Przeniesiony Zespół Münchhausena

Zespół Münchhausena - charakterystyka

Zespół Münchhausena to chyba jedno z bardziej kontrowersyjnych zaburzeń psychicznych, jakie możemy spotkać. Budzi wiele pytań zarówno w kwestii przyczyn jego powstawania, jak i symptomów mogących na niego wskazywać. W większości przypadków nieuchwytny i nie dający o sobie znać aż do momentu, w którym dochodzi do tragedii. Zespół Münchhausena  co to za zaburzenie i czym się charakteryzuje? 

Zespół Münchhausena , nazywany też jako przeniesiony zespół Münchhausena  czy zastępczy zespół Münchhausena  polega na wyolbrzymianiu czy też pozorowaniu choroby, a nawet na wywoływaniu objawów chorobowych w celu zwrócenia na siebie uwagi. Jak wygląda przeniesiony zespół Münchhausena ?

Matka, która z pozoru wydaje się być troskliwa i opiekuńcza, w rzeczywistości wywołuje chorobę u swojego dziecka, aby postrzegane było ono jako chore i potrzebujące pomocy. Życie w ciągłej chorobie,  z kolei pozwala jej na wejście w rolę rodzica chorego dziecka, któremu należy się współczucie i szczególne zainteresowanie. Matka chorego dziecka postrzegana jest jako osoba cierpiąca razem z dzieckiem, która w pełni poświęca się opiece nad nim, a tym samym rezygnuje z siebie. Otrzymywane współczucie i wsparcie stanowi dla niej pewien rodzaj nagrody psychologicznej. 

Przeniesiony zespół Münchhausena  u matek przejawia się różnego rodzaju zachowaniami mającymi na celu pogorszenie stanu zdrowia dziecka i wywoływania różnego rodzaju objawów chorobowych, a także w łagodniejszych formach zakłamywania prawdziwego stanu zdrowia dziecka. Wymienić możemy tutaj:

• podawanie trucizny,

• głodzenie,

• podduszanie,

• wywoływanie różnego rodzaju infekcji,

• fabrykowanie wyników badań,

• przedstawiane fikcyjne objawy,

• podawanie nieprawdziwych informacji na temat objawów.

Przeniesiony zespół Münchhausena  po raz pierwszy odkryty został w 1951 roku przez angielskiego lekarza Ashera, który zauważył niepokojące zachowania u osób dorosłych, które wymyślały sobie choroby i celowo wywoływały ich objawy, aby skupić na sobie uwagę lekarzy i personelu medycznego. Nazwa zespół Münchhausena odnosił się do nazwiska XVIII wiecznego niemieckiego barona von Münchhausena , który słynął ze zmyślonych opowieści na temat swoich przygód. Termin przeniesiony zespół Münchhausena  został jednak wprowadzony do medycyny dopiero w 1977 roku przez pediatrę Roy’a Meadow’a, który nazwał tak poważne zaburzenie psychiczne występujące u dwóch matek swoich małych pacjentów. Obie z nich wywoływały celowo objawy choroby u swoich dzieci. 

Jedna z nich deklarowała występowanie krwiomoczu u swojego dziecka, jednak liczne badania laboratoryjne nie potwierdziły u dziecka żadnego zaburzenia. Na jaw wyszło jednak fabrykowanie objawów w zespole Münchausena - okazało się, że matka celowo zanieczyszczała mocz dziecka własną krwią. 

 

Z kolei druga matka podawała swojemu dziecku sól kuchenną wywołując tym samym podwyższony poziom sodu oraz ciężkie zaburzenia elektrolitowe, które w konsekwencji wywołały u dziecka śmierć w wyniku hipernatremii (wysoka ilość sodu). Dopiero lata później wyznała ona swojemu psychiatrze, że celowo truła ona swoje dziecko solą, aby wywoływać u niego pogorszenie zdrowia oraz złe wyniki badań.  

Rozpoznawanie zespołu Münchhausena  jest o tyle trudne, że w literaturze spotykamy opis jedynie ciężkich przypadków, które kończyły się przebywaniem dziecka w szpitalu lub jego zgonem. Jednak wiele z nich zostaje w ogólnie niezdiagnozowanych z powodu zbyt małej wiedzy o tym czym jest zastępczy zespół Münchhausena.

Zastępczy zespół Münchhausena  czy też przeniesiony zespół Münchhausena  może występować w różnym stopniu nasilenia:

• stopień łagodny — matka dziecka przedstawia lekarzowi zmyślone objawy choroby jakie u niego występują;  dziecko z kolei może zostać poddane serii niepotrzebnych badań diagnostycznych, najczęściej to właśnie ten stopień zaburzenia jest najłatwiejszy do przeoczenia,
   

• stopień umiarkowany — matki wywołują u dzieci łagodne objawy choroby, najczęściej infekcji oraz szukają dolegliwości innych poważniejszych chorób; wstępne rozpoznanie przez lekarza zespołu Münchhausena  najczęściej kończy się upomnieniem matki,
   

• stopień ciężki — występujące praktyki wskazują na maltretowanie medyczne dziecka poprzez podduszanie, trucie czy inne szczególnie przykre czynności; widoczne jest też pewne uzależnienie od szpitali u matek tych dzieci.

W konsekwencji jednak wcale nie jest taka niewinna - częste podawanie zwiększonych dawek soli w diecie może znacząco zmienić poziom elektrolitów, zaburzyć równowagę fizjologiczną i powodować niepokojące objawy. Dodatkowo zwiększony poziom sodu w wynikach laboratoryjnych krwi jest łatwy do wykrycia i często stanowi przesłankę do poddania dziecka obserwacji w szpitalu czy wykonywania innych badań, ponieważ może wskazywać na szereg różnego rodzaju chorób. Zespół Münchhausena  u matek jest więc szczególnie niebezpiecznym zaburzeniem psychicznym, które może wywołać ciężkie choroby u dziecka, zagrażać jego zdrowiu, a nawet życiu. 

Zespół Münchhausena - przyczyny 

Przyczyny zespołu Münchhausena  nie są jeszcze do końca poznane i jednoznacznie określone. Niemniej jednak wiele badaczy tego zjawiska wysuwa teorię psychodynamiczną, która może obrazować powstawanie tego zaburzenia. Wedle niej przyczyny zespołu Münchhausena  wiążą się z silną motywacją osoby cierpiącej na MSBP by skupić na sobie uwagę, uzyskać wsparcie, ale też by mieć kontrolę i móc odreagować trudne emocje. 

Niektóre z teorii sugerują również istnienie rzeczywistych dysfunkcji mózgu u matki, która w przeszłości jako dziecko sama mogła być ofiarą nadużyć ze strony rodziców lub straciła jedno z nich. Trudne przeżycia z okresu dzieciństwa zostają wyparte przez matkę, jednak w dalszym ciągu pracują w jej nieświadomości i przyczyniają się do różnego rodzaju aktów ukrytej przemocy. Warto zauważyć, że w większości przypadków  zespołu Münchausena dzieci nie są maltretowane w sposób bezpośredni tj. nie są bite, a widoczne uszkodzenia ciała nie są ukrywane jak ma to miejsce w niektórych rodzinach dysfunkcyjnych. Matka z zespołem MSBP w sposób pośredni robi dziecku krzywdę, starannie ukrywając swoje działania i mając na celu wywołanie choroby, a nie ukaranie dziecka. 
 

Jako źródło zespołu Münchhausena  wskazuje się również zaburzenie relacji pomiędzy rodzicami, a dzieckiem. Dziecko traktowane jest często w sposób instrumentalny przez matkę, a co więcej wykazuje ona brak akceptacji dla dziecka pomimo pozornie okazywanej troski i obrazu bliskich, czułych relacji. 

Charakterystyczne dla matek z MBSP są głębokie zaburzenia emocjonalne oraz tendencje obsesyjne, które przekładają się na brak umiejętności budowania relacji interpersonalnych. Chociaż matka sprawia wrażenie niezwykle opiekuńczej i nie odstępuje od łóżka chorego dziecka, w rzeczywistości jednak wcale nie ma dla niego uczuć i współczucia. Dziecko jest przez nią odrzucane, a wykazywane działania wskazują na brak typowego instynktu macierzyńskiego i więzi z dzieckiem opartej na prawdziwej matczynej miłości. W poszukiwaniu choroby u dziecka matka może dopuszczać się aktów przemocy, bez rozważania konsekwencji takich jak trwały uszczerbek na zdrowiu dziecka czy deformacja zdrowego organizmu. 

Zespół Münchhausena - objawy i konsekwencje

Zespół  Münchhausena objawy często są niewykrywalne na samym początku, ponieważ każdy przecież uwierzy troskliwej matce, która martwi się o zły stan zdrowia swojego dziecka. Jednakże to, co wysuwa się tutaj na pierwszy plan to usilne nakłanianie personelu medycznego do hospitalizowania dziecka i wykonywania szeregu badań, nawet w momencie, gdy lekarz prowadzący rzeczowo tego odmawia. Często celem matki jest jak najdłuższe przebywanie dziecka w szpitalu lub jego funkcjonowanie w roli chorego dziecka. Im dłużej trwa taki stan, tym matka może dłużej pozostawać w roli matki potrzebującej wsparcia, opieki oraz pomocy. 

Niektóre z przypadków potwierdzają, że kobiety wywołują u dzieci choroby w celu zwrócenia na siebie uwagi partnera/ojca dziecka. Choroba dziecka staje się więc elementem szantażu emocjonalnego na partnerze. Ojcowie takich dzieci najczęściej są wycofani, zależni w pewien sposób od żon czy partnerek, a co najgorsze zupełnie nieświadomi ich zaburzeń psychicznych. Dlatego też bezkrytycznie wspierają matki swoich dzieci w ich szalonych działaniach, tym samym niejako pośrednio przyczyniając się do nadużycia względem dzieci.
 

Niekiedy zdarza się, że tacy ojcowie w ogóle nie odwiedzają swoich dzieci w szpitalu, czy też dystansują się od problemu. Zdarza się również, że część ojców żyje w sporym konflikcie z matką dziecka, żywiąc tym samym względem nich agresję. Nierzadko staje się to powodem odejścia i porzucenia rodziny. To z kolei uznawane jest za główny powód indukowania u dziecka objawów choroby, by zmusić partnera do powrotu.

Objawy zespołu Münchhausena, które mogą być zauważalne przez lekarzy podczas diagnozy dziecka to:

• przewlekła, nawracająca i niewyjaśniona choroba dziecka,

• częsta hospitalizacja, w większości przypadków z powodu nietypowych objawów chorobowych,

• rozbieżności pomiędzy danymi uzyskanymi od matki dziecka, wynikami badań a rzeczywistym stanem jego zdrowia, 

• wstępna diagnoza rzadkiej choroby,

• objawy chorobowe zmniejszają się lub ustępują w przypadku separacji od rodziców czy też matki,

• nadzwyczaj troskliwa i czuła matka dla dziecka,

• częste zgłaszanie przez matkę, że dziecko nie toleruje wdrożonego leczenia,

• matka częściej skupia się na pracy personelu medycznego niż na dziecku i jego chorobie,

• w przypadku napadów padaczki u dziecka, matka deklaruje, że nie ustępują one mimo leczenia,

• w historii rodziny leczonego dziecka występowały niewyjaśnione zgony noworodków,

• matka posiada bogatą historię swoich licznych chorób, co może wskazywać na to, że prowokuje objawy chorobowe również u siebie,

• występowanie zakażenia w miejscu wkłucia dożylnego,

• we krwi wykryty został lek, który nie był podawany dziecku,

• grupa krwi obecna w próbkach moczu, kału czy wymiocin dziecka nie jest zgodna z jego grupą krwi,

• we krwi, moczu lub stolcu dziecka wykrywane są ślady substancji chemicznych.
   

Objawy zespołu Münchhausena  zostały szczegółowo opisane w obu głównych Klasyfikacjach chorób i problemów psychicznych takich jak DSM oraz ICD-10. 

W Klasyfikacji DSM-IV_TR przeniesiony zespół Münchhausena opisany został w kategorii “Zaburzenia pozorowane” pod nazwą “udzielone zaburzenia pozorowane”. Natomiast w Klasyfikacji ICD-10 znajdziemy to zaburzenie pod nazwą przeniesiony zespół Münchhausena (nadużywanie dziecka). Należy jednak pamiętać, że diagnozowanie i rozpoznawanie zespołu Münchhausena  jest o tyle trudne, że osoby czy też matki nim dotknięte same z własnej woli nie przyznają się do popełnianych czynów. 

Natomiast symptomy przejawiające się w zachowaniu matek z MSBP i wskazujące na występowanie tego zaburzenia to:

• osobowość chwiejna emocjonalnie,

• brak właściwej reakcji w odpowiedzi na chorobę dziecka,

• opanowanie i spokój w momencie poddania dziecka skomplikowanym i bolesnym badaniom,

• wrogość,

• mało wiarygodne wypowiedzi,

• nadwyraz chętna współpraca z personelem medycznym,

• prośby o wykonywanie licznych badań diagnostycznych,

• brak najmniejszej chociażby wiedzy o źródłach zgłaszanych dolegliwości,

• zgłaszanie braku efektów leczenia,

• podejrzenia, co do niewiedzy i kompetencji lekarzy,

• zmiana lekarza w momencie, gdy ten nie chce działać według planu matki.

Syndrom Münchhausena  może występować też takiej wersji, kiedy osoba sama u siebie wywołuje objawy choroby różnego rodzaju. Pacjent z zespołem Münchhausena  wywołuje u siebie chorobę w celu uzyskania opieki, troski i współczucia dla siebie, co stanowi dla niego pewien rodzaj nagrody psychologicznej. Dlaczego ludzie udają chorobę? Dzieje się tak dlatego, że osoby te panicznie potrzebują uwagi i czułości ze strony innych, a mogą ją dostać jedynie w momencie choroby. Można by rzecz, że wywołujemy u siebie objawy choroby, bo to jedyny sposób w jaki możemy zwrócić na siebie uwagę bliskich, dostać od nich obecność, troskę czy opiekę i kompletnie nie potrafimy pozyskać tych rzeczy w inny, zdrowy sposób. 

Zespół Münchausena - statystyki

Dokładna statystyka dotycząca występowania zespołu  Münchhausena   jest nieznana, a w raportach epidemiologicznych jedynie wskazane są ciężkie przypadki. W  samych Stanach Zjednoczonych statystyki pokazują łącznie 1 200 przypadków rocznie, ale oszacowano, że w rzeczywistości dzieci -  ofiar MSBP jest w liczbie około 1 000 przypadków dzieci na rok.

W Polsce natomiast rocznie opisywanych jest  nawet kilka do kilkunastu przypadków, co daje statystyki na poziomie ok. 3/100 000 dzieci, ale rzeczywista skala występowania tej formy maltretowania dzieci pozostaje nieznana.  Jedne z badań pokazały, że dzieci chore, będące ofiarami MSBP to około 1% przypadków u których zdiagnozowano astmę oskrzelową, a nawet 5 % to dzieci z objawami alergii pokarmowej. 

Zespół Münchhausena - leczenie

Jak wygląda przeniesiony zespół Münchhausena  w kwestii leczenia?

Warto podkreślić, że odwrócony zespół Münchhausena dotyczy zaburzenia występującego u matki czy też opiekuna, a nie dziecka czy osoby będącej pod opieką. To właśnie matka dziecka jest osobą, która powinna podlegać leczeniu tego zaburzenia. W zdiagnozowaniu tej jednostki chorobowej kluczowym specjalistą jest najczęściej pediatra, który może zauważyć fikcyjne objawy u dziecka, czy też zorientować się, że matka truje własne dziecko chcąc wywołać u niego konkretną chorobę. 

Rozpoznawanie i postępowanie w przypadku zespołu Münchhausena  w pierwszej kolejności koncentruje się na możliwie najszybszym odseparowaniu dziecka od jego matki, by zapobiec dalszym szkodliwym działaniom. Dopiero wtedy możliwe jest przywrócenie dziecka do równowagi zdrowotnej i wdrożenie leczenia, które będzie w stanie odwrócić skutki działań podejmowanych przez matkę. Przykładowo jeśli dziecko było regularnie trute solą kuchenną, ważne jest uregulowanie jego równowagi elektrolitowej, a także przywrócenie prawidłowego funkcjonowania tych narządów wewnętrznych, których praca w jakiś sposób mogła zostać zaburzona. 
 

Zaleca się w takich przypadkach psychoterapię poznawczo-behawioralna z uwzględnieniem jednak, że będzie to terapia która potrwa min. kilka lat, a także psychoterapię psychodynamiczną czy psychoterapię integracyjną. Kluczowym celem psychoterapii w przypadku zespołu Münchhausena   jest rozwiązanie nieświadomego konfliktu wewnętrznego, który polega na wypartej wrogości względem własnego dziecka. W procesie terapii pracuje się nad tym, by matka uznała i zaakceptowała własne dziecko.

Praca terapeutyczna skupia się również na przyczynach, które doprowadziły do rozwoju takich tendencji, w których pojawia się zjawisko maltretowania i robienia krzywdy własnemu dziecku. W większości przypadków matka z zespołem Münchhausena  musi zmierzyć się ze swoim trudnym dzieciństwem oraz nadużyciami, które były stosowane względem niej.

Kolejnym ważnym elementem terapii jest praca nad zmianą schematów myślowych dotyczących otrzymywania troski i uwagi od innych, zbudowanie zdrowego poczucia własnej wartości czy nauki komunikowania swoich potrzeb emocjonalnych. Bardzo ważne jest wypracowanie nowych form zachowania, w których osoba nie stara się usilnie zwracać uwagę innych poprzez dopuszczanie się takich czy innych działań. 

Warto pamiętać o tym, że osoba z MSBP potrzebuje wsparcia w całym procesie leczenia, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że wszystkie jej działania wzięły się z silnej i wręcz desperackiej potrzeby uwagi i troski. Dlatego też okazanie wsparcia, troski, atencji i chęci pomocy może być ważnym czynnikiem leczącym. 

Literatura

DOMINIKA BERENT, ANTONI FLORKOWSKI, PIOTR GAŁECKI

Bernet, D., Florkowski A., Gałecki, P. (2012). Przeniesiony zespół Münchhausena  [w:] Dziecko krzywdzone, nr 2(39).