Makiawelizm - czym jest osobowość makiaweliczna?

Spis treści:

Makiawelizm - definicja

Makwialista to osoba, którą nierzadko można spotkać wśród nas. Jeśliby wyróżnić podstawowe jego motto bez wątpienia może to być zdanie “po trupach do celu”. Czym jest makiawelizm, jakie cechy charakterystyczne posiada i co oznacza to określenie?

Pojęcie makiawelizmu po raz pierwszy zostało wprowadzone przez Richarda Christie i Florence Geis, autorów monografii Studies in Machiavellianism. Christie używając tutaj określenia makiawelizm nawiązuje do dzieła Nicolla Machiavellego “Książe” nazywając tak specyficzne zachowania i strategie postępowania jakie można zauważyć u niektórych osób.

Makiawelizm geneza - zjawisko makiawelizmu czerpie bowiem z książki Machiavellego - renesansowego pisarza politycznego i filozofa, w której przedstawione zostały poglądy odnośnie negatywnej strony natury ludzkiej oraz stosowania szeregu działań, charakteryzujących się podstępem i manipulacją w celu zdobycia i utrzymania władzy.

Pojęcie makiawelizmu zostało wprowadzone do psychologii jako opis specyficznej osobowości, która odznacza się manipulacją, silnym ukierunkowaniem na osiągnięcie celu oraz postępowaniem w myśl zasady, że “cel uświęca środki”.

Osobowość makiaweliczna wpisuje się w wymiar tzw. ciemnej triady, gdzie obok psychopatii i narcyzmu znajdziemy właściwości osób cechujących się chłodem emocjonalnym, egocentryzmem czy cynicznymi zachowaniami. To co bez wątpienia łączy składowe ciemnej triady to antyspołeczny charakter osobowości i deficyty w obszarze społecznym i interpersonalnym.

Osobowość makiaweliczna - czym się charakteryzuje?

Makiawelizm jest uznawany za jeden z przejawów osobowości, zwłaszcza w rozumieniu konstruktu jakim jest “ciemna triada” - wymiaru wprowadzonego przez psychologów badających osobowość człowieka Paulusa i Williamsa jako określenie dla trzech odrębnych właściwości, które są awersyjne i niepożądane pod względem społecznym, lecz stanowią przejaw „normalnej” zmienności w obrębie osobowości.

Koncepcja osobowości nazywana jako “ciemna triada” ujmuje trzy częściowo nakładające się na siebie, lecz odrębne w swej strukturze cechy takie jak makiawelizm, psychopatia i narcyzm. Badania poziomu makiawelizmu są więc związane z szukaniem powiązań pomiędzy jej składowymi, a innymi koncepcjami osobowości czy też innymi cechami osobowości.

Osobowość makiaweliczna charakteryzuje się natężeniem konkretnych cech, które świadczą o zaburzeniach w strukturze osobowości. Dotyczy to szczególnie takich cech jak:

chłód emocjonalny,
egocentryzm,
egoizm,
bezduszność,
brak uczuć wyższych,
manipulacja,
pragmatyzm,
przedmiotowe traktowanie osób,
brak empatii.

Badania poziomu makiawelizmu chcące znaleźć powiązania makiawelizmu z niektórymi cechami osobowości sugerują, że często jest on silnie związany z psychotyzmem, jaki ujmuje trójczynnikowa teoria osobowości. Jednakże nie można sądzić, że makiawelizm i psychopatia to samo - istnieje tutaj bowiem wiele istotnych różnic.

Makiawelizm, a psychopatia - osobowość psychopatyczna będzie charakteryzować się nastawieniem na wyrządzenie drugiej osobie krzywdy, gdzie psychopata pozbawiony jest całkowicie empatii, a sprawianie bólu przynosi mu satysfakcję i przyjemność.

Osoby makiaweliczne, co prawda również mają ogromny problem z empatią, jednak uwidacznia się ona w innym wymiarze. Makiawelista jest zawsze nastawiony na własne osiąganie celu, przez co innych traktuje jak narzędzia, jednak to odróżnienia makiawelizm, a psychopatię, że makiawelista nie wyrządza innym krzywdy z zimną krwią.

W jednym z modeli osobowości określanym kolisty model stosunków interpersonalnych osoby makiawelistyczne umiejscowione są w wymiarze, który charakteryzuje się wysoką dominacją oraz wrogością. Cechy makiaweliczne pokazują bowiem, że osoby te charakteryzują się nie tylko brakiem empatii, ale również nieufnością do innych. Skutkuje to tym, że osoby makiaweliczne często są nastawione wrogo względem innych osób, również tych z bliskiego otoczenia, a także przypisują im negatywne cechy.

Wymiar osobowości opisujący cechy makiaweliczne to obraz osoby będącej inteligentnym manipulatorem. Makiawelista cechuje się przede wszystkim wachlarzem specyficznych i różnorodnych postaw względem ludzi, własnym rozumieniem norm i reguł rządzących światem, a także nastawieniem na osiąganie celu za pomocą manipulacji innymi ludźmi.

Badania nad uwarunkowaniami osobowości, a także jej zaburzeń dowodzą, że przyczyny psychopatologii mają swoje podłoże zarówno w genetyce, jak i w oddziaływaniach środowiskowych. Psychologowie uważają, że cechy ciemnej triady, w tym także cechy makiaweliczne są poniekąd uwarunkowane genetycznie. Nie mniej jednak makiawelizm przede wszystkim swoje źródła ma w dysfunkcyjnym wychowaniu i negatywnych wzorcach relacji z wczesnego dzieciństwa.

Osoby makiaweliczne - cechy

To co łączy makiawelistów to ogólna, negatywna ocena innych ludzi. Uważają, że większość osób jest niegodna zaufania, słaba, leniwa, naiwna, nieuczciwa, tchórzliwa i egoistyczna. Idąc takim tokiem myślenia zachowania makiawelistów takie jak nieufność, lekceważenie i brak lojalności wobec nich są poniekąd w pełni uzasadnione.

Z drugiej jednak strony te same cechy przypisywane innym sprawiają, że makiawelista uważa, iż w „mądry", a zarazem przebiegły sposób może nimi manipulować, by osiągnąć osobiste cele. Cecha osobowości makiawelisty to często przedmiotowe traktowanie ludzi i interesowność, inni bowiem traktowani są bardziej jak obiekty czy narzędzia pomocne w dążeniu do celu, niż w kategorii drugiego człowieka. Ujawnia się tutaj też kolejna cecha osobowości czyli brak uczuć wyższych takich jak empatia czy współczucie, którą cechuje się zarówno makiawelizm i psychopatia.

Wydawać by się mogło, że makiaweliści mają problemy z respektowaniem norm i zasad społecznych. Jak się jednak okazuje bez problemu rozumieją oni normy moralne i kwestie związane z respektowaniem zasad jednakże mają do nich wybiórczy stosunek. Posiadają oni bowiem specyficzny system wartości oraz własne pojmowanie etyki.

Potrafią umiejętnie omijać te standardy, które na dany moment stanowią jakąś przeszkodę na drodze do ich celów. Często dla makiawelisty osobisty cel jest ważniejszy niż przestrzeganie zasad. Natomiast często egoizm i dbanie o własne interesy powoduje, że makiawelista jest w stanie respektować te normy, których ewentualne nieprzestrzeganie mogłoby go narazić na szwank. Dodatkowo makiaweliści często uważają, że oni mają podobnie luźny stosunek do norm, dlatego też nie czują się dotknięci, gdy ktoś zachowa się względem nich nielojalnie.

przyczyny makiawelizmu

Osoba o makiawelicznych cechach osobowości skoncentrowana jest silnie właśnie na osobistych interesach i celach oraz zależy jej na wywieraniu wpływu na innych. Psychologowie uważają więc, że wysoka motywacja osiągnięć jest mocno powiązana z makiawelizmem.

Makiaweliści zgłaszają często wiele problemów interpersonalnych wśród, których wymienić możemy:

manipulacja ludźmi,
mściwość,
rywalizacja z innymi,
trudności w zaufaniu,
podejrzliwość,
nieumiejętność wierzenia, że inni również mogą zrobić coś dobrze,
kłopot w przedłożeniu potrzeb innych nad własne.

Inne trudności i problemy jakich doświadczają makiaweliści to:

trudności w wyrażaniu podziwu dla innych,
brak przejmowania się cudzymi problemami,
łatwe denerwowanie się,
zbytnie wyrażanie się wprost,
nieumiejętność cieszenia się szczęściem drugiej osoby,
kłopot z relaksowaniem się,
trudności w okazywaniu uczuć i bliskości.

Czasem możemy mieć do czynienia jednak ze zjawiskiem takim jakim jest pozytywny makiawelizm. Oznaki makiawelizmu jakie mogą być uznawane za zaletę to przewaga orientacji poznawczej nad emocjonalną. Oznacza to, że makiaweliści są bardziej wrażliwi na bodźce poznawcze niż emocjonalne. Pozwala im to m.in. na pragmatycznie i nieemocjonalne funkcjonowanie w sytuacjach konfliktowych czy trudnych. Im wyższy poziom makiawelizmu tym lepsza kontrola nad sytuacją, która pozwala skoncentrować się na celu, analizować wszystkie dane i dobierać najlepsze strategie.

Osoby posiadające makiaweliczne cechy osobowości charakteryzują się również dużą odpornością na wpływ społeczny. Jednakże, co ciekawe sami są świetni w wywieraniu tego wpływu na innych. Makiawelista raczej nie jest w stanie nikomu ulec czy też działać pod wpływem perswazji jeśli nie stoją za nią żadne racjonalne argumenty lub jeśli miałby on robić coś wbrew własnym interesom.

Motywacja jaką kieruje się makiawelista ma zazwyczaj charakter egocentryczny - jest bardzo zdeterminowany dążeniu do osobistych celów, lecz przy tym często ignoruje cele i potrzeby innych, w tym nawet partnera.

Oznaki makiawelizmu, które łatwo dostrzec to manipulacja ludźmi. Jednak warto pamiętać o tym, że makiaweliści nie używają manipulacji bezrefleksyjnie, a jedynie w sytuacjach, w których jest ona dla nich korzystna. Posiadają oni umiejętność dostosowywania strategii działania, czy też manipulacji do aktualnych wymogów sytuacji - szczególnie wtedy gdy wymaga ona kłamania, naciągania faktów czy oszukiwania. Jak pokazują badania makiaweliści nie tyle kłamią czy manipulują częściej niż inne osoby, ale robią to o wiele skuteczniej i osiągają przy tym o wiele lepsze rezultaty.

Jak podaje biologia ewolucyjna makiawelizm utożsamia się z jednym z rodzajów inteligencji społecznej, która rozumiana jest nie tylko jako umiejętność manipulowania innymi, ale przede wszystkim jako wywieranie wpływu społecznego.

Biologia ewolucyjna czasami określa inteligencję społeczną jako umiejętność manipulowania innymi, uważając makiawelizm za jeden z rodzajów inteligencji społecznej. Ewolucja makiawelizmu pokazuje, że na przestrzeni wieków zmieniały się poglądy na jego temat - dążenie do celu i skupienie na sobie kiedyś mogło być niezbędne do przeżycia, jednak dziś może być atawistyczną cechą, która niesie więcej szkody niż pożytku.

Makiawelizm w relacjach

Jak wygląda związek z makiawelistą? Możemy sobie jedynie wyobrazić, że nie będzie on należał do najłatwiejszych. Im wyższy poziom makiawelizmu, tym bardziej specyficzny system wartości, co może być niekiedy przeszkodą w tworzeniu satysfakcjonujących relacji społecznych czy bliskich związków. Osoby o makiawelicznych cechach osobowości wydają się wręcz instynktownie unikać głębszych relacji, pogłębiania uczuć czy zacieśniania istniejących więzi. Podstawową wartością dla makiawelisty jest dbanie o siebie, bez względu na to czy relacje i stosunki z innymi będą mogły ucierpieć.

Może wiązać się to z tym, że często trudno im wierzyć w szczerość i bezinteresowność innych osób, ponieważ uważają, że inni podobnie jak oni sami dbają jedynie o własne dobro. Oczywiście osobowość makiawelisty nie przesądza w tym, że osoby te nie będą w stanie budować związków i relacji z innymi.

Nie tyle cechy osobowości, a wady jakie posiadają makiaweliści mogą utrudniać im zawieranie głębszych relacji. Według Christie i Geis, którzy jako pierwsi zajęli się zjawiskiem makiawelizmu, nadrzędną cechą tej osobowości jest chłód emocjonalny, dlatego też zestaw cech makiawelicznych określili oni jako syndrom chłodu. Ma to szczególne znaczenie właśnie w kontekście relacji, ponieważ chłód ten najczęściej objawia się jako brak emocjonalnego zaangażowania w relację.

Psychologowie twierdzą, że u podstaw osobowości makiawelicznej leży patologiczny egoizm, dlatego też makiawelista wykazuje często brak uczuć wyższych, brak empatii i brak umiejętności skoncentrowania się na drugiej osobie i jej potrzebach.

Osoby makiaweliczne często wykazują wobec partnera nieufność, roszczeniowość, nieustępliwość czy wręcz rywalizację. Często również mogą dążyć do przewagi nad partnerem czy też wyciągania osobistych korzyści ze związku. Może to przejawiać się jako przywiązanie do pewnych wartości jakie daje nam partner - status społeczny, przewaga, władza, sława czy bogactwo.

Wyniki badań nad związkami osób o makiawelicznych cechach pokazują, że makiawelizm występujący u mężczyzn jest bardziej akceptowany niż w przypadku posiadania tych cech przez kobiety. Ma to najczęściej związek z tym, że niektóre z makiawelicznych zachowań u mężczyzn są bardziej akceptowalne społecznie, natomiast od kobiet oczekuje się więcej uległości, ugodowości i nastawienia na budowanie więzi.

Inne z badań pokazują natomiast, że osoby wykazujące wysoki poziom makiawelizmu mogą cechować się również nastawieniem na nawiązywanie wielu krótkotrwałych związków. Mogą u nich również pojawiać się takie zachowania jak niewierność czy odbijanie partnerów. Związek z makiawelistą nie musi jednak obfitować w takie zachowania. Warto pamiętać o tym, że zawsze możemy modyfikować zachowania oraz skutecznie pracować zarówno nad sobą, jak i nad związkiem.

makiawelizm cytat

Makiawelizm w pracy

Makiawelizm jako cechę ludzkiej osobowości możemy również spotkać w przestrzeni zawodowej, gdzie może ona wnieść dużo dobrego, jak również złego. Osoby z makiawelicznymi cechami są najczęściej uważane za pracowników toksycznych. Przebiegłość i częste dążenie po trupach do celu może być zachowaniami niepożądanymi, które mocno szkodzą organizacji. Dodatkowo, co więcej zachowania makiawelistów w pracy mogą być sporym problemem dla ich współpracowników czy przełożonych.

W niektórych sytuacjach skala makiawelizmu i nasilenie “ciemnych” cech może być pomocna w awansie czy osiągnięciu konkretnego celu w pracy. Często jednak manipulacja ludźmi jakiej dopuszczają się makiaweliczni szefowie może być bardzo destrukcyjna i niezgodna z polityką firmy.

Jedne z badań pokazują, że poziom makiawelizmu wzrasta do około 18 roku życia i utrzymuje się na stałym poziomie do około 40 roku życia, po czym zaczyna spadać. Zjawisko to tłumaczone może być tym, że osoby w tym wieku zajmują już wysokie stanowiska zawodowe i mają stabilną pozycję dlatego też nie mają już potrzeby, by korzystać z makiawelicznych cech, by w dalszym ciągu osiągać swoje cele.

Jak radzić sobie z makiawelizmem ?

Jak rozpoznać makiawelizm u siebie lub bliskich? Makiawelizm - test pozwalający na rozpoznanie tych cech osobowości u siebie opracowany został przez psychologów Christie Geis badających to zjawisko. Skala makiawelizmu MACH IV składa się z 20 pytań, które pozwalają określić stopień nasilenia cech makiawelicznych. Makiawelizm test ten zawiera pozycje, które odnoszą się do cech makiawelizmu pojawiających się w rozprawie Książę Machiavellego.

Psychoterapia, a makiawelizm

Jak się uwolnić od makiawelizmu? W większości przypadków makiaweliści nie uznają swoich cech osobowości czy zachowania jako destrukcyjnych. Nie mają również świadomości, że takie czy inne zachowania mogą szkodzić im szczególnie w obszarze bliskich relacji czy satysfakcjonujących kontaktów społecznych.

Sami z siebie rzadko zgłaszają się po pomoc psychologiczną by poradzić sobie z problemami natury osobistej. Najczęściej problem ten uwidacznia się dopiero w związku z drugą z osobą.

Radzenie sobie z makiawelizmem wymaga przede wszystkim świadomości na temat posiadanego problemu i chęci podjęcia psychoterapii. Bardzo często podłożem do rozwoju makiawelicznych cech osobowości jest trudne dzieciństwo, wycofani emocjonalnie rodzice, brak ciepła i czułości, a także niekiedy wczesnodziecięca trauma relacyjna.

Oprócz cech makiawelicznych osoby te często borykają się również z objawami depresji czy lęku, które jednak są mocno schowane pod powierzchnią. Dlatego też psychoterapia będzie rozwiązaniem nie tylko w kontekście radzenia sobie z makiawelicznymi cechami, ale przede wszystkim z przepracowaniem wszystkich trudności, które do nich doprowadziły.

Literatura

Plich, I. (2014). Makiawelizm, narcyzm, psychopatia : ciemna triada jako próba opisania osobowości eksploatatora. "Chowanna" (T. 2, (2014), s. 165-181).

Pilch Irena. (2008). Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi. Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Makiawelizm - manipulacja słowem i brak uczuć wyższych