Współuzależnienie - objawy i leczenie

Osoba współuzależniona - charakterystyka

Czym jest i na czym polega współuzależnienie? Uzależnienie jest poważnym problemem, który przekłada się nie tylko na zdrowie psychiczne czy fizyczne osoby uzależnionej, ale również na inne obszary jej życia takie jak relacje czy praca. 

Rozwój uzależnienia od alkoholu czy innych substancji lub zachowań może powodować znaczące zmiany w relacjach pomiędzy wszystkimi członkami rodziny. Osoba uzależniona wraz z postępowaniem nałogu zaczyna zaniedbywać swoje obowiązki - nie tylko zawodowe, ale również rodzinne, ponieważ zaspokajanie głodu alkoholowego czy też ukrywanie go staje się ważniejsze niż wszystko inne. 

To czym charakteryzuje się współuzależnienie ?  To pewien rodzaj wszystkich skutków psychologicznych jakie wynikają z życia z osobą uzależnioną. Jednak co to dokładnie znaczy współuzależnienie? Najczęściej współuzależnienie dotyczy najbliższej rodziny - partnera czy małżonka oraz dzieci.

 

Powstaje wtedy pewna destrukcyjna siła, która jest typowa dla procesu uzależnienia - dochodzi do dezorganizacji całego życia rodzinnego, w tym rozkładu praw i obowiązków, co przekłada się na frustracje czy lęk u partnera osoby uzależnionej oraz również ich dzieci.
 

Członkowie rodziny czują się zmuszeni do koncentrowania swojej uwagi na osobie uzależnionej i konsekwencjach jej nałogu, co wraz z upływem czasu może się rozwijać. Pojawiają się wtedy spore trudności w adaptacji do nowego “stylu życia” co z kolei prowadzić może do rozwoju wielu zaburzeń i dysfunkcji u członków rodziny uzależnionego. 

Dotychczasowe relacje pomiędzy członkami rodziny, ich kontakty i interakcje zaczynają pełnić rolę pewnej gry. Jeden z psychologów, twórca analizy transakcyjnej i autor książki “W co grają ludzie?” Eric Berne opisał pewien schemat takiej gry rodzinnej, w której członkowie odgrywają pewne role oraz cechy osoby współuzależnionej.  

Ról może być tyle ile jest członków rodziny, natomiast najważniejszą rolę zawsze pełni osoba uzależniona. Eric Berne wymienia tutaj kilka głównych ról, które najczęściej pojawiają się w rodzinie osoby uzależnionej jako pewne rodzaje współuzależnienia:

• oskarżyciel, czyli partner osoby uzależnionej,

• wybawca, czyli przykładowo przyjaciel, terapeuta czy też lekarz, który pozwala wytrwać częściowo w abstynencji,

• figurant lub kozioł ofiarny, to osoba, która pomaga w nałogu, daje pieniądze na używkę lub pomaga ukryć nałóg,

• pośrednik, osoba która pozwala zdobyć używkę i jest tym samym bardzo cenna dla osoby uzależnionej.

Jednakże partner osoby uzależnionej może często przybierać trzy różne role jednocześnie - być kozłem ofiarnym, oskarżycielem czy też wybawcą.  Im dłużej trwa taka gra, tym role w niej przybierane się utrwalają co niesie ze sobą wiele poważnych konsekwencji społecznych.

Osoba uzależniona z powodu swojego nałogu może stracić pracę czy kontakt ze znajomymi lub przyjaciółmi, natomiast członkowie rodziny najczęściej tkwią przy osobie uzależnionej i trudno im zerwać tą więź. Współuzależnienie - objawy dotyczą najczęściej zachowań, kiedy partnerzy nie chcą porzucać osoby uzależnionej i zostawiać jej samej z problemem. Powodem tego jest obawa przed oceną społeczną czy zwyczajnie dominuje miłość względem osoby uzależnionej. Członkowie rodziny starają się więc często za wszelką cenę odnaleźć w sytuacji i pomóc uzależnionemu - namawiając do abstynencji oraz walki z nałogiem. Mamy tu do czynienia ze stanem, który określany jest jako współuzależnienie emocjonalne. 

Występuje kilka faz adaptacji do życia z osobą uzależnioną - jedna z badaczy zjawiska uzależnienia wymieniła aż 7 etapów przystosowania, na podstawie obserwacji 50 żon alkoholików: 

• faza 1 dotyczy sporadycznego nadużywania czy to alkoholu czy innej używki; prośby i interwencje partnera czy innej osoby bliskiej najczęściej są nieskuteczne, a osoba dotknięta nałogiem na ogół zaprzecza swojemu problemowi ,
   

• faza 2 nasilają się sytuacje związane z nałogiem oraz destrukcyjne zachowania,  a członkowie rodziny coraz bardziej skupiają się na problemie uzależnionego. Wzrasta napięcie w kontaktach oraz pretensje, co prowadzi do pogorszenia się relacji; co ważne to następuje próba utrzymania życia rodzinnego w normalnej postaci i ukrywanie problemu/nałogu przed innymi,
   

• faza 3 członkowie rodzinny zaprzestają prób powstrzymywania osoby uzależnionej od nałogu, a cała ich energia skupia się już jedynie na zmniejszaniu powstałego napięcia; zaczynają być widoczne różnego rodzaju zaburzenia u dzieci oraz nasila się dezorganizacja wspólnego życia rodzinnego oraz pewna adaptacja do trudnej sytuacji,
   

• faza 4 osoba współuzależniona zaczyna przejmować pełną odpowiedzialność i kontrolę nad całym życiem rodzinnym, rezygnując ze złudzeń, że uzależniony partner jest w stanie jeszcze pełnić jakąś rolę - najczęściej traktowany jest jako dziecko, którym trzeba się opiekować; wcześniejsze frustracje i pretensje ustępują miejsca litości i opiece nad uzależnionym; rodzina pozornie wraca do stabilności i możliwe jest w miarę normalne funkcjonowanie rodziny,
   

• faza 5 partner czy też małżonek zaczyna odsuwać się od uzależnionego, może tu dochodzić również do rozstania czy wyprowadzki. Wśród członków rodziny rośnie pewna determinacja do ucieczki od osoby uzależnionej i wszystkich problemów związanych z jej nałogiem; zaczyna się koncentracja wokół rozwiązywania problemów związanych z tym, by móc uwolnić się od uzależnionego, następuje zmiana postaw względem osoby uzależnionej oraz stosowane są strategie zaradcze,
   

• faza 6  rodzina rozpoczyna pewną reorganizację życia i postanawia żyć bez uzależnionego; członkowie rodziny uczą się samodzielności, pozbywają się złudzeń i oczekiwań wobec uzależnionego,
   

• faza 7 jeśli osoba uzależniona stara się leczyć i osiąga stabilną abstynencje, rodzina stara się na nowo odbudować więź i włączyć go do życia rodzinnego; członkowie rodziny podejmują próby poradzenia sobie z trudnymi emocjami czy odbudowaniem zaufania, by ponownie przystosować się do wspólnego życia, chcą również wspierać zdrowienie uzależnionego partnera; jest to również często koniec współuzależnienia.
  
   

Przyczyny współuzależnienie

Z czego wynika współuzależnienie? Przyczyny współuzależnienia najczęściej związane są z występującymi w rodzinie więzami emocjonalnymi pomiędzy członkami rodziny. Lata wspólnego życia, więź emocjonalna, miłość, troska czy fakt posiadania wspólnego domu i dzieci nie pozwala często na odejście od osoby uzależnionej, co może świadczyć o zjawisku jakim jest współuzależnienie emocjonalne. 

Na czym polega współuzależnienie? Współuzależnienie od alkoholu wiązać się może również z pewnymi wymaganiami kulturowymi czy społecznymi, gdzie pozostawienie małżonka z problemem uzależnienia będzie wiązać się z surową oceną społeczną czy wręcz zniewagą. Partnerzy osób uzależnionych kierują się tutaj pewnymi normami takimi jak odpowiedzialność za małżonka, któremu przysięgało się wierność i miłość do końca życia czy pełna rodzina, w której są dzieci i którą należy utrzymać za wszelką cenę dla ich dobra. 

Wiele kobiet właśnie z tego powodu nie wyobraża sobie odejścia od przemocowego męża alkoholika, myśląc, że rozbijając rodzinę skrzywdzi się tym samym dzieci. Nie bez znaczenia jest tutaj znaczenie tego, że małżeństwo wiąże się z nierozerwalnym sakramentem, co jest często głównym argumentem osób wierzących. 

Często bywa tak, że partner /  partnerka czy małżonka alkoholika nie potrafi odejść, ponieważ przekonania osoby współuzależnionej bazują na strachu i szeregu zniekształconych schematów myślowych. Osoba współuzależniona często boi się samodzielnego życia w pojedynkę, nie wyobraża sobie tego jak będzie sama funkcjonowała z dziećmi.

 

Do rozwoju współuzależnienia mogą jednak w dużej mierze przyczynić się czynniki osobowościowe, które determinują pewne zachowania. Osoba współuzależniona najczęściej cechuje się:
 

• niską samooceną i poczuciem własnej wartości,

• uzależnieniem emocjonalnym od innych osób, w tym od partnera,

• brakiem wiary w siebie i swoje możliwości,

• brak samodzielności i lęk przed samotnością,

• nie radzeniem sobie z trudnościami i problemami,

• brakiem asertywności i umiejętności wyznaczania stabilnych własnych granic,

• osobowością zależną lub lękową,

• syndromem DDA lub syndromem DDD.

Objawy współuzależnienia

Objawy współuzależnienia jakie możemy najczęściej zaobserwować dotyczą szczególnie niskiej siły woli i niezdolności do sprawowania i utrzymania kontroli. Osoba współuzależniona ma problem z rozróżnieniem tych sytuacji, w których może, a nawet powinna sprawować kontrolę. Często zaburzeniu ulega również własna samoocena i postrzeganie własnego Ja, a zwłaszcza swoich granic. Osoba nie potrafi utrzymać wysokiej samooceny i poczucia własnej wartości, ponieważ obraz swojej osoby uzależnia od oceny i zachowania osób z otoczenia. 

Najczęstsze objawy współuzależnienia - często możemy zaobserwować również to w kategorii charakterystycznej cechy osoby współuzależnionej . Przykładowo pojawiają się częste zaprzeczenia, gdzie osoby te zaprzeczają występowaniu problemów czy nawet własnej bezsilności wobec trudnej sytuacji.

 

Jak rozpoznać współuzależnienie? To,  co charakteryzuje osoby współuzależnione to również tendencja do utrzymywania kontaktów czy relacji z osobami o zaburzonej osobowości, posiadającymi inne zaburzenia psychiczne czy mającymi skłonność do uzależnień. Osoby te często posiadają również zaburzenia regulacji emocjonalnej, co przekłada się na rozwój zaburzeń lękowych czy depresyjnych. Brak własnych granic, podporządkowanie się partnerowi oraz tłumienie negatywnych uczuć sprzyja powstawaniu wybuchów złości czy gniewu, a także agresji.

 

Skumulowana złość może więc zostać wyrażona w postaci agresji słownej, skupiać się na dzieciach czy przejść w zachowania autodestrukcyjne jak np. inne nałogi czy samookaleczanie się. 

Cechy osoby współuzależnionej to bardzo często silny lęk i niepokój, który jest wynikiem przewlekłego stresu i długotrwałego napięcia. To z kolei powodować może liczne zaburzenia psychosomatyczne, które mogą być wynikiem zaprzeczania własnym emocjom i stosowania różnorodnych mechanizmów obronnych. 

Współuzależnienie objawy - silna somatyzacja stanów emocjonalnych powodować może z kolei nadużywanie leków przeciwbólowych, uspokajających, przeciwlękowych czy antydepresyjnych. Jednakże rozpoznanie objawów współuzależnienia należy zawsze do specjalisty jakim jest psychiatra, psycholog czy psychoterapeuta. 
 

Najczęstsze objawy współuzależnienia, które można określić jako kryteria rozpoznawania tego zaburzenia to:

• skoncentrowanie swoich myśli, uczuć oraz zachowań wokół nałogu osoby uzależnionej,

• poczucie bycia odpowiedzialnym za uratowanie osoby uzależnionej od jej nałogu,

• sztywność zachowań i ograniczenie związane z zachowaniami osoby uzależnionej,

• powstrzymywanie się od reakcji na nałóg i zachowania osoby uzależnionej związane z używką,

• nadzieja na powstrzymanie osoby uzależnionej od nałogu czy też próba ogarnięcia nałogu i zachowań osoby uzależnionej do bezpiecznych rozmiarów,

• coraz mniej intensywne reakcje na nałóg osoby uzależnionej i jej dysfunkcyjne zachowania,

• doświadczanie przykrych i negatywnych stanów emocjonalnych gdy osoba uzależniona nie podejmuje zachowań związanych z nałogiem, które zmniejszają się wraz z powrotem do nałogu, 

• niemożność odejścia czy rozstania się z osobą uzależnioną.

Najczęstsze objawy współuzależnienia po których można rozpoznać ten problem to:

• długotrwały stres,

• zaniżone poczucie własnej wartości,

• zaburzenia psychosomatyczne,

• nieustanne poczucie winy,

• brak samodzielności i sprawczości,

• zaburzenia lękowe,

• stany depresyjne,

• rozchwianie emocjonalne,

Objawy i leczenie współuzależnienia rozpatruje się najczęściej w perspektywie partnera osoby uzależnionej czy też małżonka, natomiast typowe symptomy związane ze współuzależnieniem możemy rozpoznać również u dzieci. Jeśli uzależnienie czyli np. choroba alkoholowa występuje u jednego z rodziców, nie jest to stanem obojętnym dla dziecka. Uzależnienie rodzica to ogrom cierpienia, niepewności i lęku jakie wkracza w świat dziecka i powoduje wiele konsekwencji w jego młodym życiu. Dzieci chcąc przystosować się do życia z dysfunkcyjnym i uzależnionym rodzicem wykształcają w sobie pewną postawę, składająca się głównie z mechanizmów obronnych i określonych zachowań.


Dziecko często zmuszone jest więc do przyjęcia określonej roli, którą później odgrywa w relacjach rodzinnych. Do najczęstszych ról dziecka w rodzinie z problemem uzależnienia możemy wymienić takie rodzaje współuzależnienia jak:

• bohater, to dziecko, które stanowi pewną podporę rodziny; najczęściej jest to najstarsze dziecko z rodzeństwa. Jest ono często wyznacznikiem poczucia wartości w rodzinie - jest grzeczne, dobrze się uczy, nie sprawia problemów, a co najważniejsze w większości przypadków przejmuje obowiązki osoby uzależnionej. W przyszłości natomiast często odczuwa wiele dolegliwości psychosomatycznych związanych z zaniedbywaniem własnych potrzeb czy też wybiera zawody koncentrujące się na pomocy innym,
   

• kozioł ofiarny, to dziecko które jest młodsze od bohatera i można powiedzieć jest jego przeciwieństwem - sprawia liczne problemy, słabo się uczy oraz popada w wiele kłopotów; ma również skłonność do popadania w zaburzenia psychiczne, to ze względu na te trudności najczęściej jest pierwszą osobą w dysfunkcyjnej rodzinie, która trafia po pomoc do specjalisty,
   

• aniołek czy też zagubione dziecko - najczęściej to samotnik zamknięty w sobie; jest to jego sposób na ucieczkę przed chaosem, który wywołuje uzależnienie rodzica; takie dziecko nie wymaga dużo od swojej rodziny i ucieka w świat marzeń, niewiele korzystając z jej wsparcia; w życiu dorosłym może mieć problemy z nawiązywaniem kontaktów czy utrzymaniem bliskiej relacji miłosnej, a także często popada w uzależnienie od substancji psychoaktywnych czy nadmierną otyłość,
   

• maskotka - zazwyczaj jest to najmłodsze dziecko w rodzinie, które znajduje się w centrum uwagi i zainteresowania rodziny; jego zadaniem jest utrzymywanie wesołej i przyjaznej atmosfery po to, aby zapewnić pozytywną atmosferę w domu i poprawić humor jego członkom, zwłaszcza mamie, którą najczęściej jest żoną przemocowego alkoholika; dziecko takie stara się cały czas by zwracano na nie uwagę, co niestety przenosi do swojego dorosłego życia; w życiu dorosłym charakteryzuje się małą odpornością na stres, uciekaniem od trudnych problemów czy uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków.

Leczenie współuzależnienia

Współuzależnienie jest często wręcz nierozerwalne z uzależnieniem, dlatego też terapia dla osoby współuzależnionej  powinna być tak samo ważna jak leczenie i terapia osoby uzależnionej. Gdzie więc szukać pomocy w współuzależnieniu oraz jak duża jest skuteczność terapii współuzależnienia? 

Objawy i leczenie współuzależnienia - to bardzo ważne, aby najbliżsi przeszli również swoją terapię i otrzymywali wsparcie psychoterapeuty w tym jak radzić sobie z uzależnieniem osoby bliskiej, pomagając jej wyjść z nałogu, a nie stosując serię zachowań unikowych i zaradczych, które jedynie mogą potęgować nałóg. Psychoterapia współuzależnienia jest więc kluczowa jako forma pomocy osoby uzależnionej. 

Przywrócenie równowagi w systemie rodzinnym powinno więc obejmować zarówno partnera osoby uzależnionej, jak i dzieci. Można tu korzystać zarówno z terapii indywidualnych jak i grup pomocy dla osób i rodzin współuzależnionych jako terapia współuzależnienia. 

Terapia współuzależnienia 

Terapia dla osoby współuzależnionej  koncentruje się na 3 głównych zasadach, czyli:

• odchodzenie od koncentrowania się wyłącznie na negatywnych zachowaniach osoby uzależnionej, a spojrzeniu na pozytywne aspekty posiadanych zasobów i możliwości,

• skupienie się na leczeniu całego systemu rodzinnego i przywracaniu równowagi u wszystkich członków rodziny, a nie tylko u osoby uzależnionej,

• stosowaniem w terapii założeń terapii poznawczej,  terapii poznawczo-behawioralnej oraz terapii humanistycznej. 

Psychoterapia współuzależnienia - grupy wsparcia czy samopomocy dla osób uzależnionych są obok terapii indywidualnej również świetnymi obszarami wsparcia. Ważne jednak by terapia współuzależnień w formie takich grup samopomocy była jednorodna czyli składała się z osób posiadających ten sam problem. Ich wymiana doświadczeń i przeżyć oraz wzajemne dzielenie się sposobami na radzenie sobie z sytuacją może być bardzo skutecznym czynnikiem leczenia i wsparcia. 

Ważna jest również psychoedukacja w otoczeniu rodziny z problemem współuzależnienia. Często nie wiemy jak rozmawiać z osobą współuzależnioną, jak zmienić przekonania osoby współuzależnionej oraz gdzie szukać pomocy w współuzależnieniu. 

Zaburzony prawidłowy rozwój emocjonalny i konsekwencje życia w rodzinie z problemem jakim jest współuzależnienie od alkoholu to często wiele trudności, z którymi osoby radzą sobie jeszcze we wczesnej dorosłości. 

Jeśli zastanawiamy się czy istnieje test na współuzależnienie to w Internecie możesz znaleźć bezpłatny test na współuzależnienie, który wykonasz za darmo i bez konieczności wizyty u specjalisty. Jednakże taki test na współuzależnienie nie jest wiarygodnym narzędziem diagnostycznym i nie zastąpi wizyty u terapeuty. Test ten może posłużyć jedynie jako badanie przesiewowe, wskazując konieczność dalszej diagnostyki i terapii u terapeuty uzależnień. 

 

Literatura

Hędzlek, M., Marcinowski, J.T., Wnuk, M. (2009). Choroba współuzależnienia od alkoholu – diagnoza, konsekwencje, leczenie, Prob.Hig.Epidemiol 2009, 90(3):309-315.