli zauważamy, że stan ten utrzymuje się przez większą część czasu, a dodatkowo nie zdarzają się okresy wyrównanego samopoczucia, dobrego stanu psychicznego i fizycznego możemy się zaniepokoić.

Jeśli widzimy taki stan u znajomej nam kobiety w ciąży - jesteśmy jej małżonkiem, rodziną czy kimś bliskim powinniśmy spróbować porozmawiać, okazać wsparcie i zainteresowanie tym, co się dzieje.

Bez nacisku powinniśmy również zaproponować wizytę u specjalisty psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry. Diagnozowanie depresji w ciąży powinno zostać przeprowadzone właśnie przez lekarza czy psychologa, a nie na własną rękę. Wykrywanie depresji w ciąży pozwala specjaliście ustalić czy rzeczywiście mamy do czynienia z problemem, jakim jest depresja w ciąży, czy to jedynie nieprzyjemne objawy spowodowane zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety.

Ważne jest, aby okazać pomoc kobiecie z depresją w ciąży i pokazać jej, że nie jest z tym sama. Depresja u kobiet w ciąży zasługuje na wsparcie, a bliscy i osoby z jej otoczenia powinny ją rozumieć, wspierać i być obok, gdy jest to tylko potrzebne.

Natomiast, jeśli to my jesteśmy w ciąży i czujemy, że nasze samopoczucie jest inne, czujemy się przytłoczone, a smutek jest wyraźniejszy, niż dotychczas to nie bójmy się zgłosić o pomoc. Warto pamiętać, że robimy to dla siebie i dla swojego dziecka.

skutki depresji w ciąży

Czynniki i skutki depresji w ciąży

Warto, abyśmy mieli świadomość jaki jest realny wpływ depresji ciążowej na dziecko. Nie chodzi jedynie o jej biologiczny czy neurofizjologiczny wymiar, ale również o fakt, że samopoczucie i stan psychiczny matki może przekładać się na późniejszy rozwój psychiczny dziecka.

Czynniki i skutki depresji w ciąży głównie wiążą się z ryzykiem wystąpienia depresji po porodzie. Z kolei badania nad rozwojem niemowląt mówią, że dzieci wychowywane przez matki, które cierpiały na depresję zaraz po urodzeniu mogą doświadczać szeregu trudności i zaburzeń psychicznych. Matka bowiem nie potrafi wtedy dobrze odpowiadać na potrzeby emocjonalne dziecka, nie jest w stanie w pełni odzwierciedlić dziecka oraz już na tak wczesnym etapie może dojść do zaburzenia więzi pomiędzy nią, a niemowlęciem.

W przypadku kobiet, które wykazywały oznaki depresji ciążowej, ryzyko depresji poporodowej wzrasta nawet o 50 %. Dodatkowo, o czym warto pamiętać to fakt, że wśród depresji poporodowej jednym z występujących objawów jest pojawienie się epizodów psychotycznych, czyli omamów i urojeń. To momenty, kiedy kobieta po urodzeniu dziecka chce się pozbyć dziecka lub je zabić, tzw. dojść może nawet do dzieciobójstwa.

Skutki depresji ciążowej mogą być więc dalekosiężne i rzucać się cieniem na późniejszy rozwój psychoemocjonalny dziecka. Dlatego też walka z depresją w ciąży pozwala na szybką interwencję i zahamowanie negatywnych wzorców, które matka może projektować na dziecko.

Wpływ depresji ciążowej na dziecko ma również swój wydźwięk w tym, jak kobieta dba o siebie w trakcie ciąży. Niestety kobiety, które cierpią na depresję ciążową mogą przez to zaniedbywać odpowiednie i zdrowe odżywianie, sen, odpoczynek, jak również mogą sięgać nawet po używki.

Skutki depresji ciążowej, które wymienia się najczęściej to:

ryzyko chorób u dziecka,
zaburzenia psychiczne u dziecka,
depresja poporodowa,
nadużywanie alkoholu po urodzeniu dziecka,
zaburzenia odżywiania u młodej mamy,
zaburzenia lękowe,
myśli samobójcze,
epizod psychozy.

Walka z depresją w ciąży jest więc uzasadniona, ponieważ jej negatywne konsekwencje dotyczyć mogą przede wszystkim dwóch osób - mamy i dziecka, ale niekiedy dotykać mogą również najbliższą rodzinę.

Test na depresję w ciąży

Test na depresję w ciąży jaki z pewnością można wykonać w celu diagnozy to Skala Depresji Becka. Test ten pozwala na przesiewowe rozpoznanie depresji ciążowej u kobiet i służy do samoopisowej oceny swojego samopoczucia.

Inny test na depresję w ciąży to Edynburska Skala Depresji poporodowej, która pozwala na rozpoznanie depresji w ciąży oraz co więcej może również stosowany być w ramach diagnozowania depresji poporodowej u kobiet.

Leczenie depresji w ciąży

Leczenie depresji ciążowej jest bardzo ważną kwestią, zwłaszcza biorąc pod uwagę konsekwencje i skutki dla późniejszego rozwoju dziecka oraz psychiki młodej mamy.

Leczenie depresji w ciąży w przypadku depresji, czy też zaburzeń obniżonego nastroju w ciąży daje szansę na podjęcie psychoterapii. Kluczowym postępowaniem w tym przypadku jest niefarmakologiczne leczenie depresji ciążowej , a psychoterapia pozwola radzić sobie z uciążliwymi objawami stresu, lęku, przygnębienia czy smutku.

Jeśli objawy depresji ciążowej są tak silne, że sama psychoterapia nie pomaga warto udać się do lekarza psychiatry. Psychiatra w odróżnieniu od psychologa czy psychoterapeuty może przepisać leki, które przywrócą równowagę w zaburzonej neurochemii mózgu. W przypadku depresji w ciąży, jeśli istnieje taka potrzeba lekarz może przepisać leki antydepresyjne lub zmniejszające lęk.

Tu jednak należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ wszystkie leki przeciwdepresyjne w ciąży dostające się do organizmu matki przenikają przez łożysko do płodu. Istnieje więc ryzyko uszkodzenia rozwijającego się układu nerwowego oraz wystąpienia zaburzeń neurorozwojowych.

Dlatego, też farmakologiczne leczenie depresji w ciąży stosowane jest z ogromną ostrożnością i jedynie w przypadkach wyjątkowej potrzeby, takiej jak ciężka depresja w ciąży. Leki przeciwdepresyjne w ciąży muszą oczywiście zostać odpowiednio dobrane zarówno pod względem substancji w nich zawartych, jak i odpowiedniej dawki.

Psychoterapia w leczeniu depresji ciążowej

Leczenie depresji podczas ciąży przede wszystkim powinno opierać się na terapii psychologicznej, która pozwala dotrzeć do źródła problemu, powodującego szereg przykrych objawów. Jeśli jest to depresja spowodowana ciążą terapia będzie skupiać się na tym, jak przewartościować obecną sytuację na tyle, by przyszła mama mogła zmienić myślenie o obecnym stanie na takie, które przynosić będzie więcej spokoju i równowagi.

Leczenie depresji przedporodowej w formie psychoterapii to często proces długotrwały, który może odbywać się również po urodzeniu dziecka. Pozwala jednak kobiecie na wsparcie terapeuty zarówno w okresie ciąży, przygotowania się do porodu, jak i wdrożenia się w nową sytuację już po przyjściu dziecka na świat.

Depresja u kobiet w ciąży - terapeuta często może być jedyną osobą, która okazuje kobiecie ciężarnej wsparcie, ponieważ w swoim otoczeniu nie ma ona żadnej takiej osoby. A wsparcie w tak trudnym okresie jak ciąża jest niezmiernie ważne.

Leczenie depresji w ciąży poprzez psychoterapię może koncentrować się na różnych nurtach terapeutycznych i metodach pracy. Tak, jak w przypadku wszystkich zaburzeń depresyjnych najbardziej efektywne leczenie depresji w ciąży powinno opierać się na terapii poznawczo-behawioralnej. Pozwala ona na skupienie się na błędach w myśleniu, negatywnych schematach i przekonaniach, które zwiększają zaburzenia nastroju i nasilają smutek oraz rozdrażnienie.

Jednakże leczenie depresji przedporodowej może również odbywać się w oparciu o psychoterapię psychodynamiczną, psychoterapię Gestalt, psychoterapię systemową, psychoterapią integracyjną czy też terapię krótkoterminową taką jak terapia skoncentrowana na rozwiązaniach.

Depresja w ciąży – jak sobie z nią radzić?

Radzenie sobie z depresją w ciąży przede wszystkim koncentrować powinno się na podjęciu psychoterapii, ponieważ walka z depresją w ciąży w pojedynkę może być bardzo trudna. Wsparcia bliskich i terapeuty pozwala na przejście przez ten trudny i stresujący czas.

Depresja u kobiet w ciąży - wsparcie partnera jest najważniejsze dla kobiety, która spodziewa się dziecka. Zrozumienie okazywane przez partnera, czułe gesty i chęć pomocy pozwalają kobiecie na uporanie się ze stresem i niepokojem, a także są ważne w poprawie nastroju i samopoczucia.

Kobieta w ciąży nie powinna czuć się sama ze swoimi troskami, lękiem czy trudnościami wywołanymi ciążą - pozwala jej to wtedy budować świadomość, że po urodzeniu dziecka partner również będzie blisko i chętnie będzie pomagał, zwłaszcza jeśli chodzi o opiekę nad dzieckiem. Przyczyny depresji podczas ciąży, które wiążą się z myślą, że kobieta nie poradzi sobie jako matka , a tym bardziej nasila się to, kiedy nie czuje ona wsparcia w ojcu dziecka. Dlatego, tak ważne jest by przyszli ojcowie angażowali się w nadejście dziecka i przede wszystkim starali się zrozumieć z czym mierzy się kobieta.

Depresja u kobiet w ciąży - zdrowie przyszłej mamy i dziecka to również unikanie stresu, zatem bliscy powinni starać się nie dokładać stresu ciężarnej. Zadaniem partnera powinno być chronienie kobiety w ciąży przed sytuacjami, które dodatkowo mogłyby obciążać ją lękiem czy zamartwianiem się.

Literatura

Cierpiałkowska, L. (2021). Psychopatologia, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Kłosińska, U. Sikora, J.(2018). Czynniki ryzyka i czynniki ochronne dla zaburzeń depresyjnych i lękowych w ciąży, Społeczeństwo i Edukacja 29(2):2018, s. 351-364.