Samookaleczenia u dzieci i młodzieży - przyczyny, pomoc psychologiczna

Samookaleczenia - charakterystyka 

 

Samookaleczenia, czyli zadawanie sobie bólu to zachowania autodestrukcyjne, które najczęściej przejawiają młodzi ludzie. Problem samookaleczeń zwykle dotyczy dzieci i nastolatków, którzy nie mogą sobie poradzić z otaczającą ich presją, stresującymi sytuacjami czy traumatycznym doświadczeniem . Bardzo często dziecko ma problem z wygórowanymi oczekiwaniami rodziców i środowiska, pojawiają się problemy radzenia sobie ze stresem. Zadawanie sobie bólu jest formą radzenia sobie ze swoimi emocjami i napięciem. Osoba samookaleczająca przeżywa bardzo intensywne, przykre i trudne do wytrzymania emocje, zazwyczaj życiu dzieci nie zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo (nie chcą popełnić samobójstwa), jednak aby zaprzestać zadawania sobie ran i skutecznie pomóc dziecku należy skorzystać z pomocy specjalisty - psychologa. Brak pomocy ze strony rodziców będzie powodował pogłębienie się zaburzeń emocjonalnych, może skutkować izolowaniem się wśród znajomych, problemami w szkole lub depresją.

 

Problem samookaleczeń dotyczy coraz większej ilości dzieci i nastolatków zazwyczaj częściej z samookaleczaniem mierzą się dzieci w wieku 12 - 14 lat, dlatego też zmiany nastroju czasem przypisuje się buntem dojrzewania i nie szuka się dalszych przyczyn. Poprzez zadawanie sobie bólu są też przypadki dzieci, które w ten sposób chcą prosić o pomoc i może to świadczyć o poważnych problemach psychicznych i emocjonalnych. 
 

Przyczyny samookaleczania

Dlaczego dzieci i młodzież świadomie zadają sobie ból? Dlaczego problem samookaleczania dotyka młode osoby? W przypadku samookaleczenia dzieci i samookaleczenia nastolatków bezpośrednie przyczyny samookaleczania znajdują się u podłoża zaburzeń emocjonalnych. Problem dotyczy dziecka, które w sytuacji stresowej i kłopotliwej nie potrafi rozwiązać problem, gromadzi negatywne emocje w sobie, co prowadzi do zadawania sobie ran aby poczuć chwilową ulgę i pozbyć się napięcia.

 

Zdarza się również, że ból fizyczny maskuje ból psychiczny, a zachowania autodestrukcyjne pojawiają się, gdy człowiek ma zaburzenia psychiczne takie jak np. depresja, schizofrenia czy zaburzenia lękowe. Również przyczyny samookaleczania dopatruje się u dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, np. z autyzmem - dzieci zaczynają uderzać głową w ścianę lub obijać się o ściany. 

Przyczyny samookaleczania i zadawania sobie bólu mogą być następujące:

• w życiu dzieci doświadczyły jakiś traumatycznych wydarzeń, np. śmierć bliskiej osoby, wypadek kogoś z rodziny czy bycie ofiarą przemocy fizycznej, psychicznej czy seksualnej,

• rozstanie, rozwód rodziców dzieci samookaleczających lub przeprowadzka,

• zaniedbanie rodzicielskie, odrzucenie z grupy rówieśników, kłopoty w nauce - dziecko chciało zwrócić na siebie uwagi aby sobie pomóc,

• samookaleczenia dzieci spowodowane są rezygnacją, poczuciem bezradności, wahaniem nastroju i uczuciem strachu i lęku, gdy nie są w stanie rozwiązać problemu,

• osoba samookaleczająca nie radzi sobie ze swoimi negatywnymi emocjami, zadaje sobie ból fizyczny aby poczuć chwilową ulgę,

• samookaleczanie młodzieży mogą być spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych,

• samookaleczenia nastolatków wynikać mogą z nadmiernej pobudliwości oraz impulsywności, 

• samookaleczanie młodzieży może mieć również związek ze środowiskiem oraz kulturą, w której przebywają i się utożsamiają,

• część młodzieży ma znajomych bądź obserwuje osoby w social mediach, którym towarzyszy problem samookaleczeń i starają się je naśladować jako coś co jest atrakcyjne i na topie,

• dzieci zadają sobie rany również na skutek ekspozycji na długotrwały stres, 

• w przypadku samookaleczeń dzieci znaczenie mogą mieć również choroby psychiczne i zaburzenia rozwojowe,

• często się zdarza, że dzieci zaczynają stosowanie różnych form zadawania sobie bólu, kiedy mają problemy i zaburzenia odżywiania, jak anoreksja czy bulimia.
  
   

Oczywiście zachowania autodestrukcyjne są niebezpiecznie dla naszych dzieci, młodzi ludzie wymagają pomocy specjalisty - psychologa / psychoterapeuty. Zazwyczaj zadawanie sobie ran świadczy o towarzyszących dziecku problemach - należy pomóc dziecku i dać dzieciom siłę, aby mogły cieszyć się w pełni z dobrodziejstw bycia dzieckiem. Samookaleczenia dotykają najczęściej młode osoby, które nie potrafią sobie poradzić z emocjami, w tej sytuacji warto znaleźć sposób poradzenia sobie z problemem dziecka i skorzystać ze wsparcia psychologicznego.

Samookaleczenia u dzieci i młodzieży - objawy

Samookaleczenia dzieci i zadawanie sobie bólu zazwyczaj poprzedzone jest zmianami zachowania i nastroju. Ważne jest wczesne dostrzeżenie problemu osoby okaleczającej, czasem wystarczy pomóc dziecku w radzeniu sobie z emocjami. Zdarza się, że dzieci chętniej otwierają się na rozmowę z obcą osobą i tutaj najlepszym rozwiązaniem będzie skorzystanie z pomocy psychologa.



Wśród zmian zachowania, na które należy zwrócić uwagę warto wymienić na przykład stan, który powoduje:
 

• niska samoocena,
• brak akceptacji swojego wyglądu,
• nagła impulsywność na nieprzyjemne sytuacje,
• stany depresyjne - długo utrzymujący się smutek, przygnębienie, niechęć do wyjścia z domu i spotkań z rówieśnikami oraz porzucenie zainteresowań.

Samookaleczenia nastolatków mogą mieć związek z kulturą i z osobami z którymi się nastolatek zadaje bądź, które naśladuje, dlatego należy również zwracać uwagę na nietypowe znajomości, sięganie po używki, miejsca w których przebywa oraz jakie strony przegląda w Internecie. 

 

Rodzica powinny zaniepokoić również notoryczne zwolnienia z zajęć wychowania fizycznego bądź innych aktywności, podczas której mogłyby zostać zauważone ślady zadawania sobie ran. Rodzice zaniepokojeni zmianami zachowania swojego dziecka mogą również zwrócić uwagę gdzie i na jakich stronach surfuje w Internecie nastolatek, czy przegląda zdjęcia bądź należy do grupy społecznościowej o tematyce zachowań autodestrukcyjnych bądź depresyjnych lub obserwuje zdjęcia o podobnej tematyce

.

Zachowania, które mogą świadczyć, że dana osoba ma problem  i należy jej pomóc:

 

• izolowanie i wycofanie się z kontaktów międzyludzkich,

• rezygnacja z zainteresowań i hobby,

• negatywne myślenie,

• ciągłe poczucie winy i odrzucenia,

• pojawiające się rozdrażnienie, agresja i ataki gniewu,

• apatia,

• niska samoocena,

• zaburzenia odżywiania, problemy z apetytem,

• nadwrażliwość na różne bodźce,

• noszenie ubrań (nieadekwatnych do pogody), które zakrywają ciało, przykładowo długie rękawy czy spodnie.
   

Samookaleczanie młodzieży najczęściej przypada około 12 a 14 rokiem życia, jest to wiek, w którym większość dzieci przechodzi bunt nastolatków w okresie dojrzewania. Zmiany nastroju oraz trudności w dogadywaniu się z nastolatkiem wydają się być zrozumiałe w tym czasie, jednak należy mieć na uwadze, że dziecko może zmagać się również z innymi, poważnymi problemami w swoim życiu.

Etap dojrzewania wiąże się również z mocnym rozwojem nie tylko fizycznym ale również psychicznym, dlatego pamiętajmy, aby dać dzieciom siłę ale również pomóc osobie, która gorzej radzi sobie ze swoimi emocjami, stresem oraz zmianami. My jako dorośli dajemy dzieciom przykład, ale zatroszczmy się również o swoje zdrowie. Powinniśmy propagować zdrową dietę, dużo ruchu, aktywny wypoczynek oraz warto zatroszczyć się o nasze relacje - spędzajmy czas razem, rozwijajmy wspólne zainteresowania, dużo rozmawiajmy.

 

Samookaleczenia dzieci i młodzieży - leczenie i pomoc osobie z autoagresją
 

Jak sobie poradzić, kiedy dzieci zaczynają zadawać sobie ból? Jak pomóc dziecku zrozumieć i opanować swoje emocje? Zachowania autodestrukcyjne w tym zadawanie sobie ran oraz sprawianie bólu fizycznego to poważny problem wielu nastolatków i dzieci. Nie należy bagatelizować pierwszych objawów, w tym zmiany zachowania, bowiem wcześniej zauważony problem pozwoli rozpocząć i poddać się właściwej terapii samookaleczeń dziecka.

Zaniedbanie problemów oraz brak pomocy osobie z zaburzeniami psychicznymi w tym samookaleczeń, może zagrażać życiu dzieci i skutkować pogłębieniem się problemów psychicznych oraz próbami samobójczymi. Aby skutecznie pomóc osobie z samookaleczaniem należy skorzystać z pomocy psychologa, który zlokalizuje podłoże tego zachowania oraz dopasuje indywidualnie dobraną psychoterapię. Bardzo często stosuje się dialektyczną terapię behawioralną.

 

W ten sposób dajemy dzieciom przykład, aby nie bać się mówić o swoich zmartwieniach, uczuciach i emocjach. Inną polecaną i stosowaną metodą w psychoterapii jest terapia poznawczo - behawioralna, która uczy radzić sobie ze swoimi emocjami w sytuacjach niespodziewanych i stresowych, terapia poprzez twórczość oraz terapia akceptowania swojego ciała.

Jeśli etiologia samookaleczeń dziecka jest poważna, może wymagać kompleksowego leczenia i wtedy lekarz psychiatra zaproponuje również leczenie farmakologiczne. 



 

Jak pomóc dziecku i jak rozmawiać w przypadku samookaleczeń

Samookaleczanie młodzieży dotyczy bardzo dużej ilości dzieci i młodzieży, uważa się bowiem, że jest to około 11 - 39% i może mieć ścisły związek z problemami psychicznymi danej osoby, z sytuacją w rodzinie, ze środowiskiem, w którym dziecko przebywa, z doświadczeniem traumatycznego wydarzenia bądź problemami z wyrażaniem emocji.

Chcąc skutecznie pomóc dziecku poradzić sobie z trudnościami, które doświadcza, na początku należy dostrzec zmiany w jego zachowaniu oraz zlokalizować przyczynę. Jak już wspomnieliśmy rola rodziców w życiu dzieci jest bardzo ważna. Zaniedbane, odrzucone dzieci mają problemy emocjonalne, nie radzą sobie w szkole, mają trudności w dogadywaniu się z rówieśnikami, a w trakcie dorastania pojawią się nowe inne trudności. Takie dzieci w przyszłości mają predyspozycję aby mieć również problemy z prawem.
 

Dziecko może chcieć zwrócić na siebie uwagę, więc unikanie tematu i przeczekanie problemu również nie jest rozwiązaniem. Jeśli chcesz skutecznie pomóc dziecku, musisz znaleźć sposób radzenia sobie ze swoimi emocjami i uczyć jak zachowywać się w stresujących chwilach.  Niestety brak czasu może utrudniać utrzymanie właściwych relacji na linii rodzic dziecko. Jeśli zauważamy zmiany w zachowaniu naszych dzieci, a podczas wspólnych rozmów nie jesteśmy w stanie się dogadać to najlepszym rozwiązaniem będzie skorzystanie pomocy psychologa, który będzie starał się znaleźć przyczynę zmian zachowania dziecka, ale również będzie dążył do poprawy stosunków w rodzinie.

Czynniki, które mogą uchronić dziecko przed zadawaniem sobie bólu są to stabilne wzorce, więzi rodzinne, wsparcie społeczne, właściwe funkcjonowanie w szkole, wystarczająca sytuacja finansowa w rodzinie, odpowiednie zagospodarowanie swojego czasu wolnego oraz rozwijanie pasji i zainteresowań.  


 

Literatura
 

Kamila Lenkiewicz, Ewa Racicka, Anita Bryńska, Samouszkodzenia – miejsce w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, czynniki ryzyka i mechanizmy kształtujące. Przegląd badań, „Psychiatria Polska”, 51(2), 2017
Sylwia Pawłowska, Ostre przedmioty - samookaleczenia wśród młodzieży, „Remedium” (4), 2019,